De brief van de sultan

[p. 122]

21. Soldaatje spelen

Buiten Bergamo zagen Jacob, Ezra en Rodrigo steeds meer soldaten. Ze naderden de grens van de republiek Venetië. Aan de andere kant, op het gebied van Milaan, waren ook veel soldaten. Voor het eerst sinds juli 1600 zag Jacob weer de spaanse kleuren: het andreas kruis en de rode sjerpen. Er waren ruiters, piekeniers en een stuk of twintig musketiers. Jacob kreeg het er benauwd van. Hij klemde de stok waaraan hun bagage hing stevig vast en liep met Rodrigo flink door. Ezra bleef naast Jacob.

De soldaten verveelden zich, ze bekeken alle reizigers die langs kwamen, floten naar ze en maakten opmerkingen.

Er waren weinig mensen die de grens wilden passeren.

Ze werden allemaal gecontroleerd door een norse sergeant. Met vijf soldaten bij zich, stond hij achter een ruwhouten tafel in een boomgaard opzij van de weg. Ieder moest zijn naam opgeven, reisdoel, beroep en verder werd de bagage bekeken. De heren namen er de tijd voor.

Met kloppend hart naderden de kinderen de tafel.

‘Laat mij het woord doen’, fluisterde Rodrigo. Jacob knikte.

Ezra wachtte angstig af, zou Rodrigo dat wel kunnen?

‘Naam’, snauwde de onderofficier.

‘Vitorini’, zei Rodrigo. ‘Eduardo, Benito en Marcello Vitorini.

Ze schreven het op.

‘Waar ga je heen?’

‘Milaan, signor capitano.’

‘Wat ga je daar doen?’

‘Werken, signor capitano.’

Telkens als Rodrigo ‘signor capitano’ zei, streek de sergeant zijn fraaie snor goedkeurend omhoog. Hij vond het prettig met een te hoge rang aangesproken te worden.

‘Wat voor werk?’

‘Dat weten we nog niet, signor capitano. Heeft signor capitano misschien een goede raad voor ons?’

De man bromde iets onverstaanbaars, kuchte en zei: ‘Als je eerlijk bent, dapper en betrouwbaar kun je misschien wel een plaatsje vinden in het leger.’ De soldaten lachten. De sergeant keek even verstoord, lachte toen mee.

[p. 123]

‘Doorlopen’, gelastte hij.

Zonder dat hun bagage doorzocht was mochten de drie reizigers verder gaan. Buiten de boomgaard, op de open weg konden ze weer vrij ademhalen. Ezra danste om Jacob en Rodrigo heen. ‘Goed gedaan, Eduardo Vitorini! Of ben je Benito? Of Marcello?’

‘Houd je stil’, siste Jacob. ‘Ze kunnen ons nog horen.’ Zwijgend gingen ze verder.

Er waren verder geen soldaten meer langs de weg. Op een mooi plekje gingen ze wat eten, ze hadden brood, kaas en worst bij zich. Jacob en Ezra prezen Rodrigo om zijn optreden bij de soldaten. Rodrigo zat er heel ontspannen en gelukkig bij. Hij was ook blij dat het gelukt was.

‘Moeten we die namen nu houden?’ vroeg hij.

‘Ik denk het niet’, zei Jacob. ‘Misschien bij de volgende grens, als we het land uitgaan. Als we met een groep kooplieden meereizen, zullen ze ons niet ieder apart ondervragen.’

‘Als we de namen houden, wil ik Benito zijn,’ zei Ezra.

‘En ik Eduardo!’ riep Rodrigo uit.

‘Dan blijft voor mij alleen.. .hoe noemde je hem ook weer? Oh ja, Marcello zal dan mijn naam moeten zijn.’

Ze besloten alleen als het echt nodig was gebruik te maken van de schuilnamen.

Langs een rechte weg met aan weerskanten water, heggen en bomen bereikten ze laat in de middag Milaan.

