De emigrant

[p. 132]

Hoofdstuk 15

Begin februari kreeg Abe op het postkantoor in Drummondville, waar hij gewoontegetrouw zijn bezoek aan de stad afsloot, twee brieven: één van Aukje, één van zijn schoonmoeder.

Met de brieven ging hij op een omgekeerd tonnetje zitten, in een hoek van het kleine, houten postkantoor, een kamer eigenlijk, door een houten wand met een deur en één loket verdeeld in een ruimte voor kantoor en voor publiek.

Hij las eerst de brief van Aukje.

Ze schreef over de dood van Tjalling. De mededeling, meer niet.

‘Tjalling is bij het schaatsenrijden onder het ijs geraakt. We weten niet hoe het gebeurd is, er was niemand bij. Hij is zondag nog laat in de middag weggegaan en niet teruggekomen. Ze vonden hem op maandagochtend. Ik ben niet naar de begrafenis geweest, want ik mag nog niet van bed van de dokter. Pier bleef bij me, hij zorgt goed voor me, het is een lieve jongen. Wietse wilde hem wel in Rotterdam hebben, om hem dan later voor onderwijzer te laten leren. Gelukkig wil Pier dat zelf niet. Ik kan hem niet missen. Jan werkt bij pake, hij wordt groot, je zult verbaasd zijn als je hem ziet. Pier groeit nog niet zo. Met mij gaat het steeds beter. Het heeft veertien dagen stijf gevroren en dat was goed weer voor me. Als we bij elkaar zijn in Canada zal ik nooit meer ziek zijn. De dokter zegt dat ik in het voorjaar op zal knappen. Deze zomer reizen we naar je toe.’

Abe las dit stuk van de brief wel driemaal. Tjalling dood? Hoe kon dat nu zo opeens? Een man als Tjalling kende toch alle gevaren van het ijs? De dood van een leeftijdgenoot treft altijd meer dan het sterven van een oudere. Het overlijden van oude mensen ligt in de natuur der dingen. Als men zelf nog het gevoel heeft midden in het leven te staan, komt men voor de vraag: ‘Waarom sterft die mens en mag ik doorgaan?’

Niet dat Abe bijzonder op Tjalling gesteld was geweest. Geen der familieleden van Aukje was hem dierbaar en hij wist, dat dit wederzijds was. Met gemengde gevoelens vouwde hij dan ook de brief van beppe open.

Hij schrok van wat hij daar las. Hij vergeleek beppes brief met wat Aukje schreef. Daar klopte niets van. Aukje zei dat het steeds beter met haar ging en beppe wilde hem wijs maken dat het niet goed ging.

[p. 133]

Dat zinnetje over de boerderij, die hij terug kon krijgen, deed alle achterdocht die hij tegen de Atemafamilie had hoog oplaaien. Ze voerden weer eens iets in hun schild. Van de oude man geen woord. Wist hij er niets van? Wat wilden ze met Jan?

Hij borg de brieven weg in zijn pelsjas en verliet het postkantoortje.

Het was een stralende, winterdag. De zon deed pijn aan de ogen. In de kleine stad was het gezellig druk. Ze hadden de afgelopen week een hevige sneeuwstorm gehad, die iedereen binnen hield. Nu waren de voornaamste wegen weer begaanbaar voor sleden en velen kwamen naar de stad. Abe was met de slee en het paard van de oude Vassal. Hij had voor drie mensen inkopen gedaan. De bak van de ruime arreslee was volgeladen.

Abe voelde zich net de kerstman, zoals die hier wel op plaatjes afgebeeld stond.

Ondanks de tegenslag dit eerste jaar bij het vinden van werk had hij het naar zijn zin. Hij wilde beslist niet terug. Het mocht dan met de verdiensten niet zo goed gelopen zijn, hij had zich toch maar mooi in de kleren kunnen steken. Door de goede raad van mère Vassal had hij voor niet teveel geld de kleding kunnen kopen die je in dit klimaat nodig hebt. Wat hij aan winterkleding uit Friesland had meegebracht was volkomen onvoldoende.

Abe groette mensen die hij van gezicht kende en soms van naam en mende het paard de stad uit. Meteen buiten de paar straten van Drummondville begon het uitgestrekte bos, waar verspreid de kleine boerderijen lagen op moeizaam ontgonnen gebied. De weg was niet veel meer dan een pad tussen de bomen, stijgend, kronkelend.

