De emigrant

[p. 22]

Hoofdstuk 3

Jan en Pier werden geboren in 1901 en 1902.

Het stond pake Atema niets aan dat zijn eerste kleinzoon niet naar hem vernoemd werd. Abe en Aukje hielden zich echter aan de ongeschreven wet dat jongens eerst vernoemd worden naar de vader van vaderskant, een regel die zeker opging als de te vernoemen grootvader al gestorven was.

‘Het dorp’ vond dat er weinig reden was de oude Jan Bakker in een kleinzoon te doen voortleven en zo had iedereen weer iets om over te praten. Toen Jan spoedig gevolgd werd door Pier kwam er van de Atema-kant meer belangstelling.

Voor Pier was er een echte zilveren geboortelepel met zijn naam en geboortedatum er in: Pier Bakker, 28 mei 1902.

Voor het overige leefden de twee gezinnen langs elkaar heen. Aukje en Abe hadden het arm.

Naast het boerenbedrijf had Abe ook de melkrijderij voor de zuivelfabriek gekregen. Tweemaal daags reed hij in een groot gebied de boerderijen af om volle melkbussen af te halen en lege neer te zetten. Het was zwaar werk en Aukje had daardoor naast haar huishouding nog veel in de boerderij te doen, maar het leverde de noodzakelijke vaste verdienste om leningen af te betalen en tegenslagen op te vangen.

Aukje klaagde nooit, hoe zwaar het ook was.

Haar ouders wisten hoe het er bijstond, maar ze staken geen hand uit om te helpen. Ze had het zo gewild, dan zou ze het ook zo krijgen. Aukje kwam haast nooit bij haar moeder, hoewel de boerderijen slechts vijfhonderd meter uiteen lagen.

De grootmoeder kwam zelden bij haar kleinkinderen. Over beide gezinnen hing als een dreigende wolk de woede van de grootvader, die het zijn dochter nooit vergeven zou, dat ze hem niet gehoorzaamd had. Hij leidde zijn bedrijf met nog straffer hand en hij werd somberder en humeuriger.

De jongens groeiden voorspoedig op.

Jan, wat stil, een gewillig kind, dat al jong met de grote mensen ‘meewerkte’.

Pier, ongeduriger, vol fantasieën en gekke invallen.

Op een dag in de hooitijd, toen men bij wijze van hoge uitzondering op beide boerderijen samenwerkte om de overvloedige hooioogst op tijd

[p. 23]

binnen te krijgen, was Pier bij beppe Atema in de keuken. Ze maakte gort met rozijnen voor de mannen en vrouwen op het land en ze bakte pannekoeken.

De zevenjarige Jan hielp naar beste vermogen zijn vader en moeder en de anderen tot grote tevredenheid van pake Atema, die steeds meer in Jan en steeds minder in zijn naamgenoot Pier zag.

Beppe had het druk met de pannekoeken.

Pier zat op een hoge stoel bij de keukentafel. Beppe stuurde hem met een zeef en een pan naar buiten om bij de pomp rozijnen te gaan wassen voor de gort. Pier draafde er mee weg.

Bij de pomp proefde hij eens van de rozijnen. Die smaakten heerlijk.

Hij waste en zeefde en proefde nog eens.

Toen beppe riep of hij al klaar was, waren er al heel wat van die heerlijke rozijnen verdwenen. Om de pan niet zo leeg te laten lijken waste Pier snel wat mooie, kleine kiezelsteentjes en mengde die door de rozijnen.

Beppe merkte niets. De mannen op het land des te meer.

Met luide verwensingen spuwden ze de steentjes in het rond. Pake was woedend. Hij dreigde de kruidenier of wie dit maar geleverd had met de meest verschrikkelijke straffen.

Gelukkig kwam het niet tot een grondig onderzoek, waaruit zeker gebleken zou zijn bij wie de schuld lag, want er brak een hevig onweer uit.

Toen men druipnat de laatste voer hooi binnenreed was iedereen doodmoe en praatte men niet meer over de ongelukkige maaltijd.

De jongens waren zo'n acht, negen jaar, toen Pier op een warme zomerdag ontdekte, dat je je best in het gevaarlijke kanaal kon wagen als je een paar flinke pollen met veen en gras van de kant afbrak om je mee drijvende te houden.

Eerst gingen ze een meter uit de kant waar je nog staan kon op de slijkerige bodem, daarna werd het twee meter en op zeker moment was Jan midden in de vaart.

Daar ontglipte hem een van de twee grote pollen waarop hij dreef. Hij zakte onder water, gilde, slikte een hele golf in en zou zeker verdronken zijn als de stationschef van het naburige dorp niet toevallig in de buurt was geweest.

De man zat op zijn vrije middag te vissen, hoorde het geroep van de jongens en roeide snel naderbij. Hij was net op tijd om Jan te redden. De jongens smeekten hem niets tegen hun ouders te zeggen.

