De emigrant

[p. 161]

Hoofdstuk 18

Abe zou op 4 augustus juist instappen toen men hem een telegram uit Friesland overhandigde. Molly zat al in de coupé.

Hij stapte in en las het bericht, terwijl de trein zich in beweging zette.

Hij las het en herlas het.

Zijn reis was te laat.

Hij huilde niet, zei slechts zacht voor zich uit: ‘Aukje is dood.’

Langzaam verscheurde hij het telegram en liet de snippers buiten het raam wegwaaien.

Hij staarde de snel wegdwarrelende papierresten na en voelde zich moe. Alle energie ebde uit hem weg, het was alsof hij in een immense leegte wegzakte, waarin het van alle kanten echode: ‘Aukje is dood, Aukje is dood.’

Hij huilde met zijn hoofd tegen het treinraam, hij huilde om de gemiste kansen, om het zinloze vertrek naar een ver land, om zijn eigen verblinding, om het verlies van een vrouw, van een liefde zoals hij nooit meer zou ontmoeten.

Molly wilde hem troosten, maar hij weerde haar af. Met de handen voor de ogen bleef hij van haar afgewend zitten, wanhopig om het onverwachte, om het onherstelbare.

Na een half uur keek hij op, droogde zijn tranen en mompelde voor zichzelf: ‘Het moest zo zijn.’

Gedurende de rest van de reis sprak hij niet, staarde dof voor zich uit, te moe, te verslagen om ergens op te reageren. Molly was zo verstandig hem met rust te laten.

In Winnipeg was het alsof Abe de vermoeidheid, het verdriet, de verslagenheid van zich afzette en opnieuw begon. Hij verstuurde een telegram naar Friesland: ‘Pas goed op de jongens, ik zoek hier een nieuwe plek, Abe.’

In de dagen die volgden op het overlijdensbericht was Abe heel kalm, maar het leek of hij er niet echt bij was met zijn aandacht.

Werktuigelijk deed hij wat hij doen moest. Hij bezocht regeringsbureaus en bestudeerde landkaarten.

Molly hielp hem overal mee, zorgde voor hem en verduidelijkte zijn woorden bij ambtenaren die zijn Engels niet begrepen.

Hij lette nauwelijks op haar, aanvaardde haar hulp, maar vroeg er niet om.

Soms leek het wel alsof de werkelijkheid achter een matglazen wand

[p. 162]

verborgen bleef. Lopend in de hete, stoffige straten van Winnipeg van het ene kantoor naar het andere waren zijn gedachten meer in Friesland bij de dingen van het verleden, dan bij de problemen van het heden.

's Nachts in het goedkope logement, waar Molly twee kamers had gehuurd, sliep hij onrustig. In zijn dromen flitsten beelden van het verleden grillig door elkaar. Hij was kind aan de hand van zijn vader en een volgend moment stond hij als jong boerenarbeider op het land achter de dijk en hield een brief van Aukje in de hand. Hij schaatste met haar over een oneindig lange vaart een onbekende verte tegemoet en ineens was ze weg. Hij zag een kist langzaam aan dikke touwen in een diep graf zakken, eerst zacht wiebelend, daarna sneller en hij viel mee, was bij haar, hij klemde zich vast aan haar koude lichaam dat warm werd, warmer en warmer en vanuit de diepte stegen ze op tot duizelingwekkende hoogte. Hij moest haar loslaten en viel. Vallend bleven haar woorden om hem heen klinken: ‘Ga door Abe, jij zult er komen, ga door.’

Ontredderd werd hij wakker, de dekens ver weggegooid. In het donker stommelde hij naar de wastafel met de gebarsten lampetkan en wreef wat lauwig water over gezicht en polsen.

Het was de derde nacht in Winnipeg.

Abe goot al het water in de waskom en hield zijn gezicht er in. Zijn neus liep vol en zijn ogen prikten. Druipend kwam hij overeind en zocht op de tast een handdoek. Terwijl hij zich droogwreef hoorde hij buiten een vogel. Hij opende het raam en keek over de kleine binnenplaats naar de daklijst tegenover hem. Een merel zong dat het een lieve lust was. Hier op de vijfde etage kon Abe een groot stuk wolkeloze lucht zien. De opkomende zon liet zich raden aan de kleurverandering boven en achter het gebouw waar de merel op zat.

