De emigrant

[p. 45]

Hoofdstuk 6

Abe vergat het afscheid en alle emotie daaromheen vrij snel. Er was meteen zoveel dat zijn aandacht vroeg. Hij was voor het eerst op zee.

Zijn boeltje uitpakken in zijn hut was niet veel werk.

Hij had een ruimte van ongeveer twee bij drie meter waarin een wastafel, die met kannen water gevuld moest worden, een kleine tafel met stoel, een kast en een bed dat overdag met riemen aan de wand gebonden zat.

Alles wat hij niet direct nodig had liet hij in de koffers, waarvoor tussen de wand en het tafeltje ruimte was. Boven het tafeltje was een patrijspoort. Hij ging daar zitten en keek naar buiten.

Nu was hij echt op weg.

De golven passeerden grijs-groen met kleine witte schuimkoppen. De horizon deinde gelijkmatig op en neer. In de hoogste stand was een-derde van het uitzicht water en de rest lucht met jagende wolken, als het schip terugviel liep het uitzicht vol zee met een streepje lucht.

Abe bleef er lang naar kijken, het maakte hem kalm, slaperig haast. Als je uitzicht beperkt was tot één rond raampje wat zag je dan veel. De wolken en de golven altijd eender en toch steeds wisselend, een streep zonlicht over het water als de ereloper voor een hoge gast en langzaam over het beeldvlak voortschuivend een paar vissersscheepjes, hoog opgetild of laag weggedoken in het rusteloos zeeoppervlak.

Een harde tik op de deur. ‘De maaltijd wordt binnen een half uur geserveerd in de eetzaal, mijnheer Bakker.’

Abe deed snel open. Een jongen van een jaar of zestien, in een helder wit jasje, stond in de gang.

‘Ik kom,’ zei Abe, ‘waar is de eetzaal?’

‘De gang door, trap af en dan recht voor u, mijnheer.’ De jongen liep door, een lijstje met hutnummers en namen in de hand.

Abe verliet zijn hut en besloot nog even aan dek te gaan kijken. Hij deed zijn jekker aan. Dat was ook wel nodig. Er stond een straffe koude wind.

Met grote stappen klom hij de smalle trap op naar het sloependek. Hier woei het nog harder. Het uitzicht over de zee was er imposant. Zo ver het oog reikte zag hij water, met daarop slechts enkele schepen. Abe hield zich stevig vast aan de leuning, want hij was nog lang niet gewend aan de bewegingen van het schip. In de luwte van een der grote pijpen stond een man. ‘Houd je maar goed vast, anders waai je er nog af,’ riep hij Abe vrolijk toe.

[p. 46]

Abe kwam bij hem staan.

‘Waarheen gaat de reis? Alleen maar naar Engeland of ook naar Canada?’

‘Canada,’ antwoordde Abe. ‘Quebec.’

‘Dan zijn we de komende tijd reisgenoten, ik ben Jan van Spronsen op weg naar Montreal.’

Abe stelde zich ook voor en voegde er aan toe, dat hij ook verder reisde dan Quebec, maar dat zijn bestemming nog afhing van de berichten die zijn neef in Canada zou hebben.

‘In de buurt van Montreal woont een man uit ons dorp, Naaldwijk,’ zei Van Spronsen, ‘hij heeft er een tuinderij en daar kan ik werken. Later wil ik dan voor mezelf beginnen.’

‘Getrouwd?’

‘Nee, ik ben nog vrijgezel. Trouwen heeft de tijd, eerst maar eens vaste voet krijgen, dan zie ik wel weer verder.’

‘Dat is verstandig,’ antwoordde Abe. ‘Wij hebben al dertien jaar verloren. Als we meteen geëmigreerd waren, zouden we het nu beter hebben. Maar ja, wat wist je in die tijd van Canada, of van Amerika? Je hangt te veel aan je eigen streek, aan je eigen dorp. Ik ben blij dat de knoop nu doorgehakt is. Mijn jongens zullen het beter krijgen dan ik.’