Hoewel hij nog nauwelijks de taal kon spreken, nog geen jaar in het land was en geen idee had hoe hij hier een vast bestaan moest vinden, voelde Abe: dit is mijn land, hier moet ik zijn, hier moeten mijn kinderen opgroeien. Schreef Aukje niet dat de winterlucht haar zo goed deed? Hier kon ze haar hart ophalen. Hij wilde, dat hij haar nu al bij zich had. In deze zuivere lucht, op deze zonnige dag. Zelfs het dichte bos, dat hem anders zo somber maakte, leek vriendelijker in de zon.

Hij wist hoe Friesland er nu uitzag. De winterperiode voorbij, het ijs uit de sloten en vaarten en dan tot het voorjaar regen, harde wind en modder. En dan de kou, de gure, snijdende striemende wind met regenvlagen, verkilling tot op het bot.

Ondanks de veel lagere temperaturen had Abe hier minder last van de kou dan in Friesland.

Het leven was goed.

[p. 134]

‘Laat beppe maar kletsen,’ dacht Abe hardop.

Hij leverde voor het donker werd de bestelde goederen af en kwam terug bij père en mère Vassal.

Hij verzorgde het paard, at een flink maal en sliep vroeg.

Het duurde enige tijd voor hij reageerde op de twee brieven.

Aan zijn schoonouders schreef hij een kort stijf briefje, waarin hij hen formeel condoleerde met het verlies van hun zoon en waarin hij geen twijfel liet over zijn vaste voornemen in Canada te blijven en hier een toekomst op te bouwen voor zijn vrouw en beide kinderen. Met opzet onderstreepte hij dat woord beide. Ze hoefden niet te denken dat hij Jan op Atemastate zou laten.

In de brief aan Aukje schreef hij:

De winter is hier prachtig. Alles zit dik onder de sneeuw. De lucht is zo zuiver, dat je er helemaal blij van wordt. Het is een goed land. Als alles meezit zullen we hier rijk worden. Je zal merken dat de lucht hier veel gezonder is dan in Friesland.

Het was een brief die als een lentewind door de ziekenkamer in Friesland streek. Abe vertelde ook dat hij in maart en april zou gaan werken op een houtzagerij in Sorel aan de St. Laurens rivier. Daar was veel geld te verdienen en dan kon hij de tegenslag van de laatste maanden toch nog wat goedmaken. ‘Misschien ontdek ik nog een gunstige mogelijkheid voor ons vieren,’ schreef hij. ‘Mocht dat niet zo zijn dan mogen we alle vier bij père en mère Vassal wonen. Een houten huis is vlug gebouwd en met de jongens erbij kan ik in de zomer nog een stuk bos ontginnen. In ieder geval hoop ik jullie in mei of juni te zien.’

Die laatste regel was Aukjes houvast in het voorjaar van 1914. Ze knapte inderdaad op. Hoefde niet meer de hele dag op bed te liggen, kreeg andere medicijnen. Per brief informeerde ze bij Wietse op welke data er schepen naar Canada voeren.

‘Wanneer kan ik het beste reizen?’ vroeg ze aan de dokter. ‘Volgende maand al of in de zomer?’

De dokter zei daar eigenlijk niets op. Hij klopte haar bemoedigend op de schouder. ‘Je moet eerst nog wat aansterken, dan zien we wel weer verder.’

Na een periode met veel regen in maart, die in het zuiden van het land overstromingen bracht, brak het voorjaar door.

Dagen achtereen was het mooi, helder weer. De vogels jubelden de lucht vol lenteklanken en het was Aukje of ze nooit zo'n heerlijke april had beleefd.

[p. 135]

Met een blos op de wangen liep ze om de boerderij of zat, nog warm ingepakt, in een grote stoel buiten. De mensen wuifden naar haar vanaf de weg en uit school vandaan holde Pier eerst naar huis om mem te zien en pas daarna ging hij terug naar de meester voor het vioolspel, dat hij geen dag oversloeg.

Aukje voelde zich haast schuldig om haar blijheid, om haar tintelende genot te leven, verder te mogen, terwijl in huis nog altijd de sombere herinnering hing aan het sterven van haar broer.

Terwijl ze op een dag zo buiten zat bracht de post een brief van Abe.