Ver beneden, op het binnenplaatsje, slofte een oude man rond. Hij rommelde wat in vuilnisvaten, stapelde lege kratten en volle bakken afval op en werd door een ongeduldige stem teruggeroepen in de keuken.

De vroege ochtendlucht was nog koud, maar Abe kon er niet toe komen zijn raam te sluiten. De vogel vloog verder en afgezien van wat gerammel in de keuken werd het stil.

Abe voelde zich helderder dan ooit.

Hij wist ineens heel zeker, wat hem te doen stond. ‘We moeten hier weg,’ zei hij halfluid tegen zichzelf.

Drie dagen liepen ze nu al in het overvolle Winnipeg. Het as hem wel duidelijk geworden dat je in deze omgeving al niet meer zo

[p. 163]

gemakkelijk aan een stuk grond kwam. ‘Verder naar het westen,’ was wat je hoorde.

Aan het ontbijt sprak hij erover met Molly. Ze was verrast hem zo spraakzaam te vinden na al die dagen van somber zwijgen.

Ze was het snel met hem eens. ‘Als ik mee mag kan het me niet schelen waar we heen gaan.’

Nog diezelfde ochtend zaten ze in de trein naar Regina, hoofdstad van de provincie Saskatchewan, een reis van vijfhonderd kilometer.

Pas de volgende dag zouden ze daar aankomen.

In de nacht, terwijl om hen heen de mensen sliepen, zaten Molly en Abe bij elkaar bij het raam van de trein. Ze zagen het laaggedraaide olielampje weerkaatst, meedansend in de duisternis, ze zagen hun eigen weerspiegeling, glijdend over het prairiegras of brokkelig springend in de takken van struiken langs de spoorbaan.

‘Als het lukt om daar grond te krijgen, wordt het een zwaar en eenzaam bestaan,’ zei Abe.

Molly knikte.

‘Je kunt in Regina ook werk zoeken in de stad, als je bang bent voor de eenzaamheid.’

‘Ik ben alleen maar bang als ik niet bij jou ben,’ zei Molly.

Abe zweeg. Ze sloeg haar arm om hem heen en scheen op het punt tegen zijn schouder in te slapen.

Aarzelend zocht hij zijn woorden. ‘Als je het aandurft zullen we het samen wel redden, maar ik trouw niet met je, niet meteen, later misschien. Je moet begrijpen dat je, dat je altijd tweede zal zijn.’

In het schemerduister van de voortrommelende trein veegde zij zijn tranen weg en zei: ‘Dat weet ik, Abe, dat weet ik best, ik ben de eerste die bij jou tweede is en dat is genoeg voor mij.’ Daarna sliep ze in en hij zat rechtop, naar buiten kijkend zonder iets te zien.

Regina bleek een veel kleinere plaats dan Winnipeg. Een net, klein stadje, waar de officiële kantoren nog eenvoudige houten huizen waren, met ambtenaren, die in hun eentje in een uur tijd evenveel voor de immigrant deden als zes man in zes verschillende bureaus in Winnipeg in een hele dag.

Ze hoefden er niet lang te wachten. Nog diezelfde dag reisden ze door met de papieren op zak voor een stuk land in de omgeving van Morse.

Tegen de avond kwamen ze in Moose Jaw aan. De trein naar Morse vertrok pas de volgende ochtend, ze moesten een hotel zoeken.

Er was niet veel keus. Aan de onverharde hoofdstraat stonden twee

[p. 164]

eenvoudige hotels, verder waren er een postkantoor, een Chinees restaurant, een wasserij en een biljartzaal. Het hele stadje telde niet veel meer dan vijfhonderd huizen, rommelig verspreid langs stoffige wegen.

In het hotel waren bijna uitsluitend mannen.

Molly en Abe namen een tweepersoonskamer. In het harde pioniersland konden ze maar beter bij elkaar blijven. Molly's toewijding aan Abe kwam zowel voort uit liefde en medelijden als uit koele berekening.

