De emigrant

[p. 38]

Hoofdstuk 5

In huis bij tante Jeanette bleef het stil. Pier verveelde zich. Jan zat wat in een boekje te lezen.

Moeder liep met rood-behuilde ogen rond en tante redderde wat in de keuken. Het liep tegen etenstijd en aangezien oom Wietse tussen de middag niet thuis kwam hadden oom en tante de voor hun gasten vreemde gewoonte pas 's avonds warm te eten.

Tante Jeanette keek in de broodtrommel. ‘Pier, wil jij even naar de bakker gaan?’

Daar had Pier wel oren naar. Hij was liever buiten dan in huis bij al die sombere mensen. Hij kreeg geld en tante legde hem uit waar hij de bakkerswinkel kon vinden. Dat wist Pier al van vorige bezoeken, maar hij luisterde toch geduldig. Vrolijk liep hij alle trappen af en klapte opgelucht de voordeur achter zich dicht.

Hij haalde diep adem. Zo, dat was dat.

Hij stopte het geld diep in zijn broekzak en ging linksaf het smalle straatje in.

Er kwam een visvrouw met een zware handkar aan. Moeizaam duwde ze de kar voort. Ze moest de brug over en Pier hielp ongevraagd. Samen werkten de vrouw en de jongen de kar over het ophaalbruggetje. ‘Dank je wel,’ zei ze en met de steunen van de kar piepend op de keien bolderde ze de volgende straat in. Pier vervolgde zijn weg.

Door een smal steegje kwam hij op de Zuidblaak. De hoge bomen waren nog kaal en er blies een kille wind. Er lagen rijen kleine zeilschepen van vissers en beurtschippers. Er reden trams aan beide kanten van het water. Een logge vuilniswagen met grote wielen en brede assen achter en kleinere wielen voor ging langs de huizen, langzaam voortgetrokken door een zwaar, plomp paard. Met een brede zwaai kiepten de vuilnismannen het afval in de kar. Pier vond het een gezellige drukte.

De bakkerswinkel was vlakbij. Het verse brood werd in een papiertje gewikkeld en Pier betaalde met het precies afgepaste geld dat zijn tante hem had meegegeven.

Hij kon nu langs dezelfde weg terug gaan, maar dan zou hij binnen vijf minuten weer thuis zijn en daar had hij helemaal geen zin in. Hij liep langs het water, passeerde een brug en kwam bij de Leuvehaven.

Daar zag hij iets heel merkwaardigs. Er stond een groentekar bij de huizen. De koopman was druk bezig een klant te bedienen toen achter

[p. 39]

zijn rug ineens het paard begon te lopen. De man gaf een schreeuw, keek boos om zich heen, zag niets verdachts, hield het paard in en hielp zijn klant verder.

Dichterbij komend zag Pier een paar jongens om de hoek van een steegje loeren. Eén had een bel in de hand. Toen de groenteboer niet keek belde de jongen luid. Het paard schrok op uit zijn dommelende houding en bracht met een ruk de kar in beweging. Het beest had jarenlang dienst gedaan voor de paardetram en was gewend op een belsignaal te lopen. Pier lachte om deze gekke vertoning. De koopman schreeuwde weer en het paard kwam aarzelend tot stilstand.

De woedende groenteboer zag de lachende Pier voor de dader aan en gaf hem een harde draai om de oren. De jongen schrok enorm van deze onverwachte klap en huilde van schrik en verontwaardiging. Het brood viel op straat, vlak bij een grote paardehoop. Omstanders bemoeiden zich ermee.

‘Hé groentejitzer, ken je wel, 'n kleine jongen slaan met je grote klauwe,’ riep een man dreigend.

De nu van alle kanten belaagde groenteboer riep uit dat het maar eens uit moest zijn met dat gejen. Altijd hadden ze het op hem voorzien die rotjongens, dat tuig dat altijd langs de straat zwierf en niet beter wist te doen dan hard werkende mensen te pesten.

Pier zocht met roodgloeiend oor het brood.

Een vrouw met een grote boodschappentas raapte het op. ‘Kijk nou wat je gedaan hebt,’ riep ze verontwaardigd uit en toonde Piers belager het brood. ‘Helemaal vuil, moeten die mensen dat eten?’

