De brief van de sultan

[p. 138]

24. De brug van Grésin

De volgende dag scheen de zon alsof er nooit iets aan de hand was geweest. De boerin vertelde dat sneeuw in de maand mei niet vaak voorkwam. ‘Maar op deze hoogte is altijd alles mogelijk.’

Dat bleek wel in de loop van de tweede bergdag. Ze volgden het dal van de rivier de Arc. Ter weerszijden rezen hoog de bergen op. De eerste uren van de mars waren heel plezierig. Iedereen was uitgerust, de zon scheen, er werd gezongen. Toen begon het te regenen. Urenlang, vrijwel ononderbroken, een dicht regengordijn hing in het dal. Het pad veranderde in een dikke modderbrij. Soppend, tot hun enkels in de prut, zwoegden ze verder. De muilezels bleken weer het best bestand tegen de grillen van de streek, ze plonsden onverstoorbaar voort. De vivandero bleef met zijn twee overgebleven karren herhaaldelijk steken. Hij kreeg extra trekdieren en velen hielpen de karren duwen, toch kwam hij maar moeizaam vooruit.

In de daarop volgende dagen veranderde er weinig. Regen, regen, eindeloze regen. Het leger raakte in de war. De voorhoede was al veel te ver vooruit, delen van de achterhoede passeerden de middengroep en in de tros raakten sommigen zo ver achter, dat niemand meer wist waar ze waren.

Ze bleven nog een tijd in rivierdalen, na de Arc volgden ze de Isère. Vanuit dit dal naar de plaats Faverges wachtte nog een zwaar bergtraject. De onhandelbare karren van de vivandero, de wapensmid en anderen volgden een langere weg langs de rivier.

Het viel de uitgeputte groep zwaar de smalle bergpaden te beklimmen. Ze hadden één voordeel: het regende niet. Het was zelfs vrij warm. In Faverges bleek de etappe perfect georganiseerd te zijn, er was voedsel, onderdak, alles klopte. Langs het meer van Annecy begon de ellende weer: regen, dag en nacht. Het etappesysteem liep grotendeels in de war. Gelukkig was het leger nu over zo'n grote afstand verspreid geraakt, dat er voor de kleinere groepjes die samen optrokken wel steeds een droog onderkomen voor de nacht was. Voedsel bleek wel op alle afgesproken plaatsen klaar te liggen, maar het was meestal niet vers meer. Onder de gegeven omstandigheden was men echter allang blij dat er iets te eten was, hoe slecht het ook mocht smaken.

Zo zwoegden ze verder naar het plaatsje Grésin ten zuid-westen van Genève. Hier zouden ze de Rhône oversteken. Bij Grésin bevond zich de enige brug die het leger kon gebruiken.

[p. 139]

Niemand wist hoeveel moeite het had gekost om met alle landen en zelfstandige steden, waar ze langs kwamen, overeenkomsten te sluiten voor de doortocht van deze tienduizend mensen. In de jaren vóór 1602 kon een spaans leger nog beschikken over routes ten westen van de Rhône, dat was allemaal gebied van de hertog van Savoye, vriend van de Spanjaarden. Dat gebied verloor hij in een oorlog aan de koning van Frankrijk. Hierdoor kwam de legermacht van Ambrosio Spinola nu vlak bij de franse grens. Spinola moest zelfs toestemming van de Fransen vragen om de brug bij Grésin te mogen gebruiken. De vrije stad Genève wilde de spaanse troepen niet op haar grondgebied hebben. Genève nam zelfs huursoldaten in dienst om zich te verdedigen. Er bleef een smalle strook over tussen Frankrijk aan de westkant en Genève aan de oostkant. Die smalle strook bestond uit één brug en één weg: de brug bij Grésin en de weg door het dal van de Valserine.

Toen de groep van Anna en Umberto doodmoe en doornat Grésin naderde zagen ze daar een geïmproviseerd kamp van tenten en hutten. Wat was er aan de hand? Bleef de veldheer hier wachten tot zijn verspreide legermacht weer compleet zou zijn?

Ze wisten het niet. Onderdak in een huis was er niet. Op een plekje waar het niet al te nat was, bouwden de vermoeide reizigers hutjes van takken, boomstammen en lappen. Daar brachten ze de eerste nacht bij Grésin in door. De volgende dag werd pas duidelijk wat er aan de hand was. Ze kampeerden op een wat hoger gelegen wei, en vandaar zagen ze nu, de brug. De brug was kapot gemaakt. Er waren veel soldaten bij. Aan de overkant franse vaandels en lichtblauwe sjerpen, aan deze kant spaanse vlaggen en rode sjerpen.

Franse troepen verhinderden zo de overtocht van Spinola, ondanks de gemaakte afspraken.

In Frankrijk was een opstand uitgebroken tegen de koning. Die opstand mislukte, maar de Fransen vreesden, dat een zo groot spaans leger een aanval zou kunnen doen op Frankrijk en daarom mocht Spinola niet over de brug.

