Geus tegen wil en dank

17. De kok op de kansel

De nieuwe bemanning van de Zeehond begroette Floor niet vijandig. Bijna niemand kende hem en Heini, Gaston en de dokter hadden met de haatcampagne een jaar eerder tegen Floor en de schipper niet meegedaan. Deze was toen vooral uitgegaan van de kok, die bij Goes sneuvelde. Ook de matroos die Floor aanviel in de boerderij, was een oproermaker geweest. Geweest, want hij was in handen van de Spanjaarden gevallen en niemand had meer iets van hem gehoord.

Floor had het geluk dat er vóór hem een kok op de Zeehond gewerkt had, die er helemaal niets van terechtbracht. Alles wat

[p. 104]

Floor deed kon alleen maar beter zijn dan het werk van zijn voorganger.

De vijftienjarige Floor was door alle ervaringen sinds het najaar van 1572 een wonderlijke mengeling van kind en man. Zijn gestalte was nog die van een jongen; hij groeide sinds de zomer wel snel in de lengte, maar hij bleef tenger. Tussen de geuzen leek hij een hert, verdwaald in een kudde buffels. Wie hem voor het eerst ontmoette, werd getroffen door het contrast tussen gezicht en gestalte. Floor had meer met de dood te maken gehad in anderhalf jaar, dan veel mensen in hun hele leven. De vele andere ervaringen die talrijk en hevig genoeg waren om normaal twintig jaar te vullen, hadden hem vroeg oud gemaakt. Hij had de gave, mensen voor zich in te nemen, hij maakte veel vrienden. Dit was hem al vaak te pas gekomen en voor hij aan boord van de Zeehond ging, ondervond hij er weer eens het voordeel van.

De keukenmeid van het logement waar hij al die weken was geweest, had van het begin af een moederlijke bezorgdheid voor Floor gehad. Als de baas het niet zag, verwende ze hem met lekkere hapjes en als een kledingstuk vuil of stuk was, verdween het en kwam een dag later schoon en versteld terug. Toen Floor haar blij vertelde dat hij ging varen, sloeg de keukenmeid ontsteld de handen in elkaar. ‘Mijn jongen, hoe kun je dat nu doen? Je hebt het hier toch goed! Je hebt een dak boven je hoofd en alle dagen te eten.’

‘Straks heb ik ook goed te eten,’ zei Floor lachend, ‘ik word kok.’

Floor betaalde de waard en wilde vertrekken. Maar dat ging zo vlug niet. Eerst moest hij nog in de keuken komen, waar hij overladen werd met goede gaven. Toen Floor zijn arm al vol had, opende de keukenmeid een kast. Met een plechtig gebaar haalde ze een oud en wat gehavend boek te voorschijn. De goede vrouw had tranen in de ogen toen ze zei: ‘Neem dit mee, je bent zo geleerd, je kunt het vast wel lezen. Het is een boek vol recepten. Ik kan er niets van lezen, maar ze zijn me allemaal voorgelezen en ik ken ze uit mijn hoofd. Ga nu, jongen, God zegen je.’ Ze wendde zich af en Floor ging stil weg.

Aan boord werd er eerst erg gelachen om de nieuwe kok. Dat zou me wat moois worden! Een kok met een boek!

Floor liet alle spotternij rustig over zich heen gaan, hij lachte

[p. 105]

met de lachers en ging kalm zijn gang. De enige die echt bedenkelijk keek, was de schipper. Floor vroeg veel meer geld voor etenswaren dan ooit een kok op de Zeehond had gedaan. ‘Moet dat nou, al die liflafjes uit zo'n boek?’ mopperde hij misprijzend. ‘Hoe beter eten, hoe beter matroos,’ zei Floor met soldatenwijsheid.

De kombuis ruimde Floor grondig op. Alle potten en pannen waren vuil en verwaarloosd. De voorraden eten lagen door elkaar. Uit de stad haalde hij van alles en nog wat, ook allerlei kruiden die in zijn boek genoemd werden. De eerste dagen lag de Zeehond rustig in de haven en dat was voor Floor wel prettig, want op een schommelend schip valt het niet mee eten te koken.

De recepten uit het boek bleken een groot succes. Al spoedig kon de nieuwe kok bij de bemanning geen kwaad meer doen.

Na de rampzalige tocht naar Goes had schipper De Blok bij terugkeer in Vlissingen zijn schip, dat tijdelijk onder een andere kapitein had gevaren, weer gekregen. Zijn nieuwe bemanning bestond overwegend uit Zeeuwen. En hoewel dit zeker geen lieverdjes waren en er ook wel avonturiers tussen zaten met een enigszins duister verleden, waren het over het algemeen betrouwbare kerels. Laurens de Blok moest er alleen scherp op toezien dat er niet te veel sterke drank gedronken werd, want een vechtpartij in dronkenschap werd meestal met messen beslist. Ook konden ze niet te lang in de haven blijven; dan was het gevaar groot dat er hevige vechtpartijen in de stad ontstonden.

