De emigrant

[p. 65]

Hoofdstuk 8

De volgende dag miste Abe voor het eerst in de hele reis het ontbijt. Na zich gewassen en geschoren te hebben ging hij aan dek en liep naar beneden. Dagenlang was hij niet van het tweedeklasdek af geweest.

Het was daar beneden een wereldje apart.

Ieder gezin had er zo'n beetje een eigen plekje afgezonderd. In een houten tobbe wasten een paar vrouwen kinderkleertjes, oudere kinderen stonden aan de railing of probeerden in de overvolle ruimten te spelen. De mannen hielden zich apart. Abe bekeek men als een bewoner van een andere planeet, men maakte nauwelijks ruimte voor hem.

In de slaapzalen stonk het.

Een vol, maar tamelijk vredig wereldje tussen twee werelden in, het oude land waar men alles achterliet, het nieuwe land met de beloften van rijkdom en voorspoed.

Terug op het eigen dek kwam Abe Molly tegen.

Hij wilde doorlopen, maar ze hield hem staande. Er waren meer mensen aan dek en met een hoofdbeweging vroeg ze hem zwijgend mee te gaan naar het sloependek.

Hij ging haar voor de smalle, steile trap op. Ze stonden weer op dezelfde plaats waar het allemaal begonnen was, een eeuwigheid geleden.

Ze zag er bleek en moe uit.

Hij leunde tegen de railing en keek uit over het water. Er was iets meer wind dan in de afgelopen dagen en er stond een behoorlijke golfslag. In eindeloze rijen rolden de grijs-groene golven met witte schuimkrullen aan in een vrijwel vast ritme van hoge en lagere golven.

‘Abe,’ zei Molly zacht. ‘I'm sorry.’

Hij keek haar aan en voelde medelijden. Ze leek nog een kind zoals ze daar stond, weggedoken in haar manteltje, met haar bleke gezichtje gevangen in de hoog-opstaande kraag. Het liefst had hij haar tegen zich aangedrukt om haar verdriet weg te kussen, maar hij herinnerde zich de eerste avond en bedwong zich.

Ze voelde zijn aarzeling en kwam dichterbij, wrong zich half tussen hem en de railing. ‘I love you, Abe, you are the only man that I really love.’

Hij duwde haar zachtjes terug. In het Engels trachtte hij haar uit te leggen wat hij die nacht overdacht had. Ze praatten er over tot de gong luidde voor de lunch. Hij dacht het haar goed duidelijk gemaakt te

[p. 66]

hebben, maar toen ze naar beneden zouden gaan nam ze zijn hoofd tussen haar handen en fluisterde: ‘You love me, don't you Abe? Is that what you want to say?’

‘No,’ zei hij heftig, sloeg haar handen weg en riep: ‘I don't love you.’

Ze stond wit en geschrokken bij de trap, z'n stem verwoei in de wind, ze had weer tranen in haar ogen. Hij stampte woedend op het dek en riep nogmaals: ‘I don't love you en donder nou maar op.’

Ze zei niets terug en daalde beledigd de trap af.

Beneden wachtte De Winter haar breed lachend op. Abe wist niet of zijn geschreeuw gehoord was, waarschijnlijk wel. De Winter wilde Molly bij haar middel pakken en haar zo met een speels gebaar de laatste treden aftillen.

Zij riep hem iets toe wat Abe niet verstond en sloeg hem toen midden in zijn gezicht. Met trots opgeheven hoofd liep Molly naar haar hut en liet zich de hele dag niet meer zien.

Abe ging rechtstreeks naar de eetzaal. Eén gemiste maaltijd was genoeg.

De Winter verscheen wat later aan de maaltijd. Hij at wat men hem voorzette, zwijgend, broedend, vervuld van wraakgedachten.

In de loop van de dag kwam er meer wind. De matrozen sjorden alles wat op de dekken weg zou kunnen spoelen extra vast.

Abe was urenlang aan dek, hij volgde het werk van de mannen en genoot van de wind en de hoger wordende golven.

Het gaf hem een gevoel van bevrijding.

De kou deerde hem niet, van zeeziekte had hij geen last.

‘Dat wordt weer een vreselijke storm,’ zei een bekende stem naast Abe. Het was De Winter, die het werk van de matrozen somber gadesloeg.

