Niet wanhopen Maria Christina

[p. 238]

[XXX]

IN DE SCHIJN DER LAATSTE ZON ZITTEN pastoor Bouckaert en monsieur l'abbé hun partijtje schaak te spelen.

Er gloeit nog wat avondrood in de donkergroene ruitjes. De achterdeur staat open en een verre kinderkreet versterft in de koele gang van dit stille huis, dat vroom en vreedzaam is als een kerkebeuk vol zon.

Een uur schuift voorbij in zwijgzame aandacht. De pastoor steekt twee zware waskaarsen aan. Een nieuw spel begint. De pastoor paft verder aan zijn pijp.

Plots galmt de bel. De meid sleft naar de deur.

- Kapelaan Augustinus, zegt de pastoor stil.

De meid komt zeggen:

- Maarten Engelbrecht, mijnheer pastoor.

Het schaken schort even.

- Maarten! salueert de pastoor met zijn pijp. Als je er niets tegen hebt, spelen we dit partijtje uit. Schuif bij, je kan het leren.

Maarten glimlacht bitter. Hij heeft het land aan dit spel. Op het amoureuze schaakbord werd hij al te brutaal schaakmat gezet door die schurk van een luitenant.

- Te weinig tijd, mijnheer pastoor. Ik moet seffens naar huis. Deze morgen ben ik naar Torhout geweest. Met het paard.

- Een zware slag, zegt de pastoor. Wat zullen jullie zonder paard?

- Weet ik niet, mijnheer pastoor. Maar ik kwam

[p. 239]

eigenlijk meer over monsieur l'abbé spreken dan over het paard.

De pastoor zet zijn bril op, en monsieur l'abbé laat zijn toren los.

- Ik geloof dat monsieur l'abbé niet meer veilig is op dit dorp.

- Mogelijk, redeneert de pastoor. Motiveer!

- Ik heb uit de mond van Delpla gehoord dat hij weinig vertrouwen heeft in monsieur l'abbé. Vandaag ben ik te Torhout tweemaal op hem gelopen. Hij was buitengewoon vriendelijk. En dat vertrouw ik niet, dat voorspelt weinig goeds. Ze houden overal weer klopjacht op de Franse pastoors, en loven Judaspenningen uit.

- Mijn parochianen zullen niemand aanklagen.

- En Delpla, mijnheer pastoor?

- Hij is te zeer op de volksgunst uit. Hij gaf mij ten andere zijn parole d'honneur! Nee, Maarten, geen vrees. Jij bent een beetje overstuur - best te begrijpen, zeg! - en ziet nu alles in 't zwart.

- Hij kan 't niet langer lijden dat monsieur l'abbé nog bij ons komt.

- Dan maar een beetje wegblijven, besluit monsieur l'abbé.

- Nog al een die de bibber krijgt! lacht de goedmoedige pastoor.

Hij neemt met breed gebaar zijn pijp op.

- Citoyen Jacques Delpla is onze protector. Hij weet dat zijn goede gunst en reputatie met de veiligheid van monsieur l'abbé verbonden zijn. Nolens volens moet hij hem beschermen. Basta. Maarten zal met ons klinken.

Maarten houdt de wijnfles tegen.

- Ik moet naar huis. Moeder zit de hele dag alleen.

- Ook goed. Vale, Martine!

- Goenavond, allebei.

Maarten gaat naar huis, zwaar van stap. En traag. Gedurende de lange voettocht naar huis hangt hem het hoevengetrappel van zijn paard in de oren.

In de pastorij verschuiven ze weer torens en paarden op het schaakbord. Monsieur l'abbé speelt als een boer. In een paar zetten heeft de pastoor zijn koning beet.

- Afgelopen! jubelt hij.

[p. 240]

Monsieur l'abbé zit nog afwezig op het slagveld te kijken. Een beetje somber zelfs. Achter elke pion vlekt een schaduw...

- In nomine Patris! zegt pastoor Bouckaert.

Het avondgebed begint.

Een uur later zit de agent municipal met Lowietje Kerneel in zijn huis.

- Een borreltje, Lowietje!

Lowietje knikt gelukkig. Zijn magere lippen bewegen vol begeerte in zijn behaard gezicht. Zijn vossenogen worden klein. Voor borreltjes laat hij zich vierendelen.

Hij zit wat voorover op een stoel, die nog kraakt van versheid. Zijn magere handen hangen gevouwen tussen zijn smalle knieën.

