Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. 178]

Hoofstuk VI.
1809-1839. Engelse en Hollandse Toneel aan die Kaap. (Vervolg).
B. 1822-1839.

§ 1. Algemeen.

Die liefhebberytoneel aan die Kaap bereik in hierdie tydperk sy hoogste bloei. Dit is die periode van ingeborenestoneel, grotendeels onder uitheemse leiding. Die leertyd is verby; die meesterskap is bereik. Veral die Hollandse geselskappe lê 'n seldsame bedrywigheid aan die dag. Onderlinge wedywer sal hierin die vernaamste dryfveer gewees het.

Onder die Hollandse geselskappe kom die eerste in aanmerking: Honi Soit Qui Mal Y Pense (later voortgesit as Door Yver bloeit de Kunst, 1833 en Vlyt en Kunst, 1834-38) en Tot Nut en Vermaak.

Laasgenoemde is 'n bestendige planeet wat ononderbroke aan die Kaapse hemel voortskyn; eersgenoemde, nog steeds onder Boniface, bly die komeet: 'n skitterende verskyning sonder duursame karakter.

Ander geselskappe voer 'n kortstondige bestaan. Hulle is gewoonlik dissidente vertakkinge van die groot geselskappe. So Door Yver Vruchtbaar (1826-27) en Tot Oefening en Vermaak (1837).

Selfs tot Stellenbosch slaan die toneelkoors oor. 'n Geselskap daar, Door Yver Vruchtbaar, doen 'n paar jaar fluks mee (1833-'38). In Kaapstad self word ook die kinders aangesteek. Onder de Lima se leiding bestaan van 1825-26 die kindergeselskap Oefening en Smaak, onder J.W. Lotz die van Kunst en Smaak, 1835-36.

Hiernaas bly die Engelse toneel voortbestaan, hoewel dit in belangrikheid by die Hollandse ver agterbly¹⁾. Die Engelse burgery neem meer deel. 'n Nuwe ontwikkeling, in besonder, is dat op Hollandse model 'n geselskap opgerig word: All the World's a Stage (1830-34). Origens bly die hoofaandeel van Engelse toneel in die hande van die garnisoen, wat lange tyd selfs 'n eie lokaal in die kaserne besit. Weg van die Kaap (afgesien van Stellenbosch) maak in Grahamstad Engelse toneel sy verskyning (1837 e.v.)²⁾.

Die rol wat die opvoeringe uit hierdie tyd in die samelewing speel is ons veel beter bekend. Met die opkoms van

1) Vgl. bls. 192.

2) Dit behandel ek afsonderliik, vgl. bls. 388.

[p. 179]

die eintlike koerantewese¹⁾ word verslae en kritieke veel reëlmatiger - selfs die Kaapsche Courant versondig hom weer 'n paar keer daaraan.

Hierdie periode sien besondere bloei. Dit sien ook die eerste bestryding van toneel, met sy dood uiteindelik as gevolg daarvan. Reeds die kindertoneel het in die twintiger jare proteste uitgelok op ‘sedelike’ gronde. In die later dertiger jare word dit 'n stryd op lewe en dood tussen die toneel en wassende dweepsugtige Metodisme, waarby die Metodisme oorwin.

Intussen het die toneelskrywery 'n goeie aandeel gehad in die stryd teen oordrewe Metodistiese filantropie. Ek bedoel Boniface met De Temperantisten in 1832. Uit hierdie sukses is selfs grotendeels die hernude bedrywigheid van Boniface - en Boniface staan vir 'n aansienlike deel Hollandse tooneel - te verklaar. As die Afrikaanse Skouburg egter in 1839 verkoop en vir filantropiese doeleindes ingerig word, sien ons die volledige weerwraak van die Metodisme op die toneel.

1) Sien bls. 50.