Terug naar het oude land kon ze niet en in het nieuwe had ze er op eigen kracht nog niet veel van terecht gebracht. Abe was haar laatste kans en daar had ze alles voor over, zelfs het eenzame leven op een onontgonnen stuk land.

Na zich wat verfrist te hebben op de zeer eenvoudige hotelkamer konden ze meteen aan tafel.

Bij de ruim vijftig hotelgasten waren slechts drie vrouwen.

De maaltijd werd opgediend aan lange tafels waar alle gasten samen aanzaten. Ze konden wel vier soorten vlees kiezen en net als de mensen om hen heen namen Abe en Molly het er goed van. Voor een en dezelfde prijs konden ze zoveel eten als ze maar wilden.

Abe raakte in gesprek met een oudere man naast hem. Het was een mijnwerker uit Schotland, die al jaren in Canada woonde. Een eerste poging om een stuk land te ontginnen was mislukt en nu, jaren later, wilde hij het nog eens proberen.

‘Helemaal alleen?’ vroeg Abe.

De man lachte. ‘Canada is een land van vrijgezellen,’ zei hij. ‘Jij hebt je vrouw meegenomen, zie ik. Een goed idee. De meesten houden het niet vol, ze moeten wel tegen een stootje kunnen.’ Hij keek naar Molly, die in druk gesprek was met een in het zwart geklede heer en zijn vrouw, een gemoedelijke dikkerd met een overduidelijk Yorkshire accent.

Terwijl de Schot een tweede portie schapevlees nam zei hij: ‘Het moet een taai soort zijn, die het daar volhoudt.’ Abe kon aan de toon horen dat de man er sterk aan twijfelde of Molly wel tegen de ontberingen opgewassen zou zijn.

Abe probeerde de Schot uit te horen over zijn vroegere ervaringen en hoe het toen mis gegaan was.

Intussen praatte Molly met het echtpaar Fincher. De man was methodist predikant en hij reisde met zijn vrouw langs de eenzame nederzettingen om de leden van zijn verspreid wonende gemeente te bezoeken.

[p. 165]

De vrouw vroeg bezorgd aan Molly waar ze met Abe zou gaan wonen en Molly antwoordde heel eerlijk dat ze hun ‘land’ alleen nog maar op een kaart had gezien. ‘Het is ergens ten westen van Morse,’ zei ze.

Ze stelde Abe voor aan het predikantenechtpaar en dominee Fincher drong er op aan dat Abe zijn adres in Regina zou opschrijven. ‘Als u mij ooit nodig hebt, moet u niet aarzelen me te schrijven,’ zei hij.

Na het eten keken Abe en Molly nog wat rond in het stadje. Het was er stil, hier en daar laadde men een kar vol met hout en huisraad om er de volgende dag vroeg mee op pad te kunnen gaan naar een stukje onontgonnen prairieland.

Terug in het hotel was het druk aan de bar.

Mannen van allerlei nationaliteiten, oude mannen, zoals de Schotse mijnwerker, die na vroegere mislukkingen nog één keer een kans wilden wagen, jonge vastberaden kerels en ook fatterige types met dunne sigaartjes in de mond. Ze spraken luider dan anderen over hun ‘homestead’ alsof ze al vele hectaren ontgonnen hadden. Hoevelen zouden het langer dan een winter uithouden?

Abe bleef niet in de bar, hij kon zijn geld wel beter gebruiken, bovendien had hij slaap.

Molly volgde hem naar hun hotelkamer.

Het was de eerste keer dat ze samensliepen.

Eerst aarzelden ze allebei, toen lachten ze en vonden in de donkere kamer de warmte van een nieuwe liefde, een nieuw leven, waarin alles mogelijk was.

De volgende ochtend na het ontbijt ging Abe eerst naar het postkantoor, waar hij een brief schreef aan Pier en Jan.