[p. 24]

De stationschef deed dat, maar stelde één voorwaarde: ze moesten elke dag naar het station komen voor zwemlessen.

Alleen dat deel van het verhaal werd thuis verteld.

De volgende dag begon de zwemles. Kleding was niet nodig.

De chef zei hoe ze het moesten doen, bond ze een stevige lijn om en stuurde ze het water in, in de diepe put achter het station. Hij schreeuwde met luide stem aanwijzingen.

Zakte een van beide jongens te lang weg dan sleurde hij hem aan de lijn naar de kant. Na wat hoesten en blazen begon het weer van voren af aan.

In één zomer konden de jongens zwemmen.

Een maand voor hun vader naar Canada vertrok waren Jan en Pier aan het kievitseieren zoeken. Het was op 16 maart. Ze hoopten het eerste ei te vinden, daar kreeg je veel geld voor en ze zetten je naam in de krant.

Er stond een stevige westenwind en er dreigde regen.

Pier haalde Jan over op het hooiland van Barend van der Wielen te gaan zoeken.

‘Als hij ons ziet, krijgen we gedonder,’ zei Jan. ‘Je weet, dat je niet op hooiland mag lopen.’

‘Dat weten de kieviten ook,’ zei Pier. ‘Ze zitten juist in het hoge gras.’

Het zat ze niet mee.

Ze waren nog maar nauwelijks op het land van Van der Wielen, of daar kwam hij al aan. Luid scheldend en vloekend joeg hij de jongens weg.

Pier dacht slim te zijn. Hij holde hard weg, maar voorbij een oude schuur hield hij stil en beduidde ook Jan te stoppen. Even later knikte Pier. ‘Nu is hij weg.’

Ze liepen terug... zo in de armen van Barend van der Wielen. Alleen door snel weg te duiken en zo hard mogelijk te rennen konden ze aan de harde knuisten van de boer ontkomen.

Hijgend bleven ze op veilige afstand staan.

Jan wilde naar huis.

‘Nee,’ zei Pier, ‘we gaan door, hier ligt dat eerste keivitsei.’

Achter wat struikgewas aan de slootkant verscholen ze zich.

De boer bleef in de buurt, hij rekende er op dat Pier terug zou komen. Zo loerden ze geruime tijd naar elkaar.

‘Wat doen die eenden gek,’ zei Jan. Hij wees naar vijf eenden die zo plat mogelijk op het water lagen. De lucht was nu donkergrijs en

[p. 25]

dreigend. Elk ogenblik kon er een vreselijke bui losbarsten.

‘We moeten naar huis,’ zei Jan.

‘We blijven hier,’ zei Pier.

Ze bleven.

Barend van der Wielen keek eens naar de dreigende lucht en zocht een schuilplaats in het wankele w.c. tje aan de slootkant. Hij wist best dat de jongens daar nog op een afstandje zaten en riep spottend: ‘Hier is een afdak, als je ook schuilen wilt...’ Zijn stem verwoei in een ongewoon hevig windgeraas.

Even leek het stiller te worden en toen barstte het hevigste noodweer los, dat de jongens ooit beleefd hadden. Het regende zo hard, dat ze binnen een minuut doornat waren. Hevige windstoten joegen fluitend over het land.

De jongens lagen plat op de grond.

‘Kijk daar,’ schreeuwde Pier. Over de boerderij van Van der Wielen woei een heel kippenhok over het dak naar de andere kant. Diezelfde wind kreeg vat op het ‘húske’ bij de sloot en eer iemand wist wat er gebeurde lagen húske en boer in de vaart.

De jongens waren eerst te verbouwereerd om iets te zeggen. Toen sprong Pier op en voerde drijfnat een vreugdedans uit.

Dakpannen en dikke takken vlogen nog door de lucht en de jongens konden haast niet op hun benen blijven staan.

In de brede sloot worstelde de druipnatte boer zich uit de resten van het nuttige bouwsel en waadde scheldend naar de kant.

Vier dagen later vond Pier in het hooiland van Barend van der Wielen een kievitsei. Verheugd holde hij er mee naar de meester om te vragen wat hij moest doen, om de beloning te krijgen.

Meester De Jong keek hem in zijn woonkamer van over de krant aan. ‘Het eerste kievitsei, Pier? Dat is gister bij Workum gevonden.’

Pier kreeg nog wel een gulden voor zijn ei, maar de grote verrassing was er af. Hij wist zeker dat het er de zestiende ook al gelegen had.

Zoals hij toen naar huis gelopen was, wat verslagen en teleurgesteld, zo liep hij nu door Rotterdam achter zijn moeder aan. De korte afstand van de boot naar het huis van zijn tante. De korte afstand van de boot die zo ver ging.