Zo praatten ze met elkaar tot er beneden een gong klonk.

‘We zullen maar eens kijken wat de pot schaft,’ zei Jan van Spronsen. ‘Misschien moeten we wel veertien dagen op scheepsbeschuit leven.’

Dat viel nogal mee. De maaltijd bestond uit stevige, eenvoudige kost. Zuurkool die dag, met een flink stuk gerookt spek.

Abe en Jan namen een tafel bij het raam, waar voor vier mensen plaats was. Het was tamelijk leeg in de eetzaal. In het midden zat de in Rotterdam zo luidruchtige heer Baumann. Hij had een tafeltje alleen vanwaar hij als een veldheer de zaal rondkeek.

Er was plaats voor ongeveer dertig mensen, maar er zaten er slechts negen. Een ouder echtpaar, drie Franssprekende Belgen, een sombere man alleen, Baumann, Abe en Jan. Abe vroeg aan de bediende of er niet meer passagiers waren. ‘Er liggen er al een paar zeeziek op bed, mijnheer,’ zei de jongen, ‘en de meeste passagiers voor de eerste en tweede klas komen in Portsmouth aan boord.’

De officieren aten bij de weinige eersteklaspassagiers in een andere eetzaal.

Op de tafel waren kruiselings latten geplaatst om het schuiven van de schalen tegen te gaan. Abe verbaasde zich er over dat er al mensen zeeziek waren. Het was gewoon een prettig deininkje. Hij was nooit

[p. 47]

eerder op zee geweest en hij genoot er van. Het eenvoudige comfort van de tweede klas zonder overbodige luxe was voor hem een ongekende weelde. Je heerlijk laten verzorgen en verder niets doen.

‘We hebben het hier net zo goed als de koeien op stal,’ zei hij tussen twee vorkvrachten zuurkool door.

Van Spronsen keek hem vragend aan.

‘Ja,’ zei Abe, ‘eten en drinken wordt je gebracht, de ligging is goed en verder heb je niets te doen.’

‘Gelukkig hoeven we geen melk te geven,’ zei Jan. Hij glom van het vet en schepte zich nog eens op uit de grote schaal stamppot. Hij liet net als de Belgen, een paar tafels verder, een glas bier komen en ontdekte op dat moment dat Abe niet meedeed.

‘Ik drink het nooit,’ zei Abe. ‘Ga gerust je gang, ik lust het niet, misschien zou ik er zelfs wel zeeziek van worden.’ Ze lachten er allebei om.

Zeeziek zijn. Ze hadden er allebei voor de reis wel aan gedacht, maar dat leek voor deze stevige magen uitgesloten. Hadden de ongelukkigen die nu in hun kooien lagen te kreunen deze twee zien eten, dan zouden ze zeker groen uitgeslagen zijn. Als zeelucht twee stevige eters hongerig maakt heeft de kok eer van zijn werk.

Die eer kreeg hij niet van Herr Baumann.

Voorzichtig keurend lichtte Baumann het deksel van de schaal, mompelde verrukt: ‘Sauerkraut’ en schepte op.

Reeds bij de eerste hap wierp hij vertwijfeld de vork neer en riep de bediende. ‘Das ist doch kein Rauchspeck! Das ist gepökelt!’

De jongen stond er even wat bedremmeld bij. Met driftige bewegingen smeet Baumann de lappen spek op zijn bord en duwde het de jongen in handen. ‘Ab! Ich muss sofort etwas besseres haben.’

De jongen verdween naar de keuken en bezorgde nieuw spek, dat de lastige gast beter naar de zin was.

Even later weer veel geschreeuw omdat het bier te lauw en te oud was.

Het nagerecht, stijve griesmeelpudding met krenten, schoof hij verontwaardigd terzijde. Zoiets lustte Herr Baumann niet.