Ze zagen een grote stad voor zich, met hoge muren en stevige stadspoorten. Er was een groot kasteel, waar heel veel soldaten in- en uitliepen. Er waren in de hele stad opvallend veel soldaten.

Overal rode sjerpen, de kleur van Spanje. Jacob begon er al aan te wennen. Nu hij zich met Ezra en Rodrigo zo vrij in de menigte kon bewegen, waren al die spaanse soldaten ook niet zo angstaanjagend meer. Waren het wel spaanse soldaten? Ze spraken allemaal italiaans. De oplossing van het raadsel werd gegeven door de waard van de herberg, waar ze die nacht wilden slapen. ‘Er gaat een groot leger naar het noorden’, zei hij, ‘naar de Nederlanden, om de opstand daar neer te slaan.’ Jacob keek zo neutraal mogelijk. ‘Aanvoerder is Ambrosio Spinola,’ vervolgde de spraakzame waard. ‘Hij heeft alleen maar italiaanse troepen, geen Spanjaarden. En de troepenschouw is morgen.’

‘Wat is een troepenschouw?’ vroeg Ezra.

‘Dan paraderen alle soldaten voor de veldheer langs,’ legde de waard uit. ‘Ze worden geteld en de veldheer laat opschrijven hoeveel soldaten er bij

[p. 124]

iedere kapitein horen.’ Ezra wilde weten waarom ze dat deden. ‘Voor de betaling natuurlijk’, zei de waard.

Hij moest naar de keuken, waar ze hem nodig hadden.

Bij de maaltijd vertelde Jacob meer over het leger.

‘Het zal bij de Spanjaarden wel net zo zijn als bij ons, het zijn allemaal beroepssoldaten, huurlingen. Die komen uit allerlei landen. Twee jaar geleden was ik bij het leger van prins Maurits, daar bestond alleen de garde van de prins uit Nederlanders, verder was er een regiment Friezen en de anderen waren Engelsen, Schotten, Duitsers en Fransen.’

Ze konden vrijuit met elkaar praten, in de gelagkamer was het heel druk. Er was zoveel geroezemoes dat niemand hun gesprek af kon luisteren.

‘Waarom ben je uit het leger weggegaan?’ vroeg Rodrigo. ‘Ik wilde liever varen’, zei Jacob ontwijkend. Hij sprak liever niet over Nieuwpoort en over alles wat hij daar gezien had. ‘Het lijkt mij wel leuk in het leger’, zei Rodrigo.

De volgende ochtend wilden ze in de stad op zoek gaan naar kooplieden die naar het noorden reisden.

Ze vroegen het aan de waard. Die krabde nadenkend in zijn baard en zei: ‘Dat zal niet meevallen. Het leger gaat vandaag of morgen op weg en dan reizen de kooplieden liever niet. Tenzij ze spullen hebben die ze aan de soldaten kunnen verkopen onderweg, maar dat zijn altijd dezelfde. De handelaars die in normale tijden reizen, blijven nu liever uit de buurt van het leger. Die gaan volgende maand wel weer. Overal waar het leger langs komt, moet al het voedsel uit de hele streek op afgesproken etappeplaatsen klaar liggen, om al die soldaten te eten te geven. Het duurt zeker een maand voor de kooplieden weer terecht kunnen, in de herbergen waar ze gewend zijn te eten en te slapen. Ja zo'n leger, dat is een grote slokop.’

Dat was een tegenvaller. Ze konden moeilijk een hele maand in Milaan blijven, daar hadden ze niet genoeg geld voor.

‘Misschien kunnen we iets verdienen?’ zei Rodrigo. Een maand wachten was wel vervelend, maar Rodrigo had gelijk. Als ze wat geld verdienden, konden ze hier blijven tot de toestand weer normaal was.

Wat moesten ze doen?

‘Laten we op straat gaan zingen’, zei Ezra.

De jogens zagen daar niets in.

Er kwam een militair naar hen toe. Een klein, dik kereltje met een fraaie volle baard en een zeer verzorgde snor met opgedraaide punten. Zijn ogen waren niet goed te zien door de brede rand van zijn hoed.