Zo voeren ze de derde dag dat Floor aan boord was alweer uit. Boven het onmetelijk wijde water voor Vlissingen stond een loodgrijze lucht. Bij een tamelijk strakke zuidwesten wind kruiste de Zeehond de Scheldemond uit. Laurens de Blok waagde zich de laatste tijd veel verder op zee dan vroeger. De bemanning bestond voor het grootste deel uit ervaren zeelieden en zij kenden de weg tussen de vele verraderlijke zandbanken in de brede Scheldemonding.

Het duurde een volle dag eer ze een schip te zien kregen. Floor hoorde de mannen zeggen dat het een Spanjaard was, gezien de bouw en het tuig van het schip. Er was echter niemand te ontdekken aan boord, de zeilen hingen rafelig en gescheurd te flapperen en er was geen vlag. Wat was er met dit schip? Het

[p. 106]

leek stuurloos met wind en stroom naar de kust te drijven.

De Zeehond koerste behoedzaam op de geheimzinnige Spanjaard toe. Nog steeds vertoonde zich niemand aan dek. Het schip was nu al zo dichtbij, dat het doelloos heen en weer draaiende stuurrad te zien was. Aan een van de masten hingen de rafelige resten van een vlag. Nog dichterbij komend zagen ze kleine scheepskanonnen, die bij elke beweging van het schip met dof rommelend geluid heen en weer rolden. Iedereen die niets te doen had, stond aan de verschansing van de Zeehond. Sommigen met de enterhaak in de hand.

Ze gleden op enkele meters langs het Spaanse schip.

‘Enteren!’ schreeuwde De Blok. De haken sloegen in het krakende hout van de Spanjaard. Nu konden de geuzen aan boord kijken.

Wat ze zagen, vervulde zelfs deze onverschillige, harde kerels met afgrijzen. Op het dek lagen dode matrozen, een was er half in een luik blijven steken. Ze waren niet door verwondingen omgekomen. ‘Pest,’ mompelden de geuzen. De Spanjaarden waren gestorven aan de gevreesde scheepskoortsen, die de zeelieden meestal als pest betitelden.

‘Tien man met mij mee,’ riep de schipper, ‘raak de lijken niet aan!’

Het kleine groepje geuzen ging met een zekere schroom aan boord van het dodenschip. Vast aan elkaar gehaakt voeren de twee schepen voor de wind langs de kust onder een dreigende grijze lucht. Schipper De Blok en zijn mannen braken de luiken open en vonden een ongewoon rijke lading: Portugese en Spaanse wijn, kostbare stoffen en verder veel zout. Zo snel mogelijk werden de wijn en de stoffen uit het Spaanse schip gehaald, want het gevaar van stranding werd elke minuut groter. De wijnvaten werden op het middendek gestouwd, de stoffen liet de schipper op de kampanje neerleggen.

Na het verlaten van het dodenschip gaf De Blok bevel het in brand te steken. De Zeehond zette koers naar Vlissingen en de Spanjaard dreef als een grote fakkel brandend op de kust af. Weldra zou het schip op een zandbank vastlopen en verder uitbranden.

Aan boord van de Zeehond had Floor gezorgd voor grote ketels heet water. De groep die op het Spaanse schip geweest was, ging zich goed wassen. Een ongewoon schouwspel, dat veel be-

[p. 107]

kijks had. De geuzen hadden zonder het te weten geluk dat ze het verlaten schip op zo'n koude dag aantroffen; de besmettingskans was gering bij zo'n temperatuur. Wel liepen ze gevaar kou te vatten, want het wassen gebeurde in de open lucht bij een temperatuur rond het vriespunt, terwijl de eerste klefferig natte sneeuwvlokken begonnen te vallen.

De lading werd wel afgedekt, maar niet in de ruimen geborgen, omdat de hoeveelheid niet zo groot was en omdat men het toch niet helemaal vertrouwde.

In Vlissingen bleken de stoffen een zeer grote waarde te vertegenwoordigen. Op last van het stadsbestuur werden de grote lappen stof eerst enkele dagen uitgespannen buiten de stad. Het was enkele dagen voor Kerstmis en de geuzen van de Zeehond hadden geen gunstiger tijdstip kunnen bedenken om de buitgemaakte wijn op de markt te brengen. Eén vat bleef aan boord op verzoek van Floor. ‘Voor Kerstmis,’ zei hij.

De Zeehond bleef in Vlissingen tot na Kerstmis.

De stemming aan boord was opperbest. De schipper vond nog steeds dat Floor veel te verkwistend was met het eten.

Het kerstmaal was iets heel bijzonders. Vóór de mast werd gezongen. De schipper hoorde het gezang toen Floor de deur van zijn kajuit opende. ‘Ze zijn nogal vrolijk,’ zei De Blok. ‘Een bemanning die goed te eten krijgt, is een blije bemanning,’ zei Floor lachend, terwijl hij de schipper zijn maaltijd voorzette. ‘Ze kunnen beter psalmen zingen,’ bromde de schipper. ‘Die moeten de meesten nog leren,’ antwoordde Floor en hij verliet de kajuit weer.