Abe en Jan hadden daar niet zo'n moeite mee. Toen alles op was keken ze tevreden uit over de zee en rookten een sigaar.

‘Het is net zondag,’ zei Abe. ‘En dan hoef je nog niet eens te melken hier.’

‘We nemen het er nog maar eens van,’ zei Jan. ‘Als we aan de overkant zijn krijgen we het nog arm genoeg in de eerste tijd en alles wat we nu eten is al betaald.’

[p. 48]

Hij vertelde over de man bij wie hij zou gaan werken. Hij had alle brieven gelezen die de man aan zijn familie schreef en hij wist hoe arm je het daar kon hebben. ‘Maar als je van aanpakken weet kun je daar vooruit komen, dat heb ik wel begrepen. Bij mij thuis denken ze dat ik gek ben, maar als ik over een jaar of tien rijk ben praten ze wel anders in Naaldwijk.’

Abe vertelde over zijn werk, over de pachtboerderij en de veesterfte. De familiegeschiedenis liet hij er uit, al kon Jan uit enkele opmerkingen wel begrijpen waar de schoen wrong.

Ze gingen uiteen met een ‘zie je straks wel weer’, alsof ze elkaar al jaren kenden. Ondanks het leeftijdsverschil van ruim vijftien jaar en hun totaal verschillende afkomst was er een vertrouwelijkheid alsof ze samen school gegaan hadden.

Abe liep een gang door, een trap af en kwam zo op het derdeklasdek. Het was alsof je in een andere wereld stapte. Zo rustig als het boven was, zo druk was het hier.

Overal stonden, zaten of liepen mensen. Het krioelde er van de kinderen. Er hing in de slaapverblijven waar hij even binnenkeek een doordringende lucht van braaksel, vuile lichamen en rook. Er waren aparte slaapzalen voor mannen en vrouwen. De kooien bestonden uit blokken van negen bedden, drie naast elkaar, drie boven elkaar

Buiten zaten oude en jonge vrouwen in uitheemse kleding op banken en kisten, allemaal met een hoofddoek om, die het gezicht grotendeels verborg. Kleine meisjes gingen als miniatuurvrouwtjes gekleed en de jongens droegen ook al dezelfde soort petten als hun vaders en grote broers. De mannen bekeken Abe achterdochtig, de vrouwen nieuwsgierig, meteen de blik afwendend als hij hun kant uitkeek.

Alleen een oude grootmoeder staarde hem recht in het gezicht. Abe had niet de indruk, dat ze hem echt zag. Ze zat nog in vrijwel dezelfde houding als waarin ze in Rotterdam van de handkar getild was en ze leek gewoon te wachten tot ze er was.

Abe ging terug naar het dek der bevoorrechten, zestig gulden en twintig treden boven de anderen.

Hij liep nog wat heen en weer op het tweedeklasdek. Het uitzicht op de nog altijd woelige zee raakte vertrouwd alsof hij al dagen voer in plaats van uren.

Er kwam een ander passagiersschip langs in tegenovergestelde richting. De mensen op de twee langs varende schepen keken en wuifden.

‘De boot van Dover naar Oostende,’ zei een stem naast Abe. Het

[p. 49]

was de man die tijdens de maaltijd somber voor zich uit had zitten kijken. Hij stelde zich voor als De Winter en bleek op weg naar Winnipeg in opdracht van enkele grote beleggers, die voor hun geld Canadese grond wilden kopen.

‘Ik maak deze reis al voor de derde keer,’ zei hij somber. ‘De eerste keer is het wel leuk, maar nu heb ik 't wel bekeken. Het menu ken ik al uit mijn hoofd.’

Het was even stil. ‘Als we maar geen storm krijgen,’ vervolgde De Winter, ‘want daar kan ik niet tegen. Een beetje wind is niet erg, maar een storm... dan worden we allemaal zeeziek.’ Hij verviel in een broedend zwijgen.