Beste jongens,
Jullie vader zit hier in Moose Jaw, helemaal midden in Canada. Het zal wel lang duren voor we elkaar weer zien. 't Is overal zo'n gerommel met die oorlog. Hier merken we er niet veel van, je hoort er ook niet zoveel over praten, maar ik las vanochtend in een krant hoe de Duitsers in België te keer gaan, 't is verschrikkelijk. Gelukkig maar dat Nederland neutraal is.

Hij aarzelde, schreef toen met krasserige halen verder:

Dat jullie mem er niet meer is, maakt het allemaal veel moeilijker. Ik hoop, dat jullie flinke jongens zullen zijn. Er is nu nog

[p. 166]

maar één weg en dat is vooruit. Teruggaan is onmogelijk. Als ik hier genoeg verdiend heb zal de oorlog wel voorbij zijn en dan kom ik jullie halen. Het kan een paar jaar duren, maar ik kom zeker. Vandaag reis ik door naar Morse, daar ligt het land waar ik een boerderij wil beginnen. Je krijgt het hier bijna voor niets, maar je moet wel de eerste drie jaar minstens zes maanden per jaar op je grond wonen en in die jaren moet je ruim zes hectare ontginnen.

Abe keek rond in het kleine, rommelige postkantoortje. Hij schreef de brief aan een houten lessenaar met een ijzeren pennetje en vlekkerige donkerblauwe inkt.

Hij probeerde zich voor te stellen hoe zijn jongens de brief zouden ontvangen. Wie zou voor ze zorgen? Pake en beppe? Dat moest haast wel. Het leek of hij al jaren weg was. Als hij terugging zouden zijn eigen kinderen vreemden voor hem zijn. Terug? Hij geloofde er zelf niet in. Voor hem was er geen terug meer. Haastig krabbelde hij een slot aan de brief.

Groet pake en beppe van me. Je zult misschien lange tijd niets van me horen, want ik ga naar een heel eenzaam gebied. Als de boerderij klaar is laat ik het je weten. Groeten van jullie vader,
Abe Bakker.

Hij postte de brief en ging terug naar het hotel waar Molly al klaar stond met de bagage.

Ze liepen naar het station, waar een zenuwachtige drukte heerste. De trein naar Morse kon niet vertrekken omdat de rails geblokkeerd waren. Ergens tussen Moose Jaw en Morse was een aantal goederenwagons ontspoord. Het zou zeker een halve dag duren eer de boel opgeruimd was.

Dominee Fincher en zijn vrouw zagen Molly en Abe. ‘We kunnen de bagage hier beter neerzetten en de stad ingaan,’ zei de predikant. ‘Als we vandaag nog wegkomen valt het me mee.’

Abe keek nogal zuur, maar het echtpaar Fincher bleef opgewekt. Ze waren wel wat gewend. Al spoedig kwamen de verhalen los over de vele gekke dingen die ze met treinen beleefd hadden. Abe begreep er maar de helft van. Ze gingen op een bank voor het hotel zitten en dronken koffie.

‘Wat willen jullie zo laat in het jaar nog gaan doen?’ vroeg dominee Fincher.

[p. 167]

‘We willen eerst een huis bouwen, dan wat geld verdienen voor de winter en als het kan wil ik nog wat land ploegen.’

Fincher knikte. ‘Een goed plan. Je weet hoe je een stevig klein huis bouwt?’

Hij haalde een flink stuk papier uit zijn binnenzak en tekende een eenvoudige hut. Hij gaf precies aan welke soort balken Abe moest kopen, hoe de vloer, de wanden en het dak geconstrueerd werden. Hij raadde hem aan een deur en een raam in Morse te kopen bij de houthandelaar en vele rollen asfaltpapier. Dit papier moest tussen de balkenlaag en de planken bevestigd worden, liefst in dubbele lagen om de wind buiten te houden.

‘Je bent weduwnaar?’ vroeg Fincher onverwacht.

Abe knikte.

‘Mijn vrouw is in augustus gestorven, thuis.’

Ze zwegen.

‘Kinderen?’

‘Twee jongens.’ Abe zuchtte. ‘Ik kan nu niet terug. Ik ben hieraan begonnen, ik moet het afmaken.’