Lieve Aukje.
Ik ga morgen naar Sorel, ze vragen daar mensen in de houtzagerij. Ze betalen per uur, dus als ik veel uren kan maken kan ik er veel verdienen. Houd voor brieven maar dit adres aan, ik kom hier toch terug over een week of zes. Als er uit Sorel nieuws is schrijf ik je daar wel. Het is hier nog volop winter, het duurt nu wel wat lang. De dooi kan wel elk ogenblik inzetten, zeggen ze hier, en ik moet voor de dooi weg zijn, want anders zijn de wegen onbegaanbaar en bovendien komen de grote houtvlotten los als de rivieren ontdooien en dan begint het werk in de zagerij. Ik ben nu kerngezond en goed doorvoed. Pas goed op jezelf en de jongens, dan zien we elkaar spoedig weer.
Abe.

Toen deze brief in Friesland aankwam was Abe al in Sorel. De houtzagerij was een groot, rommelig bedrijf. De met stoom aangedreven machines werkten dag en nacht. Op de nog overal aanwezige sneeuw kwam een laag roet. Modderige paden hield men begaanbaar door er houtschilfers op te gooien.

Abe werd te werk gesteld bij een machine waar met kruiselings gespannen kettingen de bomen van hun schors ontdaan werden. Het was allemaal naaldhout wat ze verwerkten.

De bomen dreven de gedeeltelijk ijsvrije rivier af, kwamen in brede goten bij de fabriek en zo via transportbanden, waar ze met mankracht opgehesen werden, naar de machine waar Abe werkte. Het was er de hele dag een oorverdovend lawaai. In de hal tochtte het, iedereen werd er nat en het was bitter koud. Om sneller te kunnen werken was er geen beschermkap op de machine zodat het breken van een of meer kettingen, die dan met grote kracht weggeslingerd werden, veel gevaar opleverde.

Hier werkte Abe voor vijftig dollarcent per uur. Door veel uren te maken haalde hij er vijf tot acht dollar per dag uit. Hij stond inge-

[p. 136]

schreven bij twee ploegen en werkte zodoende soms zestien uur per dag.

Het logies voor de arbeiders bestond uit een kale loods met ijzeren bedden. Het stonk er en het werd nauwelijks schoongemaakt. Hier aten ze ook. Slecht bereide maaltijden, waarvoor een dollar vijftig per dag van het loon werd afgehouden.

Abe vermagerde zienderogen, schoor zich niet meer. Na het werk rolde hij op zijn bed en sliep.

De arbeiders kwamen uit alle windstreken. Er waren Italianen, Polen, Russen, Oostenrijkers, Engelsen en Scandinaviërs.

Meest onverschillige, drankzuchtige kerels. Er werd veel gevochten, om geld, om drank.

Abe hield zich afzijdig. Hij werkte en spaarde.

Na de wekelijkse uitbetaling, lang wachten in een rij buiten het kantoor, stopte hij zijn geld onder een binnenzool in zijn laars. De laarzen hield hij 's nachts onder zijn dekens tegen zich aangedrukt, hoe vies en nat ze ook waren.

Na een aantal weken had hij de kapitale som van tweehonderd dollar in zijn laarzen. Door de vrij slechte voeding en het veel te harde werken was hij er beroerd aan toe.

Af en toe werd het hem zwart voor de ogen en hij had moeite zijn aandacht bij het eentonige werk te houden.

Het enorme geraas van de machines verdoofde hem. Automatisch deed hij zijn werk.

De eenvoudige handelingen die hij al weken foutloos had uitgevoerd. Zijn aandacht verslapte.

Toen knapte er weer een ketting.

Hij reageerde te laat op de waarschuwende kreet van de voorman. Het zware ijzer raakte hem en hij viel met een hevig bloedende hoofdwond neer. Ze zetten meteen de machine stil en droegen hem bewusteloos weg naar het kantoor waar een verbandplaats en eerste-hulp-post was. Hij kwam pas weer bij toen hij daar verbonden werd.

Het duurde een hele tijd voor hij begreep wat er gebeurd was.

Een vriendelijke jongen verzorgde hem en zei dat hij nog geluk had gehad, als de ketting hem vol op het hoofd had geraakt was hij zeker dood geweest. Ze brachten Abe naar een kleinere barak bij de slaapzalen waar een oude, invalide man de zorg had voor zieken en gewonden. Het lag er vol.

De eerste dag sliep Abe alleen maar. Hij had nog wel het benul gehad om ondanks tegensputteren van de oude man zijn laarzen in

[p. 137]

zijn bed te stoppen. Hij zou later dankbaar zijn voor deze voorzorg.

De tweede dag kon hij weer eten.