Tussen Kerstmis en nieuwjaar kruiste de Zeehond vergeefs in de Schelde en op de Noordzee. Ze zagen weinig schepen. Als de uitkijk riep: ‘Schip in zicht!’ bleek het vaak een andere geus te zijn of een schip dat voorzien was van vrijbrieven. Steeds meer werden zulke officiële stukken gekocht. Ze droegen het zegel van de Prins; er was een kantoor in Calais waar ze verkrijgbaar waren. Het kostte wel een grote som geld om zo'n document in handen te krijgen, maar een plundering door de geuzen kostte meer.

De oudejaarsdag en de oudejaarsavond werden op volle zee doorgebracht. Er stond een koude wind uit het noordwesten en de kombuis was het enige behaaglijke plekje aan boord. Floor

[p. 108]

was de hele dag druk in de weer. Behalve eten koken moest hij in volle zee ook zelf brood bakken. In een houten schip moest de kombuis met zijn stenen oven en stookplaats altijd midscheeps geplaatst worden voor een goede gewichtsverdeling. Het gevolg was dat er altijd een vrij grote kans was dat overkomend water de kombuis instroomde. Bij harde wind moest de deur dichtblijven en werd het erg benauwd binnen.

Op nieuwjaarsmorgen 1574 woei het nog steeds hard. Floor noemde het een storm, de Zeeuwen spraken van ‘een aardig windje’.

Bij het aanbreken van de dag klonk voor het eerst in het nieuwe jaar: ‘Schip in zicht!’

Heen en weer geslingerd door de hoge zeeën kwam er een boeier aan. Er was nogal wat schade aan het tuig en het schip was duidelijk in moeilijkheden. De geuzen voeren er voor de wind snel heen. Het zien van een Spaanse vlag bracht grote vreugde. Eindelijk was er weer eens iets te doen. Alles werd gereedgemaakt voor een entering en Floor trof voorbereidingen om eventuele gewonden te kunnen verzorgen.

Aan boord van het Spaanse schip zag men met schrik de geuzen naderen. De bemanning bestond hoofdzakelijk uit Nederlanders, meest uit Terneuzen afkomstig. Ze waren met veel minder man dan de geuzen en ze hadden bovendien de grootste moeite om hun schip boven water te houden.

De entering en verovering van het schip was dan ook een eenvoudige zaak. Binnen een kwartier was de bemanning samengedreven en de geuzen begonnen ze twee aan twee te boeien. Floor was uit de kombuis gekomen. Hij zag hoe de weerloze mannen geboeid werden en hij wist wat er ging gebeuren. Hij hoorde de gevangenen jammeren en smeken. Er was geen enkele Spanjaard bij! Floor rende de kampanje op. Hij klemde zich vast aan de verschansing en schreeuwde: ‘Schipper, laat ze leven! Het zijn geen Spanjaarden!’

De geuzen keken verbaasd op naar Floor, die op het hoge achterdek over het hekwerk gebogen stond.

‘Haal het schip leeg, maar laat de mannen leven,’ riep Floor. ‘Het zijn roomsen en ze werken voor de Spanjaarden,’ riep de schipper terug, ‘ze weten wat ze wagen.’

‘De roomsen redden ook wel eens een geus, schipper,’ antwoordde Floor. ‘We hebben de buit. Laat de bemanning leven, het

[p. 109]

zijn ook Zeeuwen.’

‘Ze zijn uit Terneuzen, ze zijn van de overkant,’ riep een der geuzen schamper.

Floor liet zich niet meer uit het veld slaan. Nu hij het gewaagd had zijn stem te verheffen tegen het zinloze geweld, kwamen de woorden vanzelf.

‘De overkant moet onze kant worden,’ riep hij uit. ‘Laat ze teruggaan naar Terneuzen, laat ze daar vertellen dat de geuzen niet alleen moedig maar ook edelmoedig zijn, dat de geuzen beter zijn dan de Spanjaarden. De mensen van de overkant zullen hen dan verjagen en de geuzen binnenhalen.’

Floor haalde diep adem en klemde zich vast aan de verschansing. ‘Met Kerstmis was er vrede,’ zei hij, ‘laat het nu Kerstmis

[p. 110]

zijn op nieuwjaar.’

‘Het is net een dominee!’ riep een van de geuzen uit.

‘De kok op de kansel,’ lachte een ander.

Deze opmerking brak de gespannen stemming.

‘Haal het schip leeg,’ riep de schipper, ‘maak daarna die kerels los.’

Alles werd nu uit het schip gehaald: de lading, wapens, kaarten en papieren.

Voor hij het uitgeplunderde schip liet gaan, dwong schipper De Blok de kapitein uit Terneuzen de prinsenvlag te hijsen. ‘En zo vaar je binnen,’ zei De Blok grimmig. ‘Anders kom je er een volgende keer niet zo gemakkelijk van af.’

De wind wakkerde steeds meer aan. Met moeite bereikte de Zeehond na een dag zeilen de veilige thuishaven.

Terneuzen zag geen schip met een prinsenvlag binnenvaren. De boeier verging in de storm. Slechts enkele matrozen wisten zwemmend de wal te bereiken.