Geus tegen wil en dank

[p. 9]

1. De voorspelling van de dronkeman

zondag, 1 oktober 1572

Het was stil in Mechelen.

Ongewoon stil in de straten van de anders zo levendige stad. Ongewoon stil ook in de vele herbergen en taveernen.

Toch waren er veel mensen op straat. In kleine groepjes stonden ze bijeen en spraken op gedempte toon alsof de Spaanse vijand alles kon horen.

De stad was op deze eerste oktober 1572 nog in handen van de prinsgezinden.

Nog wel, maar voor hoelang?

Enkele maanden tevoren had men soldaten van Willem van Oranje in de stad gelaten. Toen was de Spaanse vijand nog ver weg.

Nu stond Alva voor Mechelen met een leger Spanjaarden, Walen en Duitsers. In het zuiden had hij Bergen heroverd. Het Spaanse leger zou waarschijnlijk binnenkort nog versterkt worden met troepen uit het zuiden.

En wat had Mechelen?

Een handjevol onbetrouwbare huurlingen moest de stad verdedigen. Ze werden door de burgers van Mechelen argwanend bekeken. Veel van deze huurlingen hadden al eerder in het leger van Willem van Oranje gestreden. Nou ja, gestreden?

De burgers van Mechelen wisten maar al te goed, dat deze goddeloze avonturiers de gewoonte hadden vlak voor de strijd om meer soldij te vragen, dat ze meer dan eens hun veldheer en zijn officieren in de steek hadden gelaten als hun eisen niet werden ingewilligd.

Zouden de soldaten nu wel standhouden?

Met ernstige gezichten bespraken de burgers de toestand. Sommigen zeiden: ‘We hadden er nooit aan moeten beginnen, de Spanjaarden zijn veel te sterk.’ Anderen dachten dat Mechelen wel hulp zou krijgen uit Antwerpen.

Niemand wist wat de dag van morgen zou brengen.

[p. 10]

In een van de smalle straatjes achter de kathedraal van St. Rombout klonk rumoer uit een kleine herberg.

Herberg was eigenlijk een te groot woord voor het kroegje waar Jan Pek, de schoenlapper, als gewoonlijk de zondagmiddag doorbracht. In de gelagkamer stonden twee ruw-houten tafels met lange banken. Tegen de achterwand lag een groot vat bier op een verhoging. De waard liep af en aan van het vat naar de dorstige mannen bij de tafels.

Jan Pek had het hoogste woord.

De hele week werkte hij in zijn kleine woning in de Zeelstraat, vlak bij de stadsmuur. Dan waren zijn bedrijvige handen van de vroege ochtend tot de late avond bezig om de kost te verdienen voor vrouw en kinderen.

Iedereen noemde hem Jan Pek omdat hij schoenlapper was. Eigenlijk heette hij anders, maar Jan vond het wel goed zo. Thuis praatte hij niet zoveel. Thuis werkte Jan en zijn vrouw Leontien praatte.

Leontien praatte van de ochtend tot de avond. Alleen het bazige dochtertje Jeanette en mijnheer pastoor konden Leontien laten zwijgen. Jan Pek haalde op zondag zijn schade in.

‘Spanjaarden of geen Spanjaarden,’ riep Jan, ‘op zondag heb ik dorst.’ Hij zwaaide met de grote bierkan, morste op de tafel en begon onbedaarlijk te lachen. Hij stond op en klom moeizaam op de tafel.

De andere mannen hielpen hem, maar ze duwden en trokken zo hard aan de dronken schoenlapper, dat hij driemaal viel eer hij goed en wel op de tafel stond.

Dit was een vast punt op de zondagmiddag in deze kroeg: als Jan Pek genoeg gedronken had, ging hij een toespraak houden. Toen Jan op de tafel stond boerde hij luid tot groot plezier van de omstanders. Hij maande met zijn hand om stilte, dronk in één teug de bierkan leeg en begon. ‘Ik ben geen geus,’ lalde Jan langzaam. Hij hikte en vervolgde: ‘Ik ben geen ketter, ik ben een goede katholiek en een goede Mechelaar.’

‘En een goede drinkebroer,’ vulde een der omstanders aan. Jan wachtte tot het gelach bedaard was, dat op deze opmerking volgde. Hij riep luid: ‘Ik heb geen hekel aan de koning van Spanje, maar de tiende penning wil ik niet betalen!’

De mannen juichten.

‘De tiende penning is niet voor de koning, de tiende penning

[p. 11]

[p. 12]

is voor Alva. Mechelen betaalt de tiende penning niet! Al stuurt Alva al zijn soldaten, Mechelen betaalt niet!’

Jan wiste zich het zweet van het voorhoofd. De mannen dromden met verhitte gezichten om de tafel heen. Een hand reikte Jan Pek een volle kan bier toe. Hij leegde de kan in één teug. Met het schuim nog op de lippen schreeuwde hij hees: ‘Als Alva in mijn werkplaats komt, steek ik hem een priem in zijn lijf en dan zeg ik: hier heb je je tiende penning!’