‘De vorige reis duurde het drie dagen en drie nachten,’ vervolgde De Winter. ‘Iedereen was ziek, ik dacht dat we er allemaal aan gingen.’

Abe bromde iets wat op een antwoord leek.

De man klemde zich stevig aan de railing vast om op de been te blijven.

‘Ze zeggen dat je het best in de open lucht kan blijven om niet zeeziek te worden,’ zei hij. Het was al duidelijk dat ook dit hem niet zou helpen, hij werd al bleek. Waarschijnlijk kwam hij ook niet speciaal aan dek om zeeziekte te voorkomen want hij gaf onverwacht een heel andere wending aan het gesprek.

[p. 67]

‘Die Engelse meid deugt niet als je het mij vraagt,’ zei hij.

Abe zweeg.

‘Het is er een van de straat. Het zal mij benieuwen of die del toegelaten wordt, ze zijn daar erg streng op tegenwoordig.’

Abe hoorde dit allemaal met toenemende ergernis aan. ‘Kerels die zo'n kind volgieten met jenever, zouden ze beter kunnen wegsturen,’ zei hij boos.

De Winter haalde zijn schouders daarover op. ‘Ze werkt ze gemakkelijker weg dan ik,’ zei hij, ‘die meid is meer door de wol geverfd, dan je denkt. Die deugt niet, let maar eens op mijn woorden.’

‘Ik hoef jouw woorden niet,’ zei Abe, ‘ik let wel op je daden en laat je dit gezegd zijn: als jij het nog eens waagt dat kind te na te komen met je drank en je gore praatjes, dan krijg je een pak slaag zoals je het van je levensdagen nog niet gehad hebt.’

Hij stapte driftig weg. Boos om wat De Winter gezegd had en nijdig over zijn eigen reactie. Waarom liet hij die kerel niet gewoon kletsen? Wat had hij met Molly Sparks te maken? Waarom noemde hij haar een kind, terwijl hij toch donders goed wist dat ze ook voor hem in de eerste plaats een vrouw was, een vrouw waar hij fel naar kon verlangen. Wat was hij voor een dwaas om zich verantwoordelijk voor haar te voelen? Hij ging naar zijn hut en bleef een poos op zijn kooi liggen.

Het schip werd steeds hoger opgetild en dieper neergesmakt, af en toe waren er hevige schokken voelbaar, alles wat in de hut niet stevig vast zat begon te schuiven. Op de gang was heel wat geloop, er waren al veel zeezieken. Het zou overal een vreselijke smeerboel worden. Abe moest er niet aan denken hoe het nu in de overvolle derdeklas slaapzalen en verblijven toe zou gaan.

Hij voelde zijn maag wel, maar werd gelukkig niet misselijk. Hij bleef maar stil liggen en sliep zelfs een poosje.

Bij het avondeten kwamen er maar weinig mensen aan tafel. Jan van Spronsen kwam wel eten, maar Jenny was doodziek zei hij. Over Molly praatten ze niet, ze liet zich ook niet zien.

De storm woedde nog in volle hevigheid.

De passagiers mochten niet meer aan dek komen, want het gevaar van over boord slaan was te groot. Grote golven sloegen met kracht neer op de boeg, het schip schudde en slingerde, richtte zich na elke aanval weer op en terwijl het water met kracht over het benedendek en langs de scheepswanden wegstroomde klapte alweer een volgende watermassa neer.

Jan voelde zich ook niet zo lekker en ging maar liever naar bed,

[p. 68]

zodat Abe vrijwel alleen achter bleef. Eerder op de dag had hij van het natuurgeweld genoten, nu was het echt niet leuk meer. Ze gingen een angstige nacht tegemoet.

Abe praatte nog wat met een Schots echtpaar, waarvan de man als mijnwerker in Brits Columbia zou gaan werken. Ze waren de mensen, die vanaf het vertrek uit Engeland aan tafel en in de salons zich zo huiselijk gedroegen. Zoals Mary Mc Gregor daar zat te breien was het net alsof ze hun huisje in het Schotse dorpje gewoon meegenomen hadden aan boord. Ze namen alles maar zoals het kwam. De storm scheen hen ook niet te deren. John rookte onverstoorbaar zijn pijpje en hield hele verhalen in zijn moeilijke dialect. Elke belangrijke mededeling werd door zijn vrouw onderstreept met een stereotiep: ‘That is certainly true.’