In het noodkamp wist men daar niets van. Het was niet bekend waarom ze hier stonden, hoe lang ze hier moesten staan. Ze wisten ook niet of er gevochten moest worden. Ze hadden in het leger trouwens andere zorgen. Ze zaten hier met ruim tienduizend mensen en met een zeer groot aantal dieren bijeen op een tamelijk klein gebied, zonder huizen, zonder tenten.

Voor de veldheer zelf was wel een klein tentenkamp ingericht. De weinigen die een kar over de Alpen hadden meegezeuld, richtten zich nu comfortabel in. De vivandero deed goede zaken. De vele meereizende ambachtslieden

[p. 140]

hadden het druk met allerlei herstelwerk, zij sliepen ook in hun karren. Maar wat moesten de anderen? Zij moesten zich maar behelpen met hutjes van takken, planken, boomstammen en lappen. Ze hadden één geluk: juni 1602 werd een heerlijk warme zomermaand.

Anna en Umberto namen een hoek van een boomgaard om zich in te richten. Met de jongens trok Umberto naar het bos hoger op de helling. Ze kapten er bomen en takken en sleepten dat allemaal naar beneden. Dagenlang waren ze zo in de weer. In het kamp hielpen Anna en Ezra flink mee. Ze zetten stammetjes schuin tegen een boomstam en vlochten er daarna takken doorheen. Met grote bladen maakten ze er een soort dakbedekking op. Of dat de regen tegen zou houden werd nooit duidelijk, want het was steeds mooi weer.

Als het eten niet zo schaars geweest was, hadden ze er een heerlijke tijd gehad. De discipline in het leger werd wat losser, ieder zorgde maar zo'n beetje voor zich zelf.

De kapitein woonde in de boerderij waar de boomgaard bij hoorde. Hij was vaak weg en dan waren Rodrigo en Jacob helemaal vrij om te doen waar ze zin in hadden.

De mensen in de streek waren niet blij met het langdurige verblijf van de troepen. Anna had al een paar maal hevige ruzie gehad met de boer en de boerin over het gebruik van de waterput. Door het mooie weer werd het water schaars. Erger was het gebrek aan voedsel, zelfs voor veel geld was er niets extra's meer te koop. Op de verdeelpunten van het leger werden de portie's steeds kleiner.

Anna sprak erover met de kapitein.

Hij beloofde er iets aan te doen.

Hij hield zich aan zijn belofte. Reeds de volgende dag commandeerde hij Umberto, Jacob en Rodrigo vroeg uit hun bed. Op de weg stond een afdeling piekeniers klaar. De mannen waren slechts gewapend met hun degen en dolk. Ze hadden geen helm op en droegen niet de zware en warme bepantsering. Ieder had een muilezel bij zich.

Er hing een lichte ochtendnevel in het dal.

De beide jongens en Umberto namen ook een muilezel mee en daar vertrok de stoet. Voorop de kapitein, trots te paard, daarachter zijn gewapende manschappen, vijftig in getal. De mannen liepen naast hun lastdieren, achter elkaar, over het steeds smaller wordende pad.

Waar ging het heen? Was dit een militaire actie?

Niemand wist het. Zwijgend voerde de kapitein hen steeds hoger de berg op. Het werd weer een warme dag. Jacob wiste zich het zweet van het voorhoofd. Achter hem liep Rodrigo, die had zijnjas en hemd uitgedaan en

[p. 141]

op de muilezel gelegd. Na enige tijd koos de kapitein een pad naar beneden. Ze kwamen in een heel klein dorp, vier boerderijtjes en een kerkje. Ongerust kwamen de mensen uit hun huizen.

De kapitein maakte bekend dat hij graan wilde hebben. Verder vroeg hij om varkens, geiten en kaas. Hadden de boeren ook groenten? De dorpelingen staarden hem nors aan.

‘Als iedereen meewerkt ben ik bereid te betalen,’ riep de kapitein hen toe. Onuitgesproken bleef de dreiging wat er zou gebeuren als ze niet meewerkten. Morrend haalden de boeren de gevraagde voorraden naar het pleintje voor de kerk. De pastoor kwam naar de kapitein toe: ‘Signor, u vraagt teveel, deze arme mensen hebben niets meer te eten, als u dit allemaal meeneemt.’

‘Hebt u zelf een tuin eerwaarde? En varkens? Geeft u ze dan daarvan te eten. Hoeveel mensen wonen hier?’

‘Dertig signor, dertig hongerige magen te vullen.’

‘Ik moet meer dan honderd hongerige magen vullen.’ De kapitein wendde zijn paard af en gelastte de soldaten de zakken graan en de overige voorraden op de muilezels te doen. De boeren waren razend. Werden ze nu betaald, ja of nee? De pastoor maande tot kalmte en probeerde weer de kapitein te spreken. Die had slechts aandacht voor het werk van zijn soldaten. Jacob moest twee korven groente op zijn muildier tillen. Hij probeerde het samen met Rodrigo. Het lukte niet. De boeren stonden er bij te kijken. Ze riepen hatelijkheden in een onverstaanbare taal. Jacob en Rodrigo waren aan de rand van het pleintje. In het midden werden zakken graan opgeladen, daar dreef men ook de varkens en geiten bij elkaar. Twee manden met kippen gaven nogal wat problemen. Er was veel lawaai, roepende mannen, krijsende beesten. Daardoor viel niet meteen op wat er met Jacob gebeurde.