‘Willen jullie iets verdienen?’ vroeg hij gretig.

[p. 125]

‘Dat hangt er van af’, zei Jacob. ‘Wat is het voor werk en hoeveel betaalt u?’

‘Heel makkelijk werk’, zei de man. ‘Gewoon een stukje meelopen met de soldaten, meer niet. Je krijgt er een overjas, een broek, een jasje, hemden en kousen voor.’

‘En hoeveel geld?’ Jacob keek koeltjes op het mannetje neer.

‘Geen geld, mooie kleren.’

‘Nee, dank u.’ Jacob liep door, de anderen volgden. De militair dribbelde achter hen aan en roep: ‘Een beetje geld misschien.’

Jacob bleef staan. Ze onderhandelden over geldbedragen.

Ezra en Rodrigo luisterden, ze hadden Jacob nog nooit zoveel italiaans achter elkaar horen praten. Hij gooide er wel veel andere woorden tussendoor, maar het mannetje scheen hem heel goed te begrijpen.

Ze werden het eens. De man wilde dat ze meteen mee zouden gaan. ‘Een momentje’, zei Jacob zelfverzekerd. ‘Even met mijn broers overleggen.’

Ze stapten wat opzij. ‘Dit kunnen we wel doen’, zei Jacob. ‘We hoeven alleen maar mee te lopen, dan betalen ze al.’

‘Maar dat is toch gevaarlijk’, zei Ezra ongerust. ‘Als ze je houden, moet je met het leger mee.’

Jacob stelde haar gerust. ‘Ze willen je helemaal niet houden. De kapiteins proberen met zoveel mogelijk soldaten langs de generaal te paraderen. Zo'n kapitein krijgt de soldij voor zijn soldaten en hij moet dat doorbetalen. Wij lopen mee, we worden meegeteld, maar we gaan meteen weer weg. Dat betekent dat die kapitein maandenlang geld van zijn generaal krijgt voor soldaten die er niet zijn.’

‘Wat gemeen’, zei Ezra.

Jacob haalde zijn schouders op. ‘Zo is het leger.’ Ze besloten het te doen. De militair maakte zich bekend als korporaal Umberto Vitorini. Bij het horen van die naam schrokken de kinderen. Ezra giechelde zenuwachtig, Rodrigo had moeite om niet te lachen en Jacob zei zachtjes in het nederlands: ‘We heten allemaal Perreira jongens.’

‘Mooie naam,’ zei hij tegen de verbaasde korporaal.

Zijn ‘broers’ beheersten zich. ‘Hoe kwam je aan de grens nu op de naam Vitorini?’ fluisterde Ezra in het portugees. ‘Ik weet het niet, ik bedacht het zomaar.’

De naamsverandering gaf geen probleem. Zonder met zijn ogen te knipperen schreef een klerk hun namen in:

Ezra, Rodrigo en Jacob Perreira.

Kleding lag in bundels klaar. Er waren twee maten: groot en klein. De

[p. 126]

kleding had geen uniforme kleur, het was maar een bijeengeraapt boeltje. Jacob had de grote maat en Rodrigo de kleine. Voor Ezra was er geen passende kleding. Ze mocht toch meelopen. Jacob bedong meteen een hoger bedrag voor haar, omdat ze geen kleren kreeg. Zuur kijkend betaalde Umberto Vitorini het gevraagde, bij het al eerder afgesproken bedrag.

Pas 's middags werd de troepenschouw gehouden.

Temidden van duizenden soldaten wachtten ze op de veldheer Ambrosio Spinola. Toen die er eindelijk was, begon het defilë. In lange rijen trokken de manschappen langs met hun wapens. Rodrigo en Jacob hadden een spies in hun handen gedrukt gekregen. Ezra liep zomaar mee. Het was zo gebeurd. Ze wilden hun spies teruggeven aan korporaal Vitorini, maar die maakte een gebaar dat ze door moesten lopen.