De man mompelde weer wat over straattuig, maar kreeg van de omstanders geen steun.

‘Wou jij beweren dat dit een Rotterdams jongetje is?’ riep er een. ‘Je ziet toch zeker zo dat ie van het boerenland is.’

‘Waar kom je vandaan?’ werd Pier gevraagd.

Het brood afvegend noemde Pier zijn dorp. De vraagsteller had er kennelijk even moeite mee de naam aardrijkskundig te plaatsen. Lang duurde zijn aarzeling niet. ‘Zie je nou wel,’ zei hij triomfantelijk, ‘die jongen ken jou nooit gepest hebben, die woont helemaal in Drente.’

‘Friesland,’ verbeterde Pier zacht.

‘Dat zei ik toch, een rot end weg,’ zei zijn beschermer onverstoorbaar en tot de groenteboer: ‘Je ken die jongen beter schadevergoeding geven en een andere keer eerst even nadenken voordat je je handjes zo los laat wapperen.’

De groenteboer haalde zijn schouders op, gaf Pier twee centen en bemoeide zich met zijn paard en wagen.

[p. 40]

De menigte ging tevreden uiteen, het recht had gezegevierd. Nog wat onthutst door dit voorval liep Pier door. Bij een bakkerskar kocht hij een krentenbol en met kleine hapjes etend ging hij verder.

Zo kwam hij weer bij de kade waar zijn vader vertrokken was. Er stonden nog steeds veel sleperswagens. De voerlieden waren kennelijk nog niet bereid hun staking op te geven. In groepjes praatten ze over hun eisen en over het verdere verloop van de staking.

Een aantal scheen te aarzelen, ze wilden liever maar weer aan het werk. Een der slepers sprong op zijn kar en hield een vurig pleidooi om het niet op te geven, om door te staken. Pier bleef luisteren.

De jongens die het paard hadden laten lopen, waren hem gevolgd. Ze hadden gezien wat er gebeurd was en ze hadden ook gezien dat Pier een lekkere krentenbol aan hun grap had overgehouden. Dat hij door hun schuld ook een harde klap had gekregen vergaten ze. De beloning van iemand die met hun heldendaad niets te maken had, vonden ze maar niets.

De aanvoerder van het troepje, een roodharige jongen, had een idee.

Terwijl Pier, nietsvermoedend, naar de man op de kar luisterde, sloop de jongen op hem toe en sloeg hem onder de uitroep ‘drollenbakker’ het brood onder de arm vandaan. Hij holde weg, maar kwam niet ver, want Pier rende hem woedend achterna, sprong hem op zijn rug en over de grond rollend sloeg hij zijn tegenstander waar hij hem maar raken kon.

De jongen was groter dan Pier, maar door de onverwachte drift van de kleine Fries verrast, was hij even volkomen weerloos en toen de toegeschoten mannen hen uit elkaar haalden had hij er flink van langs gekregen.

Enkelen hadden gezien wat er gebeurd was en de sympathie van de menigte ging ook dit keer naar de kleinste der vechtenden.

‘Zo koppie koperdraad, daar hebbie een mooi blauw lampie,’ stelde een der mannen deskundig vast.

‘Met zijn witte smoel is het straks net de Nederlandse vlag,’ meende een ander.

Met zijn hand op een pijnlijk oog, trok Piers verslagen aanvaller grienend en scheldend terug.

Pier klopte zich schoon en keek waar zijn brood nu weer was. Een der sleperspaarden schrokte net met smaak de laatste brok op van het brood dat al voor de tweede maal die dag over de Rotterdamse keien was gegaan.

Verschrikt riep Pier dat het ‘hynder’ z'n brood aan het ‘opfretten’

[p. 41]

was. Hij vergat helemaal om Hollands te praten. De mannen begrepen hem toch wel.

Ze zagen wel in, dat hij moeilijk zonder brood thuis kon komen. Na een ochtend praten en niets doen leek iedereen wel blij dat er nu een overzichtelijk probleem opgelost moest worden.

