Balthazar Gerards. Moordenaar en martelaar

[p. 15]

Afkomst van Balthazar Gerards

Als geboortejaar staat aangeduid 1557^2.. Hij was dus zevenentwintig jaar toen hij de moord pleegde. Zijn vader heette Jean Gérard en zijn moeder Barbe d'Emskerque. Balthazar was het negende kind in het gezin Gérard en de jongste der zonen. Er waren twaalf kinderen, vijf zonen en zeven dochters.

Jean Gérard was een tamelijk belangrijk man in Vuillafans. Hij bezat er land en oefende er de lagere rechtspraak uit. Meestal duidt men zijn functie aan als 'rechter en slotvoogd', in sommige boeken noemt men hem 'notaris'. De heer Courtieu, archivaris van Franche-Comté, vertelde me, dat dergelijke titels in de zestiende eeuw nog niet op een duidelijk omschreven beroep duidden. Als grondbezitter mocht Jean Gérard de rechtspraak uitoefenen over de mensen die op zijn grond woonden. Bemiddeling bij huwelijkscontracten, erfenissen en dergelijke kunnen geleid hebben tot de aanduiding notaris. Hij had echter geen kasteel. Het huis in de Rue Gérard is ook in zijn oorspronkelijke vorm zeker geen kasteel geweest, eerder een grote boerderij. Met het kasteel hoger op de helling, dat nu nog op de kaart aangegeven staat, had de familie Gérard niets te maken. Jean Gérard oefende zijn functie uit zonder juridische vooropleiding. Pas zijn zoons kregen de kans te studeren aan de in die tijd snel populair wordende universiteit van Dole. Twee broers van Balthazar werden priester, hijzelf en twee andere broers studeerden rechten. De opvoeding was streng katholiek en in het gezin Gérard was men zeer spaansgezind.

Balthazars moeder stamt uit een rijke koopmansfamilie in Besançon. De familie komt van oorsprong uit Nederland uit de omgeving van Dordrecht. De naam d'Emskerque laat gemakkelijk de oorspronkelijke naam Van (H)eemskerken raden.

In 'Beschryvinge der stad Dordrecht' door Matthys Balen en in andere geschriften over deze stad komt meermalen deze naam voor als: Van Eemskercke, Van Eemskerck, Van Eemskerk, Van Eems-kerk of Van Heems-kerk. In deze verschillende spellingen staat de naam in lijsten van schout en schepenen, bij begunstigers van het Gasthuis en het Agnietenklooster, in een akte van graaf Willem V van 23 mei 1351 en als raadsheer van Jan van Beieren in 1419. Volgens J.T. Mesmay^2. bewoonde Cornelis

2. Familiegegevens van Balthazar Gerards zijn ontleend aan 'Dictionnaire historique, biographique et généalogique des anciennes familles de Franche-Comté' van J.T. Mesmay waarvan een gestencild exemplaar aanwezig is op het archief te Besançon.

2. Familiegegevens van Balthazar Gerards zijn ontleend aan 'Dictionnaire historique, biographique et généalogique des anciennes familles de Franche-Comté' van J.T. Mesmay waarvan een gestencild exemplaar aanwezig is op het archief te Besançon.

[p. 16]

van Eemskercke in Dordrecht een vorstelijk huis 'Vertemberg' genaamd. Vijf albasten leeuwen sierden de gevel. De familie had het recht begraven te worden in de hoofdkerk van de stad. Zij maakte deel uit van de lage adel.

De Dordtse voorvaderen van Balthazar Gerards hadden landerijen in de omgeving van de stad. Dat bezit ging verloren bij de Sinte Elisabethsvloed van 19 november 1421. De familie verhuisde naar Antwerpen en heette voortaan d'Emskerque d'Anvers. Aan het eind van de vijftiende eeuw vestigt Willem d'Emskerque d'Anvers zich in Besançon als lakenkoopman. Hij is getrouwd met Marguérite Prévostet. Balthazar's moeder - Barbe d'Emskerque - zouden we verwachten onder de zes kinderen van Willem en Marguérite. Helaas komt haar naam niet voor in de stamboom die Mesmay opstelde, zodat we Barbe niet met zekerheid kunnen plaatsen tot er nadere gegevens bekend worden.

Dat is wel jammer, want er gebeuren opmerkelijke dingen in de familie d'Emskerque. Gebeurtenissen die op de jeugdige Barbe ongetwijfeld diepe indruk gemaakt hebben en die een verklaring geven voor de wijze waarop zij later zelf haar eigen kinderen opvoedt. Van de vijf zonen van Willem en Marguérite zijn er twee priester en drie raken verwikkeld in processen, verdacht van ketterij en lutheranisme. In één geval komt de veroordeling na het overlijden van de verdachte. Men schrikt er niet voor terug, naast de gebruikelijke verbeurdverklaring van goederen, ook in het vonnis op te nemen, dat het lichaam van de overledene opgegraven moet worden en herbegraven in ongewijde aarde. Juridische actie van de familie brengt eerherstel en herroeping van het vonnis. In beide andere gevallen komt het niet tot veroordeling, er is slechts verdenking van ketterij. Toch kunnen we ons voorstellen, dat het in een familie met aan de ene kant drie ketters en aan de andere kant twee priesters, bij tijd en wijl tumultueus is toegegaan. Balthazars moeder hoort beslist wel ergens in dit familieverband. Annales Franc Comtoises vermeldt: 'Zij behoorde tot die familie van rijke kooplieden, die uit Holland kwam en die hun naam gegeven hebben aan de Rue d'Anvers in Besançon'^3.

Het is mogelijk dat bittere ervaringen in haar jeugd Barbe d'Emskerque er toe brachten haar kinderrijke gezin met straffe hand op te voeden in de ware roomskatholieke leer. Want dit is een mededeling die telkens weer opduikt in boeken en artikelen: het gezin Gérard was streng katholiek.

3. J. Suchet, Annales Franc-Comtoises deel X p. 242