‘Pas maar op, dat Leontien je niet hoort,’ riep één van de omstanders.

‘Daar heeft Leontien niets mee te maken,’ lalde Jan Pek, ‘dat is een zaak tussen Alva en mij.’

De kleine schoenlapper keek met glazige ogen naar zijn toehoorders. De rode koppen, het dronkemanslawaai, de bierlucht, het hoorde allemaal bij de zondagmiddag.

Jan Pek huilde, ook dat hoorde bij de zondagmiddag. Dikke tranen liepen over zin wangen. ‘Wij zijn allemaal vrienden,’ riep hij uit. ‘Wij hebben allemaal kinderen om voor te zorgen. Voor vrouw en kinderen zullen wij vechten tot onze laatste druppel bloed. Morgen gebeurt het! Morgen komt de grote aanval. Morgen vechten we met de Spanjaarden. We zullen vechten op de muren, in de straten, in de kerken en in de huizen. We zullen vechten als leeuwen.’

De mannen juichten.

‘Als leeuwen,’ schreeuwde Jan Pek schor. Toen vervolgde hij zachter: ‘Maar het zal niet helpen. We hebben te weinig soldaten. We hebben te weinig wapens. Morgen komen de Spanjaarden. Morgen gaan we eraan, allemaal!’

Even was het doodstil in de lage gelagkamer. Zo had Jan Pek nog nooit gesproken.

Wat hij gezegd had, was ieders heimelijke angst. Maar juist omdat ze allemaal die heimelijke angst voor de Spanjaarden hadden, wilden ze er niet over horen. Ze waren hier toch gekomen om hun angst te vergeten?

Een verontwaardigd geloei steeg op uit de groep rond de tafel. ‘Ga naar huis, Jan Pek!’ riep er een.

‘Huil maar uit bij Leontien,’ schreeuwde een ander.

Van alle kanten werd de dronken schoenlapper nu gestompt en geslagen. Hij viel van de tafel, krabbelde overeind en maakte zich uit de voeten.

[p. 13]

Buiten leek het of hij in een andere wereld kwam. De lege straat was koud. Op de winderige hoek bij de kathedraal stonden enkele mensen te praten. Met onvaste dronkemanspas ging Jan Pek hen voorbij. Ze zeiden niets tegen hem. Het was Jan alsof hij in een boze droom liep.

Was dit zijn stad?

Was dit Mechelen?

Het leek wel alsof niemand hem wilde kennen. Jan Pek voelde de angst van de mensen.

Om zich een houding te geven, riep hij nog een paar maal luid: ‘Morgen gaan we eraan, allemaal!’

Hol klonk zijn roep door de smalle straten en stegen van Mechelen. Alleen een hond beantwoordde deze wanhoopskreet met een klaaglijk gejank.

De mensen wilden het niet horen.

In het kleine huisje van de schoenlapper leek het die angstige oktoberzondag wel eerder donker te worden dan anders.

Moeder Leontien zat bij het enige raam kousen te stoppen.

Jan was in de kroeg zoals altijd. Haar oudste zoon Floor was weg, Leontien wist niet waarheen. De andere kinderen, Jeanette en de kleintjes, speelden buiten.

De zondagmiddag was voor de spraakzame Leontien meestal een rustige middag. Vaak was ze dan alleen met haar oudste zoon Floor.

De veertien jaar oude Floor was veel vriendelijker dan zijn twee jaar jongere zusje Jeanette. Moeder Leontien verbaasde zich er wel eens over, dat er zoveel verschil tussen kinderen kon zijn.

Jeanette durfde alles, ze was voor de grootste jongens niet bang, ze vocht op straat en haalde allerlei kattekwaad uit.

Floor was veel rustiger, hij had leren lezen en schrijven en pastoor Desmedt had al eens gezegd: ‘Leontien, ik maak van je zoon een goede priester.’

Jeanette had daar schamper over gedaan, maar Leontien was trots op haar geleerde zoon. Als hij priester mocht worden, zou Leontien het gevoel hebben, dat ze niet voor niets geleefd had. Het zou alles goedmaken. Het verdriet om de vijf kinderen die gestorven waren tijdens een pestepidemie. De armoede, de honger, de dronkenschap van Jan elke week weer.

[p. 14]

Floor was misdienaar bij pastoor Desmedt in de Katelijnekerk en moeder Leontien was altijd wel ergens achter in de kerk te vinden als Floor op het hoofdaltaar diende.

Leontien praatte de hele dag, zeiden de mensen, maar hier praatte ze niet over. Vaak wist zelfs Floor niet dat ze er was.

Buiten in de Zeelstraat werd het gelal van Jan Pek hoorbaar. De buren kwamen aan de deur.

Leontien haalde Jan naar binnen eer de hele buurt zich ermee kon bemoeien. Ze stopte hem in bed om hem zijn roes uit te laten slapen. Half uitgekleed gleed Jan Pek onderuit in de benauwde bedstede. Luid snurkend sliep hij in.