Het viel Abe mee, dat hij al zoveel begreep van wat John Mc Gregor in het Engels vertelde. Ook lukte het hem steeds beter zelf te zeggen wat hij wilde zeggen. Piet Joustra kreeg toch wel gelijk: met de taal viel het best mee.

Tegen tien uur keek John op een zeer groot horloge, dat hij met een plechtig gebaar tevoorschijn haalde en kondigde aan dat dit zijn laatste pijp zou zijn voor die dag. Mary knikte en liet haar breiwerk rusten. Het leek een ritueel dat gevolgd behoorde te worden door het ophijsen van klokgewichten, wegbrengen en afwassen van kopjes en het sluiten van voor- en achterdeur voor de nacht.

Abe zou juist opstaan toen de deur van de salon opensloeg en een van de Oosteuropese mannen binnenstormde. Hij riep onbegrijpelijke dingen en toen niemand hem verstond, herhaalde hij zijn woorden steeds luider.

Al zijn geschreeuw had alleen tot gevolg dat de steward kwam, die wel iets van de taal van de man begreep. Abe bleef nog even bij de deur staan, toch wel nieuwsgierig wat er nu wel aan de hand was.

‘Zijn vrouw krijgt een baby,’ zei de steward tegen Abe. ‘Er schijnt iets mis te gaan. We moeten de twee verpleegsters maar wakker maken, misschien dat zij iets kunnen doen.’

‘De een ligt zelf doodziek op bed,’ zei Abe. ‘De ander misschien ook wel.’

‘Miss Sparks is niet ziek,’ zei de steward, ‘ze heeft eten in haar hut laten brengen.’

Hij ging weg om Molly te waarschuwen.

Binnen een paar minuten kwamen ze samen terug.

Molly was bleek en had rood-behuilde ogen, ze keek Abe niet aan. De steward vertaalde zo goed en zo kwaad als het ging wat de aan-

[p. 69]

staande vader zei. Molly luisterde aandachtig.

‘Is er hier nog ergens een hut vrij?’ vroeg ze.

De steward aarzelde.

‘Die vrouw kan niet beneden blijven,’ stelde Molly resoluut vast. ‘Het is daar veel te vol.’

‘Hut 24 is in gebruik als linnenberging,’ zei de steward, ‘maar of ik die...’

Molly liet hem niet uitspreken. ‘Goed, maakt u die hut dan in orde. Wij halen de vrouw naar boven.’ Ze zei het op een toon die geen tegenspraak duldde. Vriendelijk, maar resoluut zette ze iedereen aan het werk. Abe en John Mc Gregor nam ze mee naar beneden.

Langs twee steile trappen kwamen ze binnendoor in de derdeklasafdeling, waar een doordringende stank hing van natte kleren, braaksel en vuile mensen.

De man wees hen de weg.

In de vrouwenslaapzaal was alles in rep en roer. De vrouw waar het om ging lag bleek en stil op een benedenbed. Molly onderzocht haar en praatte zacht en geruststellend met haar. Ofschoon de vrouw waarschijnlijk geen woord Engels verstond, glimlachte ze toch even. Plotseling klemde ze zich met beide handen aan de beddepalen vast en kreunde van pijn.

‘Ze moet snel naar boven,’ zei Molly.

Abe en John namen de vrouw tussen zich in en droegen haar weg, terwijl Molly aanwijzingen gaf. De man maakte ruim baan voor hen.

Met grote moeite kregen ze haar de smalle trappen op.

Boven stond de steward al klaar en bracht hen naar hut 24 waar in korte tijd alles gereed gemaakt was.

Molly vroeg warm water, handdoeken en meer schoon linnengoed. Ze zette de aanstaande vader de deur uit en vroeg Abe om haar te helpen. Iedereen deed wat ze zei.

Ze praatte met de vrouw en ondanks het taalverschil slaagde ze er in haar gerust te stellen.

De vrouw sliep zelfs even in.

Molly maakte alles zo goed mogelijk klaar, waste haar handen en gaf Abe aanwijzing dat ook te doen. Daarna moesten ze wachten.

‘Heb je dit vaker gedaan?’ vroeg Abe.

‘Alleen als assistente, en jij?’

‘Ik heb twee kinderen,’ zei Abe. ‘En een stal vol koeien,’ voegde hij er lachend aan toe.