Abe wilde juist weglopen toen De Winter onverwacht een hand op zijn arm legde en hem ernstig aankeek. ‘Heb je geld?’ vroeg hij.

‘Nee, niet veel,’ antwoordde Abe voorzichtig.

‘Jammer,’ zei de ander. ‘Dan krijg je het erg moeilijk. Je hebt geld nodig daar.

Of geluk,’ voegde hij er aarzelend aan toe, op een toon alsof hij zeggen wou: ‘Maar geluk heeft niemand.’

Abe was verbaasd over de vertrouwelijkheid van deze man, die hij nog nooit ontmoet had, die hem ineens met jij en jou aansprak en die praatte als een soort waarzegger, die het allemaal duidelijk voor zich ziet, maar er ook niets aan kan veranderen.

‘Zonder geluk vaart niemand wel,’ zei Abe ontwijkend.

De Winter keek hem ernstig aan alsof hij over deze wijsheid diep na moest denken. Abe wist nu wat er zo opvallend was aan deze man. Met zijn droevige hangwangen en melancholieke bruine ogen leek hij precies een grote jachthond en hij keek net zo droevig als Abes hond Beike bij het vertrek uit Friesland.

‘Geluk moet je hebben,’ zuchtte De Winter, ‘maar wie heeft er geluk?’ Plotseling veerde hij op uit zijn neerslachtige houding. ‘Kijk, de rotsen van Dover.’

Abe keek in de aangewezen richting. Onder het grijze wolkendek was een smalle streep wit te zien. Er kwamen meer mensen aan dek. Ook beneden riep men elkaar in onverstaanbare talen iets toe wat waarschijnlijk ‘land in zicht’ betekende of zoiets. Het leek wel of de arme drommels daar beneden dachten dat ze al in Canada waren, zo opgewonden raakten ze.

Als een goed berekend theatereffect brak opeens de zon door de wolken en zette de hele kuststrook in felle gloed. Het leek nu veel dichterbij. Bovenop de witte rotswand zagen ze vuurtorens, huizen en kerktorens. Meeuwen cirkelden krijsend om het schip. Met volle zei-

[p. 50]

len gleed een statige driemaster voorbij, vorstelijk voortstuivend voor de wind.

Naarmate ze dichter bij Dover kwamen nam het aantal schepen toe. Veel stoomschepen, net als de Pisa grote roetwolken uitstotend. Daar tussendoor kleine en grote zeilschepen, laatste herinnering aan een tijd die snel voorbij zou zijn.

Ze passeerden Dover op een paar mijl uit de kust en voeren verder naar Portsmouth, waar ze pas in de nacht aan zouden komen.

Het werd kouder. De wind nam af en menige zeezieke kwam voorzichtig naar buiten om verlangend te kijken naar de vaste wal.

Ook Willy Baumann was er bij. Hij stapte de trap af en begaf zich naar het derdeklasdek om daar net als Abe eens wat rond te kijken.

Een landverhuizersgezin zat op kisten en koffers voor de trap, zodat er nog maar weinig ruimte was om te passeren.

Baumann bleef op de derde tree staan en keek verstoord neer op het groepje aan zijn voeten. Toen men geen aanstalten maakte hem ruim baan te geven wond hij zich daar zichtbaar over op. Boven de brede bontkraag van zijn zware winterjas liep zijn hoofd rood aan en hij schreeuwde: ‘Packen sie sich doch weg verdammtes Judenvieh.’

De als jodenvee aangesprokenen maakten zwijgend een klein doorgangetje vrij. Met de neus in de wind stapte Baumann tussen hen door. Dat was niet zo slim, want een klein jongetje duwde een knoestige wandelstok tussen de koffers door en Baumann tuimelde met de beweging van het schip mee naar voren. Bij de railing werd ditmaal ongevraagd plaats voor hem gemaakt, zodat hij languit over het dek ging. De passagiers boven lachten, de mensen beneden keken zwijgend toe hoe Baumann overeind krabbelde en scheldend terugging naar de trap.