Hij kreeg de manden groente niet op het muildier.

‘Wilt u mij helpen?’ vroeg hij de boeren, meer met gebaren dan met woorden. Twee jonge kerels kwamen naar voren. Ze waren woedend. Ze zouden die vuile Spanjaard wel eens helpen. Jacob tilde uit alle macht mee aan de zware manden. Het lukte. Hij lachte naar de mannen om te bedanken, zag de grimmige, van haat vertrokken gezichten en voelde een stekende pijn in zijn zij. Het vlamde door hem heen. Hij greep naar de pijnlijke plek en voelde bloed. Dit alles ging zo snel, dat hij niet meteen begreep wat er gebeurde. De boeren glipten weg tussen de boerderijen.

‘Rodrigo!’ riep Jacob. ‘Kom, ze hebben me gestoken.’

De oudere boeren keken toe, zonder medelijden, maar wel geschrokken. Wat zouden de soldaten doen?

[p. 142]

Rodrigo alarmeerde Umberto en de kapitein.

Jacob gleed naast zijn muilezel op de grond.

Met getrokken degen stormden tien soldaten langs hem heen. Ze dreven de boeren de huizen in. Iedereen moest naar binnen. Alle boerderijen werden omsingeld. Ze schopten en sloegen de mensen die niet snel genoeg opschoten. Alleen de pastoor rende nog heen en weer. Handenwringend smeekte hij de kapitein om genade.

De eigenlijke daders waren al gevlucht de bergen in.

Umberto boog zich over Jacob heen. Hij legde hem voorzichtig in het gras. Nog steeds vloeide er bloed uit de wond. De pastoor kwam met stroken linnen om de gewonde te verbinden. Umberto maakte de kleren van Jacob los. Rodrigo stond er bij. Hij zag de wond, hij was er bij toen de pastoor zijn vriend handig verbond, maar hij was er ook bij toen Umberto de brief van de sultan vond. Terwijl de pastoor verder ging met de gewonde, bekeek Umberto het leren tasje waar de brief inzat.

Rodrigo wist niet wat hij doen moest.

‘Kijk nou eens,’ zei de verbaasde korporaal. Hij wees op een diepe snee in het tasje. ‘Dat mes is hierop afgestuit en toen weggegleden zo in zijn zij.’ Rodrigo slikte moeilijk. ‘Nog een geluk,’ zei hij.

‘Een geluk,’ riep Umberto uit. ‘Een wonder! Wat zit er in?’ Dat was de vraag die Rodrigo vreesde.

Hij pakte Umberto brutaalweg het tasje af. ‘Laat mij er maar op passen,’ zei hij. ‘Mijn broer heeft dit van een oosterse tovenaar gekregen. Er staan geheime recepten op voor allerlei kwalen en het maakt je onkwetsbaar.’

Umberto werd bij de kapitein geroepen.

Rodrigo verstopte de brief van de sultan snel onder zijn kleren. Jacob wist nergens van. Hij hoorde de stemmen van de mensen om hem heen vaag, het werd af en toe zwart voor zijn ogen.

Umberto sleurde de pastoor bij Jacob vandaan en bracht hem bij de kapitein. Op het verlaten plein vond daar een voor iedereen onverstaanbaar gesprek plaats.

Bij de kerk stond een groepje soldaten met de beladen muilezels en het bij elkaar gebonden vee. In de boerderijen volgden de bewoners vanachter kleine raampjes de gebeurtenissen. Om de boerderijen heen stonden soldaten, klaar om de hele boel in brand te steken en de bevolking uit te moorden. Rodrigo zat bij Jacob in het gras, Umberto kwam bij hen terug. De kapitein wist dat zijn veldheer uitdrukkelijk verboden had te plunderen, toch dreigde hij de pastoor met de uitmoording van het hele dorp als wraak voor de aanval op Jacob. De pastoor bleef pleiten en smeken. Hij bood de kapitein een koe aan als hij het dorp wilde sparen. De koe werd

[p. 143]

gehaald. De kapitein knikte. ‘Zeg uw mensen dat het leger van de koning van Spanje machtig is en genadig. Het leger van de koning plundert niet. Zelfs als de soldaten van de koning lafhartig worden aangevallen, betalen zij voor wat hen geleverd is.’

Hij wierp de pastoor een zakje goudstukken toe. ‘Verdeel dit onder het gespuis dat vandaag gespaard blijft voor hun gerechte straf,’ riep de kapitein.

Hij gaf bevel een draagbaar te maken voor Jacob. Twee stokken met een stevig stuk doek was genoeg. Handig bonden de soldaten de draagbaar tussen twee muilezels. Eén kant aan riemen van het voorste dier, één kant aan het hoofdstel van het beest dat achter liep. Zo schommelde Jacob over de smalle paden terug naar het kamp bij Grésin.