Eén had er een idee. Hij hield een langsrijdende schillenboer aan, praatte wat met hem en kwam triomfantelijk met een gaaf brood uit de schillenwagen aanlopen.

‘Hier,’ zei hij, ‘geef dat maar aan je moeder. Wat die rijke lui op maandag weggooien, daar ken een gewoon mens nog wel een week van eten.’

Pier pakte het brood aan. Het was wat hard, maar het leek wel schoon en het was in ieder geval beter dan niets.

Nu maar langs de kortste weg naar huis. Dat viel echter niet mee.

Een eindje verderop stond de roodharige met zijn bende en het was duidelijk dat ze niet veel goeds in de zin hadden. Pier probeerde ongezien langs de huizen een zijstraat te bereiken. Dat lukte niet. Aan het gejoel hoorde hij al direct dat ze hem achterna kwamen. Hij zette het op een lopen en rende zo hard hij kon naar huis.

Toen hij halverwege de zijstraat was, hoorde hij zijn achtervolgers alweer. Er waren er bij die sneller konden lopen dan hij. Pier vervloekte de ongemakkelijke, oude schoenen die hij droeg. Altijd als ze op hun ‘zondags’ gekleed gingen moest hij die afschuwelijke schoenen dragen, afdankertjes van Jan. Hij kwam niet snel genoeg vooruit. Er moest iets gebeuren. Hij rende een hoek om.

Daar zag hij de bakkerskar, waar hij een krentenbol gekocht had. De bakker bezorgde brood bij een der deuren. Naast het huis was een lage schutting.

‘Pas even op mijn brood,’ riep Pier de verbaasde bakker toe. Zo snel hij kon klauterde Pier over het schuttinkje en bleef aan de andere kant stil afwachten wat er verder zou gebeuren. Daar hoorde hij de jongens al: ‘Hé baas, hebbie een klein knulletje zien langskomen?’

‘Die kant op,’ zei de bakker, ‘zoek je hem dan?’

‘Hij heb me broer geslagen,’ riep er een. Het geluid verwijderde zich in de richting die de bakker had aangewezen.

Pier keek voorzichtig over de schutting.

‘Kom er maar uit,’ zei de vriendelijke bakker, ‘pak je brood en maak dat je wegkomt.’

Pier klom over de schutting en terwijl de bakker alweer bij zijn klanten was nam hij het brood uit de kar en haastte zich naar huis. Toen hij al op de brug over de Wijnhaven liep zag hij in de verte zijn

[p. 42]

achtervolgers. Zij zagen hem niet en onopgemerkt bereikte Pier het hoekhuis, waar tante Jeanette aan het lange touw de deur opentrok.

‘Ben je daar eindelijk,’ riep ze. ‘We waren al bang dat je verdwaald was.’

Toen voelde Pier pas dat er iets met het brood was: het was zacht en warm. De trap opgaand kneep hij nog eens in het brood, het was werkelijk vers, gooiden de mensen dat nu weg? En ineens begreep hij dat het brood van de schillenboer nog in de bakkerskar moest liggen. Hij zei niets over zijn belevenissen. Mem zag gelukkig niet dat zijn kleren minder netjes zaten, tante Jeanette was blij dat het brood er eindelijk was en Jan zat nog steeds plaatjes te kijken en te lezen.

Ze aten lekker. Tante Jeanette zei dat er op maandag toch maar niets ging boven een heerlijk vers brood.

De volgende dag gingen Aukje en haar beide jongens terug naar Friesland. Een lange treinreis, uren achtereen op ongemakkelijke houten banken.

Ze had weer niet veel geslapen. Haar gedachten waren bij Abe op zee. Zou het goed met hem gaan? Zouden ze geen storm hebben? Bij de vermoeidheid van de afgelopen dagen, kwamen nu nog de uren in de trein. Alles deed haar zeer, ze hoestte veel. Laat in de middag waren ze op het kleine stationnetje in het lege Friese land. De laatste kilometers liepen ze.

Op de boerderij was Douwe Kooistra, de knecht van de Atema's, aan het werk. Dat was volgens afspraak.