De bel voor het avondeten leidde de aandacht af.

Baumann kwam wat later aan tafel, iets stiller dan 's middags.

Die avond ging Abe vroeg naar bed. Hij liet het gordijntje voor de patrijspoort open om zo vanaf zijn bed naar de lucht te kunnen kijken. Het maanlicht werd grillig verdeeld door lage wolken, af en toe was het helemaal donker, dan ineens lichtte het weer op en zag hij ook sterren. Hij voelde zich even moe als na een dag hard werken.

Toch lukte het niet in slaap te komen. Hij was nog niet gewend aan het lawaai van de machines, dat zelfs hier hoorbaar was. In bed liggend leek het geluid veel doordringender. Ook het stampen en slingeren van het schip leek erger dan overdag. Hol klonken de voetstappen van mensen die over het dek liepen. Stemmen van matrozen klonken luider dan overdag.

[p. 51]

In de kleine besloten ruimte van zijn scheepshut leek dit reizen vreemd, onwerkelijk. Hij trachtte zich voor te stellen hoe het nu bij Aukje zou zijn. Ze was nog in Rotterdam wist hij. Het leek allemaal veel verder weg, veel langer geleden. Boven het machinegeraas uit klonk gehuil van kinderen.

Langzaam zakte hij weg in een toestand van half slapen, half waken. Geluiden vervaagden, in de ronde opening van de patrijspoort zag hij het gezicht van Aukje als in een oud medaillon. Hij glimlachte naar het droomgezicht van zijn vrouw, een jonge vrouw, de voetstappen op het dek werden haar hartslag en alle stemmen riepen haar naam en de zijne.

Toen hij wakker schrok wist hij niet hoe laat het was, ook besefte hij niet meteen wat hem gewekt had.

In de hut was het nog aardedonker, slechts een zwakke lichtvlek deed vermoeden dat achter het ronde raam de nieuwe dag begon. Toen hoorde hij het geluid dat hem gewekt had: zware dreunende slagen. In het schip?

Weer dreunde het over de zee, felle lichtflitsen. Even zag hij in die lichtflits door de patrijspoort het silhouet van een schip. Abe kleedde zich snel aan en haastte zich naar buiten.

Het was koud. Aan de oostelijke horizon was een smalle streep licht, daarboven lichtgrijze, grijs-blauwe, donkergrijze en zeer donkere tinten van de wijkende nachthemel.

Tegen de lichte rand staken zwarte silhouetten van oorlogsschepen af. Vlammen en lichtflitsen toonden de kanonschoten, nog voor ze gehoord werden. Andere schepen beantwoordden het vuur. Deze schepen voeren dichterbij. Grote sombere kolossen vurend uit alle geschut.

Met grote snelheid stoomden ze voorbij. Seinlampen flitsten aan en uit. Abe wist niet wat hij er van denken moest. Was er oorlog? Maar dat kon toch niet? Er kon toch niet zomaar ineens oorlog zijn? Je las wel veel in de kranten over de Balkanoorlog, maar daar hadden zij toch niets mee te maken?

De schepen in de verte leken stil te liggen, maar waarschijnlijk leek dat alleen maar zo door de grote afstand.

Plotseling kwam hun een klein oorlogsschip achterop. Hevig stampend stoof het vlak achter de Pisa langs. Abe zag de matrozen aan dek en een Engelse vlag, wapperend in de wind. Een seinlamp flitste aan en uit. Met een scherpe wending kwam het scheepje recht op hen aan en voer al seinend vlak voor de Pisa.

[p. 52]

Abe hoorde en zag dat de motoren van de Pisa met volle kracht achteruit sloegen. De twee schepen misten elkaar net. Het oorlogsschip verdween, de Pisa bleef vrijwel stil liggen.