Aan weerskanten van de weg stonden ruiters, daar kon niemand langs. Ze liepen een kamp in, dat op het eind van het grote paradeveld was ingericht. Rond het kamp was een hek met wachtposten. Jacob werd zeer ongerust. Wat moest dit betekenen?

Bij een rij tenten bleef de troep staan.

De korporaal riep dat ze een tent konden uitkiezen en liep weg. Jacob ging achter hem aan. ‘Wij kunnen zeker wel gaan?’ ‘Nee’, zei de korporaal. ‘Orders van generaal Spinola: iedereen blijft in het kamp.’

‘Ja maar,...’

‘Orders.’ Korporaal Umberto Vitorini liep door.

Jacob kwam mismoedig bij de anderen terug. ‘We zijn erin gelopen’, zei hij. ‘Ze laten ons niet gaan.’

Ezra was de eerste die een lichtpuntje zag: ‘Dan gaan we toch gewoon morgen weg. Vannacht hebben we gratis logies en morgen zien we wel weer verder.’

Er zat niets anders op.

Ze richtten zich in, in een tent voor drie personen.

Voor de avond liep Jacob nog eens het hele kamp rond, er was geen kans op ontsnappen, overal hekken en wachtposten.

In het donker bespraken ze zachtjes hun situatie.

‘We moeten hier uit zien te komen’, zei Jacob. ‘Met wat ik bij me heb, is het levensgevaarlijk voor ons.’ Hij durfde de brief niet te noemen, maar de anderen begrepen hem zo ook wel.

‘Is dat nu wel zo?’ vroeg Ezra. ‘Is dit eigenlijk niet de veiligste plaats die je kunt hebben? Het lijkt op een verhaaltje dat Moise vertelde: Er was eens een man die voor de koning een kostbare edelsteen moest wegbrengen. Vijan-

[p. 127]

den van de koning wilden die steen hebben en de man moest dwars door het land van die vijanden.’

‘Dat verhaal herinner ik me’, zei Rodrigo.

‘Die man deed de edelsteen in een brood en reisde zo door het land van de vijand.’

‘Hij deed nog iets meer’, vulde Ezra aan. ‘Bij een brug wachtten de vijanden van de koning alle mensen op die langskwamen. Ze doorzochten ieders kleren en haalden alle bagage overhoop. De man was bang dat ze de steen toch zouden vinden. Bij een bakker kocht hij een korf vers brood. Onderin de korf legde hij zijn broodje met de steen. Zo liep hij rustig naar de brug. De vijanden van de koning doorzochten zijn kleren, ze schudden zijn hoed uit, ze zochten overal. De man bleef heel vriendelijk en tracteerde ze op verse broodjes. Ze keken overal, maar ze vergaten de mand en zo kwam de edelsteen veilig op zijn plaats.’

‘Aardig verhaaltje’, zei Jacob, ‘maar wat kopen wij ervoor?’

‘Wij zijn het broodje met de edelsteen’, zei Ezra, ‘in de grote mand met broden vallen we het minst op. Sodaat tussen de soldaten, wie zal ons verdenken?’

Het leek een goed idee. Rodrigo was al helemaal overtuigd. Jacob aarzelde nog. Het was een mogelijkheid. Hij zou liever het leger zo snel mogelijk weer verlaten, er was teveel bij wat hem akelig bekend voorkwam.

De sfeer in het kamp, de geuren, de geluiden, alles deed hem denken aan zijn korte tijd in het leger van prins Maurits. Hij tuurde nog klaar wakker in het donker, toen Ezra en Rodrigo allang sliepen. Hij had nooit op dat voorstel van die korporaal in moeten gaan.

Nu was het te laat.

Zou Ezra gelijk hebben?

Misschien konden ze inderdaad zo wel, op onopvallende wijze, veilig in de Nederlanden komen.

Het moeilijkste zou dan nog zijn om weg te komen. Vluchtte je te vroeg en werd je gepakt, dan wachtte de strop omdat je deserteur was. Vluchtte je te laat dan konden ze thuis wel eens onaardig doen. Het was een moeilijk geval.