Toen keek hij eens wat beter om zich heen. Hij zag de andere patiënten, een treurig zootje menselijk wrakhout. Hij zag zijn kleren op de grond naast zijn bed en toen hij goed keek miste hij zijn bontmuts.

Hij vroeg er de oude naar. Die zei dat zijn muts wel zoek geraakt zou zijn bij het ongeluk. Toen Abe een paar dagen later weer op was, zag hij echter dat de oude man zijn muts had. De oude hield bij hoog en bij laag vol dat hij de muts al jaren geleden eerlijk gekocht had, maar Abe wist dat hij hem gestolen had.

Hij ging naar het kantoor om te klagen. Daar bleek niemand geïnteresseerd in zijn verhaal. Wel werd hem terloops meegedeeld dat de verzorging op wat zij de ‘ziekenzaal’ noemden, drie dollar per dag kostte.

Abe sliep nog één nacht bij de houtzagerij, haalde toen zijn laatste loon en vertrok. Het zuur verdiende geld zat veilig in zijn laarzen.

Dat hij zich nog zo slap voelde schreef hij toe aan de honger en voor hij Sorel verliet stapte hij een Chinees restaurant binnen en bestelde er een flinke maaltijd, zijn eerste luxe in al die weken.

Het was er druk en Abe kwam aan een tafeltje met een andere man die zich kortweg als Jack voorstelde.

Nadat beide mannen eerst de aandacht voornamelijk bij het eten hadden gehad, raakten ze in gesprek.

In moeizaam Engels vertelde Abe hoe hij aan het verband om zijn hoofd kwam. Jack zei dat er wel beter werk te vinden was in Canada.

‘Waar dan wel,’ vroeg Abe.

‘In het westen,’ zei de man. ‘Daar is ruimte genoeg, je kunt er gratis land krijgen.’

‘Dat heb ik vaker gehoord,’ zei Abe. ‘Ik heb nog nooit iemand gesproken die het echt gekregen heeft.’

‘Dan spreek je nu zo iemand,’ zei Jack. ‘Ik heb grond in het westen, veel grond.’ Hij noemde oppervlaktematen, die Abe niet zo veel zeiden.

‘Ik ben hier om familie te bezoeken. Als de sneeuw wegtrekt ga ik weer naar mijn land. Je moet drie jaar achtereen minstens een half jaar op je grond wonen, je moet vijftien acres ontginnen en er een huis opzetten, dat is alles.’

Hij vertelde hoe hij jaren tevoren uit Quebec was weggetrokken, hoe hij van alles en nog wat had gedaan, tot hij op een dag hoorde dat er een stuk land vrij kwam, een ‘quart section’ noemde hij het.

[p. 138]

Abe snapte langzamerhand iets meer van het systeem van landverdeling. De ‘quart section’ waar Jack het over had besloeg een stuk van een kwart vierkante mijl. Hij berekende dat het dan om ongeveer vierenzestig hectare ging.

De verdere uitleg van Jack was wat moeilijk, hij begreep er alleen uit dat een ‘quart section’ ook wel ‘homestead’ heette en dat zesendertig sections, oftewel honderdenvierenveertig homesteads, samen een township vormden.

‘Nu moet je weten,’ zei Jack, ‘dat de eerste man die op de dag dat zo'n stuk vrijkomt het kantoor van de landagent binnenstapt en het opeist, het krijgt. Ik ging al vier dagen van tevoren naar dat kantoor en wachtte tot ik mijn kans kreeg. Overdag zat ik binnen, 's nachts buiten op de stoep en dat was drie jaar geleden om deze tijd van het jaar, het vroor nog dat het kraakte.

