Balthazar Gerards. Moordenaar en martelaar

[p. 9]

Iedere Nederlander kent Balthazar Gerards

Zijn optreden in onze vaderlandse geschiedenis is kort, maar als moordenaar van Willem van Oranje is hij in elk geschiedenisboek over de tachtigjarige oorlog wel goed voor een paar regels. Vaak met een plaatje erbij. In het hiernavolgende hoofdstuk zullen we zien hoe de moord te Delft door de tijd heen in beeld is gebracht.

Meestal beeldt men Balthazar Gerards af als een uiterst onguur persoon. Een verachtelijke man, die vanuit een hinderlaag lafhartig de Vader des Vaderlands doodde.

Er is echter ook een geheel ander beeld. Mensen in Vuillafans, het geboortedorp van Balthazar Gerards, horen op school over hem en krijgen het verhaal dan heel anders gepresenteerd. Tijdens een vakantiereis ontdekte ik in dat plaatsje een smalle straat genaamd 'Rue Gérard'. Een gesprek met een willekeurige voorbijgangster verliep ongeveer als volgt: 'Kent u Balthazar Gérard?'

'O ja, die ken ik wel. Deze straat is naar hem genoemd. Hij woonde daar in dat huis.'

'Weet u waarom er een straat naar hem genoemd is?'

'Hij was een held. Lang geleden doodde hij een of andere graaf in een ver land. Hij werd door die mensen daar ter dood gebracht en hij stierf als een heilige.'

Mijn eerste gedachte was: 'Hebben wij het over dezelfde man?' Dat was wel het geval. Op school leren de kinderen dat Balthazar Gerards de prins van Oranje doodde (De prins was burggraaf in het naburige Besançon; vandaar dat de jongedame in Vuillafans het had over 'een of andere graaf')

Dat gebeurde in het verre Holland en Balthazar stierf daar als een heilige, een martelaar van het geloof.

De man die wij een moordenaar noemen, geldt daar als een martelaar. Dat andere beeld is er ook in de vorm van een schilderij. In het museum Sarret de Grozon in Arbois bezit men een vrij groot schilderij, waarop we de zegevierende Balthazar Gerards zien. Hij staat op het lichaam van de overwonnen Willem van Oranje. Uit de hemel reikt een hand Balthazar de martelaarskroon aan. Het is een anoniem schilderij, tamelijk primitief

[p. 10]

Fig. 1. ongesigneerd schilderij uit de 16e eeuw, in het bezit van het Museum te Arbois (Jura). Afmetingen 0,805m/0,64m.

geschilderd op grof doek, niet mooi, maar wel heel bijzonder door het onderwerp en de wijze waarop het gepresenteerd wordt.

Het is ontstaan aan het eind van de zestiende eeuw (foto no 1).

Wie meer wil weten over de moord te Delft en vooral over de moordenaar, vindt eerst slechts de bekende dingen, die we al op de lagere school hoorden: Balthazar Gerards die zich beklaagt geen behoorlijke kousen en schoenen te hebben, geld krijgt van de prins en voor dat geld pistolen koopt om er de prins mee te doden.

Dan lezen we nog iets over het verzoek om een paspoort voor Frankrijk, de moordenaar verbergt zich achter een pilaar, de prins komt

[p. 11]

bij de trap en het fatale schot valt. De beroemde laatste woorden horen bij het oude verhaal, evenals het vierendelen van de moordenaar. Het stuk is uit, gerechtigheid is geschied. Tal van vragen blijven zo onbeantwoord: Welk motief had de dader? Is het de actie van een eenling of gaat het om een complot?

Verder zoekend in archieven en bibliotheken komen we op het spoor van een spannend misdaadverhaal. We ontmoeten een gedreven moordenaar, intelligent, zeer gelovig. Een man wiens leven op den duur geheel beheerst wordt door dat ene verlangen: de prins van Oranje doden.

Dit boek is het verslag van een ontdekkingsreis in de geschiedenis. We zullen zien hoe de daad van Balthazar Gerards past in de tijd waarin hij leefde, hoe hij stap voor stap zijn doel wist te bereiken. We zullen lezen wat tijdgenoten schreven over de gebeurtenis te Delft, wat ze schreven over Balthazar Gerards. Voor de één een vuige moordenaar, voor de ander een martelaar voor het ware geloof, in dienst van de koning.