‘We zitten in een marineoefening,’ zei een bekende stem naast Abe. Het was De Winter. ‘We zullen wel moeten blijven liggen tot ze uit de buurt zijn,’ vervolgde hij somber. ‘Dat geeft dan heel wat vertraging.’

Inderdaad waren op het voordek matrozen bezig en even later ging de Pisa met luid geratel van kettingen ten anker.

Het scheepsgeschut bulderde nog onheilspellend, maar volgens De Winter schoten ze slechts met oefenprojectielen.

In het grauwe licht van de zeer vroege morgen voeren de dichtstbijzijnde schepen verder in de richting van het land. Er was daar kennelijk een doorvaart, want de een na de ander verdween uit het gezicht. Het werd weer stil op de grote zee.

De doorvaart bleek het brede water te zijn tussen het eiland Wight en de Engelse kust.

Bijna alle passagiers waren door het ongewone rumoer gewekt. Opgewonden bespraken ze met elkaar het ongewone schouwspel en niemand dacht meer aan slapen.

Toen men al heel vroeg aan het ontbijt zat, werd het anker weer gelicht en voer de Pisa verder naar Portsmouth.

Een loods kwam aan boord om het binnenvaren te leiden. In de loop van de ochtend meerden ze af aan een houten pier ver van de oorlogsschepen, die nog onder stoom lagen verderop in de baai. Abe stond vrijwel voortdurend aan de railing om niets te missen.

‘Ga je mee de wal op?’ Het was Jan van Spronsen die dat vroeg.

‘Kan dat dan?’

‘We hebben tijd genoeg, we varen pas vanavond uit, misschien zelfs vannacht of morgenochtend.’

De ervaren heer De Winter bevestigde dit. ‘Maar,’ voegde hij er aan toe, ‘je kunt net zo goed hier blijven, want er is niets aan.’

Abe en Jan wilden dat dan toch eerst nog wel eens zelf zien. Ze verlieten het schip en kwamen in een rommelige havenbuurt terecht. Het was er grauw, vuil en druk. Bij het oversteken raakte Abe bijna onder een kar omdat hij er niet op verdacht was dat de mensen links reden. In een bredere straat reed een paardetram met een open bovenbalkon. Ze hadden geen Engels geld, dus konden ze geen ritje maken met dit wonderlijke vervoermiddel. Ook konden ze niet binnenstappen in een van de vele cafés, wat Jan wel speet, maar Abe niet. Ze liepen nog wat rond en kwamen tot de conclusie, dat De Winter dit

[p. 53]

keer gelijk had met zijn sombere voorspelling.

‘Laten we maar terug gaan,’ zei Abe.

Jan hield het ook wel voor bekeken.

Het probleem was nu de weg terug te vinden. Driemaal verdwaalden ze. Met enige moeite waren ze uiteindelijk op hun uitgangspunt terug: de brede winkelstraat.

Abe stelde voor de weg te vragen aan een politieagent. Het had er echter alle schijn van dat alle agenten van Portsmouth dienst hadden in andere wijken. De tram stopte en er stapten twee jongedames uit met veel koffers.

‘Zal ik het hun eens vragen,’ zei Jan.

‘Dan kunnen we iedereen wel gaan vragen,’ zei Abe, die taalproblemen vreesde.

‘Zij zien er veel leuker uit dan iedereen,’ vond Jan.

De meisjes wenkten een rijtuig en ze hoorden iets zeggen van ‘ship... Paisa’.

‘Joh, Abe, ze moeten naar ons schip,’ riep Jan en hij stapte er meteen op af. Abe volgde aarzelend.

‘Hé, you go... ship,’ zei Jan.

Een van de meisjes draaide zich om en keek hem wat hooghartig, gereserveerd aan.

‘We go to a ship indeed,’ zei ze, ‘but I don't see that it is of any importance for you.’