Natuurlijk moest ik ook wel eens weg om te eten en zo. Ik moest nog twee dagen volhouden en wat denk je dat ik zie nadat ik even weg geweest was? Een andere vent op mijn plaatsje. Ik protesteerde, maar hij gaf me een grote mond en zei dat ik hem maar weg moest slaan als ik meende dat ik recht had op die plaats. Die vent was veel groter en sterker dan ik, vechten was dus zinloos. Toen heb ik een paard gehuurd en ik ben als een gek naar een vriend gereden, zo'n veertig mijl verderop. Hij wilde me helpen en kwam meteen met me mee. Nu konden we die kerel wel aan als het moest. We hebben het niet meteen op een gevecht aan laten komen, o nee.’ Jack lachte en sloeg op de tafel van pret. ‘Kijk, wat is belangrijk? Het eerste binnenkomen, nietwaar? Hoe kom je binnen? Door de deur. Wat zit er aan de deur? Een deurknop. En die moesten wij hebben. Ik ben gewoon weer in dat kantoor gaan zitten en 's avonds buiten. We hadden nog twee nachten en één dag. Mijn eten werd gebracht, daar zorgde mijn vriend voor, al liet hij zich zelf niet zien. Op de laatste dag kwam mijn vriend naar het kantoor vlak voor sluitingstijd. We deden alsof we elkaar niet kenden. Hij hield de klerk aan de praat, tot het moment waarop ze het kantoor sloten. Die andere kerel zat alweer buiten op het beste plaatsje, zeker van zijn zaak. Mijn vriend zorgde ervoor de deurknop vast te houden toen hij het kantoor uitging. Hij trok mij erbij en samen hadden we de voorste plaats. Die ander wilde ons te lijf. Hij ging tekeer als een beest, maar wij bleven waar we waren. Het werd een lange nacht, dat kan ik je verzekeren.

Toen het kantoor 's ochtends geopend werd, drongen we alle drie met zo'n kracht naar binnen, dat ik de tafel bijna omver liep. Ik was het eerst bij de klerk en ik had het land, dat dit jaar helemaal mijn

[p. 139]

eigendom wordt, en wat heeft me dat helemaal gekost? Tien dollar en drie jaar hard werken. Heb ik gelijk of niet, als ik zeg dat je daar land voor niets krijgt?’

Abe was onder de indruk en vroeg Jack nog veel meer. Hij bood hem zelfs bier aan.

De man was onuitputtelijk in zijn raadgevingen.

Hij adviseerde hem naar Winnipeg te reizen, daar in de omgeving bij een boer te gaan werken en dan een gunstige gelegenheid af te wachten om voor zichzelf te beginnen.

Ze gingen uiteen en Abe had op de lange weg naar Drummondville heel wat om over na te denken.

Bij père en mère Vassal werd hij weer hartelijk ontvangen. Ze verzorgden hem als was hij een eigen zoon en na een paar weken was Abe weer helemaal opgeknapt.

In die tijd had zijn plan vaste vorm aangenomen. Hij wilde naar Winnipeg om daar zijn geluk te proberen, hoe vervelend het ook was om de goede vrienden hier te verlaten. Hij sprak er eerst nog niet over met de oude mensen. In een brief aan Aukje zette hij zijn plannen uiteen.

Laat ik je eerst vertellen hoe het hier is.
De winter is zo goed als voorbij, er ligt nog wel wat sneeuw, maar dat heeft niets meer te betekenen. Overal tapt men nu de esdoorns af. Ze slaan een soort dikke pen in de bast van de boom en langs een metalen gootje stroomt het sap in emmertjes. Het is fris, een beetje zoet water. In grote ketels wordt het ingedikt tot wat ze hier ‘sirope d'érable’ noemen, de heldere stroop die je bij de maaltijd toe neemt met een stuk brood. Je zult het wel zien als je in Canada komt.
Ik kan nu ook begrijpen waarom Canada het esdoornblad als nationaal teken overal op heeft. De esdoorn geeft in het voorjaar het sein voor het nieuwe leven, de stroom helder sap uit de boom is een teken van dat nieuwe leven. Een nieuw leven, dat ook ons hier wacht.
Ik heb in de houtzagerij wel goed verdiend, maar ik kon er niet blijven, het werk is te zwaar en te gevaarlijk en het is er smerig. Ik ben er gewond geraakt. Dat is nu helemaal genezen. Je ziet alleen nog een litteken op mijn hoofd, dat verdwijnt wel denk ik.
Nu heb ik het volgende plan.
Hier blijven heeft weinig zin. Er is nauwelijks genoeg geld om jullie te laten overkomen en de verdiensten blijven in dit deel van

[p. 140]

Canada te laag. In het westen liggen de kansen beter. Daar ga ik nu heen. Het is een dure reis, maar we moeten het wagen. Ik zoek er eerst werk, zie het een zomer en een winter aan en dan komen jullie volgend voorjaar ineens naar Winnipeg naar onze eigen boerderij. Het is niet moeilijk grond te krijgen in het westen, ik heb een man gesproken die er alles van weet. Zodra ik een adres heb schrijf ik het je. Het zal een moeilijk jaar worden. Bedenk dat we nu in één jaar kunnen bereiken waar we anders meer dan tien jaar voor nodig zouden hebben. Volgend jaar, als de esdoorn weer stroomt, zien we elkaar weer.