Er kwam meer warm water, gelukkig in afgedekte ketels want in een open bak sloeg het er aan alle kanten overheen. Hier in deze kleine hut

[p. 70]

moesten ze zich goed vasthouden om niet van de ene kant naar de andere geslingerd te worden. De zorgzame steward bracht hete koffie.

De vrouw ontwaakte weer en kreeg ook te drinken. Ze lag een poos heel rustig en toen begonnen de weeën weer.

Molly praatte veel op een vriendelijke, zangerige toon, alsof ze het tegen een klein kind had. Ze vroeg om extra kussens en schikte die zo goed mogelijk.

Ver na middernacht werd het kind geboren.

Ondanks de bekrompen ruimte en de geringe hulpmiddelen werd het een vlotte bevalling, zonder bijzondere problemen. Molly deed alles samen met Abe. Met de jonge moeder waren ze verheugd toen ze haar een schoongewassen, flinke dochter in de armen konden leggen.

Er was nog heel wat te redderen en al die uren, voor, tijdens en na de geboorte moesten ze zich steeds schrap zetten of vasthouden. Ze waren doodmoe.

De jonge vader nam de wacht bij zijn vrouw en dochter, zittend op de grond, met de rug tegen de muur en zijn benen tegen het bed.

Molly en Abe vonden in de eetzaal een stevig ontbijt klaar staan. De steward was ook niet naar bed geweest. Het liep al tegen zessen en volgens een van de matrozen, die in de eetzaal kwam, begon de storm te luwen. Abe merkte daar nog niet veel van.

Om half zeven liepen Abe en Molly stevig gearmd, elk steunend tegen de wand, voorzichtig door de volkomen verlaten gang. Molly keek nog even bij haar patiënt en vond het hele gezin daar in diepe rust.

Bij de deur van Molly's hut stonden ze stil, het was haast net als op de avonden in de week tevoren.

Verwachtingsvol keek Molly naar Abe op.

Hij wist dat nu alles weer van voren af aan kon beginnen. Door een onverwachte beweging van het schip viel ze tegen hem aan. Ze klemde zich aan hem vast en dat was niet alleen om niet te vallen.

Hij voelde haar lichaam warm tegen zich aan, duwde haar zachtjes weg en zei: ‘Good night, Molly.’

‘You don't hate me, Abe, do you?’

Hij zuchtte en keek haar aan. ‘Nee,’ zei hij, ‘ik mag je graag Molly, maar meer ook niet.’

Ze begreep hem niet omdat hij Nederlands sprak, ze keek hem vragend aan.

‘Good girl Molly,’ zei Abe en liep door naar zijn eigen hut.

Molly stapte in haar bed en ze sliep in met de gedachte: wat bedoelde hij nu: ‘you are a good girl’ of ‘be a good girl’?

[p. 71]

Op verzoek van Molly bleef de moeder met haar baby in hut 24, waar van alle kanten cadeautjes naar toe gingen.

Mary Mc Gregor breide met dubbele snelheid en ook anderen lieten zich niet onbetuigd.

Na de storm bleef het dagenlang rustig, zo rustig, dat het moeite kostte zich te herinneren hoe het gestormd had. Molly en Jenny namen samen de zorg voor moeder en kind op zich. Ze deden het zo graag, dat het ze speet toen de jonge moeder al op de derde dag weer aardig op de been was en bijna helemaal voor zichzelf kon zorgen.

Abe zag Molly alleen nog bij de maaltijden. Ze waren dan vriendelijk voor elkaar, meer niet. Wat Abe betrof was de periode Molly Sparks voorbij.

Hij praatte nu weer veel meer met Jan van Spronsen.

Jan probeerde hem over te halen met hem mee naar Montreal te gaan en daar op de tuinderij te gaan werken. Abe aarzelde. Er zou voor hem in Quebec bericht liggen van Piet Joustra over werk in Ontario. Misschien was Piet er zelf wel om hem af te halen. Hij wist nog niet wat hij doen zou. Je kon toch een man als Joustra, die heel veel moeite voor hem had gedaan, niet zomaar laten staan?

Abe zat soms uren te praten met de gezellige Mc Gregors of met andere passagiers. Het was nu veel kouder, er dreef vrij veel ijs in zee. Niemand hield het lang uit aan dek. In alle gesprekken klonk meer en meer verlangen door naar het nieuwe land. Ze wilden nu eindelijk wel eens aankomen. De reis duurde al twee weken.