Aukje en de kinderen konden op de boerderij blijven tot de dag van vertrek en Douwe zou het bedrijf aan de gang houden. Het was zeer waarschijnlijk dat pake Atema het pas gekochte land bij het eigen bedrijf wilde voegen, misschien trok Douwe in het huis als Aukje vertrokken zou zijn, maar niemand wist dat zeker. Ook Tjalling werd daar buiten gehouden.

De oude Pier Atema besliste zulke dingen zelf, daar had hij niemand bij nodig. Als het zover was konden anderen het horen, dat was dan nog vroeg genoeg.

Aukje ging meteen naar bed.

Beppe was er al. Pier verbaasde zich daar over. Toen heit nog thuis was kwam beppe nooit zomaar naar hen toe.

De waarheid was, dat beppe zich ongerust had gemaakt over hun lange wegblijven en toen ze haar dochter zo bleek en moe terug zag komen, zag ze dat er wel reden was voor ongerustheid. ‘Kind, kind, wat zie je er uit,’ zei beppe.

[p. 43]

Ze stuurde de jongens de deur weer uit en hielp haar dochter te bed. Resoluut en doelmatig als altijd, maar met meer tederheid dan ze in jaren getoond had. Aukje liet alles maar over zich heen komen. Ze wilde niet meer eten, ze liet zich toestoppen en voor het eerst in vele dagen sliep ze. Een diepe droomloze slaap waarin een lichte blos haar witte gezicht een onnatuurlijke glans gaf.

Beppe nam de jongens mee naar Atema-state. ‘Jullie eten vandaag maar bij pake en beppe, mem is wat moe.’ Zwijgend volgden de jongens.

Pier moest Beike op hun eigen erf achterlaten. De hond was hem vrolijk tegemoet gehold toen ze terugkwamen. Pake wilde echter geen andere hond dan zijn eigen valse herder op zijn erf en als pake iets niet wilde, gebeurde het niet. Beike keek zijn jongste baas na tot deze achter de bomen bij Atema-state verdween, daarna liep de hond het huis in en ging voor de bedstede liggen, op wacht bij de enige die achterbleef.

Beppe warmde voor haar kleinzoons een restje op van het middagmaal: overvette aardappelprak met urenlang gestoofde kool, de hele keuken rook ernaar.

De jongens aten het zonder morren en zonder smaak.

Pake was intussen ook binnengekomen en wijdde zich zwijgend aan zijn avondboterham. Hij informeerde niet hoe het geweest was, vroeg niet naar hun reisbelevenissen of de gezondheid van zoon en schoondochter in Rotterdam. Hij hoorde zwijgend de mededeling aan dat Aukje sliep, accepteerde de aanwezigheid van zijn kleinzoons aan zijn tafel en scheen verder niet meer in het geval geïnteresseerd.

Na de prak werkten de jongens nog elk een groot bord karnemelksepap met stroop weg en daarna stuurde beppe ze weer naar hun moeder.

‘Als ze nog slaapt, maak je haar niet wakker, hoor,’ zei beppe. ‘Als het jullie bedtijd is, kom ik nog wel even langs.’

Jan liep het land in. Pier ging rechtstreeks naar de boerderij terug.

Beike spitste de oren toen hij bekende voetstappen op de weg hoorde. De hond holde naar buiten en kwam Pier vrolijk blaffend tegemoet. Samen liepen ze om de boerderij heen.

Pier keek eens in de eendenkorven of er ook eieren in lagen. In twee korven broedde een eend, verschrikt opkijkend naar Pier, verder was alles leeg.

Pier bleef bij de nog kale vruchtbomen achter het huis staan. De hond wrong zich aanhalig tegen hem aan en Pier streelde de harige hondesnoet.

[p. 44]

De zon stond als een fletsrode bol vlak boven de horizon. Over het vlakke land kwam Jan aanstappen, langzaam, met bedachtzame, grote stappen, een boer. Jan zou nooit ergens anders aarden dan hier.

De boeren hadden het vee nog binnen. Het land lag er kaal en troosteloos bij.

Pier voelde zich triest.

De hond keek naar hem op. ‘Ja Beike,’ zei hij, ‘heit is weg, hij is nu op de oceaan en we zien hem het hele jaar niet weer.’