‘Oh good,’ zei Jan, die maar de helft had begrepen.

‘We also ship... weten de weg niet meer... eh... zoek you know.’

‘Come on, Molly, hurry up,’ zei het andere meisje dat al in het rijtuig had plaats genomen. Zij had een tamelijk spits gezichtje, dat wat pinnig uit een modieus reishoedje stak. Het meisje dat met Molly werd aangesproken aarzelde nog. Ze was tamelijk klein, had een rond gezichtje en leek wat vriendelijker dan haar vriendin.

Abe deed een stap naar voren. ‘Boot... Canada,’ zei hij.

Het meisje Molly keek verrast naar Abe die ze nog niet had opgemerkt. ‘Do you mean the steamer Pisa that is bound for Quebec?’ vroeg ze.

‘Ja, Quebec, we zoeken de boot, we zijn de weg kwijt.’

Het meisje begreep even weinig van wat Abe zei als hij van haar woorden begreep, maar ze vond dat hij er aardig uitzag en stelde haar vriendin voor de twee mannen mee te nemen in het rijtuig, om te zien of ze misschien naar hetzelfde schip moesten.

De koetsier werd ongeduldig en hoewel de vriendin het maar matig

[p. 54]

waardeerde nodigde Molly de beide mannen uit mee te rijden. Ze praatte honderduit, zonder begrepen te worden. Buiten de woorden: Canada, Quebec en boot, konden ze elkaar niet veel vertellen.

Gelukkig kwam het schip al spoedig in zicht en Abe en Jan wezen verheugd dat ze terecht waren.

Het spichtige meisje glimlachte nu zelfs ook en uit de vele woorden van Molly en de ander, die Jenny genoemd werd, maakten Abe en Jan op dat ze alle vier met hetzelfde schip zouden varen. Ze hielpen de koffers van het rijtuig tillen en de meisjes rekenden af met de koetsier.

Twee agenten passeerden hen.

Ze letten er niet op. Ze waren zo druk bezig met de koffers, dat ze niet zagen dat de agenten over de loopplank aan boord gingen. Het rumoer op het schip ging in het havenlawaai verloren.

Pas toen Abe en Jan elk met twee zware koffers de loopplank naderden zagen ze dat er iets aan de hand was.

Op het benedendek was een enorme opwinding onder de landverhuizers. Ze wezen naar boven en bespraken luid iets wat allen scheen te interesseren.

Spoedig werd duidelijk wat dat was.

Op het tweedeklasdek verschenen de agenten met Willy Baumann tussen zich in. Hij sputterde hevig tegen en schreeuwde luid dat het een schande was, dat hij de consul zou waarschuwen. Zwijgend duwden de agenten hem de trap af en voerden hem vervolgens resoluut naar een gereedstaand gesloten rijtuigje met tralies voor de ramen.

Abe begreep niet wat dit te betekenen had.

Eenmaal aan boord werd dit al spoedig duidelijk. Baumann werd in zijn land gezocht wegens oplichting en diefstal. Hij had willen ontsnappen naar Canada om zo zijn gerechte straf te ontlopen, maar de politie was hem op het spoor gekomen. In Rotterdam waren ze net te laat. Een telegram naar Portsmouth betekende het einde van de reis voor Herr Baumann. Er was niemand aan boord die het onverwachte vertrek van deze passagier betreurde.

Matrozen namen de zware koffers over van Abe en Jan en de twee Engelse meisjes verdwenen naar hun hutten.

Er kwamen meer passagiers aan boord. Bijna allemaal voor de tweede klas. De derde klas was al vrijwel vol en eerste klas voeren slechts weinig mensen. Er werd ook nog vracht ingeladen.

Abe ging naar zijn hut om een brief naar huis te schrijven. Van De Winter had hij gehoord dat er voor het vertrek gelegenheid zou zijn post te versturen.