Hij schreef een brief naar huis, die met hetzelfde schip terug zou gaan naar Nederland.

Lieve vrouw en kinderen,
De reis zit er bijna op. We varen nu heel rustig op Canada aan. Iedereen is blij dat de zee zo kalm is. We hebben een vreselijke storm gehad. De golven kwamen wel zo hoog als een kerktoren. Je kon op het dek niet meer wezen. Alles wat los zat vloog je om de oren. In die storm heeft een van de vrouwen uit het derdeklasruim een kind gekregen. We hebben haar uit dat overvolle hok naar boven gehaald. Wat een smeerboel was het daar. Je begrijpt niet hoe de mensen het volhouden. Een beest heeft het nog beter dan die arme mensen. Die vrouw en haar kind zijn nu weer terug. Ze zijn er goed aan toe. Ik ben gister nog beneden geweest. Na de storm is alles opgeruimd. Nu is het er wel weer uit te houden. Toch zullen ze daar beneden allemaal blij zijn als we eindelijk in Canada komen. Voor zestig gulden meer heb je een

[p. 72]

veel beter leven. Wij krijgen goed te eten en je slaapt allemaal apart. Met de andere passagiers kan ik het goed vinden.

Hij aarzelde, zou hij iets over Molly schrijven?

Er zijn er wel die teveel drinken, dat is niet zo leuk. Het meest trek ik op met Jan van Spronsen, een man uit Naaldwijk. Van een Engelse verpleegster heb ik al wat Engels geleerd. Dat komt straks goed te pas. Ze praten daarginds allemaal Engels moet je denken. Met Fries en Hollands kom je niet zo ver. Deze brief kan met hetzelfde schip terug naar Nederland. Je zult hem dus in de tweede helft van mei ontvangen. Dat is nog vóór je verjaardag, Pier. Je wordt al elf jaar. Ik hoop dat je met Mem en Jan een mooie verjaardag zult hebben. Weet je al wat je krijgt? Heit weet het ook niet. Mem zal er wel voor zorgen, dat het iets moois is, dat komt best voor elkaar. Ik moet nu deze brief maar voorlopig eindigen. Over een paar dagen schrijf ik wel verder.

Op de dag dat ze voor het eerst land zagen stond iedereen aan de railing.

Vuurtorens, vissersdorpen, geschilderde houten huizen, kerktorens, men wees het elkaar aan en giste naar de namen.

Alleen De Winter vertoonde zich niet. Voor hem was het niets nieuws.

Ook wat de medepassagiers betrof hield hij het voor gezien. Hij bemoeide zich met niemand meer, zat uren aan de bar of werkte aan eindeloze rapporten met tabellen en reeksen cijfers.

Molly deed alsof hij lucht was en hij toonde voor haar slechts kille minachting.

Ze voeren in de nacht de St. Laurens rivier op.

Na al die weken water, water en nog eens water, was het een heerlijke sensatie weer land te zien aan weerskanten.

De zeer brede rivier was nog vol drijfijs, zodat ze tamelijk langzaam vooruit kwamen. Iedereen raakte er opgewonden van. Nu waren ze er bijna.

Eindelijk zagen ze de stad Quebec met de hoge, oude gebouwen, de vele schepen, de kranen, de drukte.

Hoog op de heuvel een prachtig kasteel, daaronder een oud stadje met smalle kronkelende straatjes. Voorbij en achter het kasteel de grote stad.

Abe had nog nooit zoiets gezien.

Die avond schreef hij in zijn brief:

[p. 73]

We zijn aangekomen. We kunnen nog niet van het schip, maar de stad is wel te zien. Er ligt een groot kasteel hoog op de berg. Arme paarden die in deze stad werken. Met een dubbelspan kom je haast niet tegen die steile straten op en als ze naar beneden gaan moet de voerman uit alle macht remmen om geen ongelukken te maken. Morgen ga ik aan land. Ik zal jullie schrijven als ik werk heb. Morgen zie ik Piet Joustra, dan hoor ik wel waar ik heen kan. Het zal wel lukken. Ik wens jullie het allerbeste.

Ze konden pas de volgende dag bij de immigratieautoriteiten terecht. Niemand mocht van boord.