Fincher legde vertrouwelijk zijn hand op de schouder van Abe. ‘Je zult het wel redden. Jullie zullen het samen wel redden.’ Hij keek naar Molly. ‘Ken je haar al lang?’

‘Van de boot. We zijn niet getrouwd of zo.’

‘Het leven loopt hier wel eens langs andere lijnen dan in de oude wereld. Je moet er samen maar het beste van zien te maken. Het verleden komt nooit terug.’

‘Als ik mijn jongens maar hier had.’

‘Dat zal moeten wachten tot de oorlog voorbij is. Het is nu te gevaarlijk om te reizen.’

Molly kreeg intussen een reeks raadgevingen van mevrouw Fincher, die bij de reizen met haar man gezien had, hoe een kolonistengezin de winter door moest komen. Het was haast teveel om allemaal te onthouden.

Abe werd doodmoe van het ingewikkelde Engels. Hij vouwde de tekening met de berekeningen van het benodigde hout op en stak die in zijn zak. Hij snapte niets van al die vreemde Engelse maten. Volgens schatting zou de hele hut ongeveer honderd dollar kosten. Met de aankoop van levensmiddelen erbij zou hun geld wel zowat op zijn.

Er fietste een jongen door de hoofdstraat die luid roepend bekendmaakte dat de trein naar Morse over een uur zou vertrekken.

Ze wandelden terug naar het station.

Rond het middaguur stoomden ze de prairie in op weg naar Morse.

[p. 168]

Dit laatste deel van hun reis werd wel het langdurigste. Het was al donker eer ze in Morse kwamen.

In de onverlichte hoofdstraat vonden ze het enige hotel waar hun ondanks het late uur nog een warme maaltijd werd geserveerd. Abe had gehoopt die dag meer te doen, maar hij moest erin berusten, dat er weer een dag voorbij was, die alleen maar geld gekost had.

De volgende ochtend was hij al voor het ontbijt buiten. Hij vond een houthandelaar en toonde zijn tekeningen en de berekening. De man knikte goedkeurend. Hij was een Duitser en Abe, die wel met hannekemaaiers gewerkt had, verstond zich beter met hem in een mengelmoesje van Duits, Fries en Nederlands dan in het Engels.

De houthandelaar verbeterde hier en daar iets aan de tekening en berekende de benodigde hoeveelheid hout. Uiteindelijk was Abe twintig dollar goedkoper uit dan hij gedacht had.

Om twaalf uur zou alles klaar staan.

De Duitser schreef op een briefje welk gereedschap Abe nodig had en wees hem de weg naar een ijzerhandel.

Op één ochtend gaven Abe en Molly bijna al hun geld uit. Maar toen hadden ze ook alles wat nodig is om een huis te bouwen en in te richten en genoeg voedsel voor twee maanden.

Op het heetst van de dag laadden ze hun bezittingen op twee wagens van een boer die ‘daar in de buurt’ moest zijn en voor een paar dollar bereid was een stukje om te rijden.

Later merkten ze dat zijn boerderij ruim twintig kilometer verder naar het noorden lag.

In de gloeiende hitte reden ze over een stoffige weg het wijde land in. De weg werd een pad en het pad een karrespoor en toen het karrespoor overging in onbetreden prairieland waren ze op hun bestemming: een lage heuvel temidden van wuivend, taai prairiegras.

In het noorden was op een kilometer of tien afstand bos te zien. ‘Daar zul je voor de winter je brandhout moeten halen,’ wees de boer.

Ze losten de twee karren onderaan de heuvel. De boer kreeg zijn geld en verdween.

Abe en Molly liepen over hun ‘eigen grond’ en werden gebeten door hun eigen muggen, die bij duizenden opwolkten uit een vochtig dal ten zuidoosten van de heuvel.

Veel water was er niet te zien, het was er een beetje drassig en het gras groeide er hoger. Ze richtten zich zo goed en zo kwaad als het ging in voor de eerste nacht onder de open hemel. Ze hadden nog tien weken voor de winter in zou vallen. Tien weken om onderdak te komen en zich klaar te maken voor de lange, koude tijd.