- Als de Fransen het halen, wordt het voor de kleine lieden een heel ander leven. Ze zullen zoveel borreltjes drinken als de pastoors glazen wijn. Elk zijn deel is niet te veel.

Lowie, zegt hij. Dat klinkt serieus. En dat stukje mens, dat maar goed is om met een stok op 't achterwerk van kalvers en veulens te slaan, wordt rood van geluk als ze geen Lowietje meer zeggen.

- Dat zal een goede tijd zijn, monsieur Jacques.

- En die komt er, als we allemaal ons steentje bijbrengen. Allemaal. De kleine man eerst ende meest. Doch dat zien ze niet allemaal in, omdat ze nog te weinig hersens in de kop hebben. Tegen dezulken moet je niet gaan zeggen: Kijk, ik heb je nodig, er is iets goeds te doen. Ze kruipen schuw in hun hoek terug. Ze vrezen de pastoor of de notaris te misdoen. Ze verlangen in de grond van hun hart niets beter, dan dat die grote heren de bons krijgen, en hunkeren naar een schoon loon, een stukje grond, een eigen huisje, naar vrijstelling van lasten en tienden. Maar d'r iets voor doen, neeje, dat laten ze over aan die kale monsieur Delpla, die ze nog niet ronduit een hand durven toesteken. Daar zijn gelukkig nog anderen - kom, ik schenk nog eens in, Lowie! - die niet zo schijterachtig zijn. Mannen zoals Lowie Kerneel, verdimme.

- Als je mij nodig hebt, is een half woordje al genoeg, monsieur Jacques.

- En het is zo makkelijk als pap eten. Je moet alleen

[p. 241]

naar Brugge gaan, naar de Franse commissaire, zo met je muts af, en je zegt: Er zit een Franse pastoor op Aartrijke. Ze zeggen dat het een Walekop is, maar dat is een barre leugen. Zijn broer ligt op 't kerkhof. Er staat op het grafkruisje, dat hij van Douai is. Daar kennen ze hem wel. En je krijgt twintig pond, Lowie.

Er resten nog enkele dagen vóór Lowietje Kerneel zijn twintig pond zal verdienen.

Gedurende deze dagen loopt monsieur l'abbé gekweld rond. Hij uit geen woord over zijn angst, maar zijn gebaren zijn kort en zenuwachtig.

De vrijdagavond zit hij in het molenhuis.

- Zijt gij bang? vraagt Maria-Christina.

- Vroeg of laat hebben ze me te snappen, zegt hij. Mezelf kan het weinig deren. Maar daar is Eléonore. Haar tijd naakt. Zij lijdt. En ik kan er niet heen. Zij ziet met stijgende vrees deze dag tegemoet. Ik heb de hemel gebeden dit kind te mogen dopen. Het zou een troost zijn voor haar.

- God zal u deze gratie niet weigeren.

- Wij kennen Gods inzichten niet, al spreken we er hele dagen over. In alle geval, Zijn wil weze gezegend. Doch als ze mij weghalen, Maria-Christina, moet Eléonore weten dat ik me offer voor haar, dat ik met mijn leven voor haar een edel en lang leven wil afkopen, dat mijn laatste gebed en mijn laatste adem voor haar zullen zijn, opdat het weer goed worde met haar.

En dan schreit hij. Die anders zo onverschrokken man. Twee, drie tranen rollen als zilveren kralen over zijn lakense pastoorstoog.

- Als gij iets vreest, kom bij ons, zegt zij. Dit huis is groot. We zullen u verstoppen.

- Dat houd ik niet lang uit, Maria-Christina.

- Beter zo dan de kogel, monsieur l'abbé.

- En ook, als ze me ergens willen vinden, zullen ze eerst naar hier komen zoeken.

- We moeten hen verschalken, monsieur l'abbé. Maarten kan deze avond nog een paard halen uit Zedelgem - dat knapt hij wel op! - Morgen na de mis kunt gij het paard zadelen. Belaad en bepak het met al uw hebben en houden, hoe zwaarder hoe liever,

[p. 242]

opdat elkeen zegge: monsieur l'abbé verhuist. Ga morgen voormiddag adieu zeggen tot de vrienden, deel souvenirs uit, schenk geld aan de armen ten afscheid van Aartrijke. En rij morgen, kort voor de middagklok het dorp uit. De landslieden die naar huis gaan eten, zullen u ontmoeten, en even later is geen mens meer buiten. Rij het dorp uit, doch eens buiten zicht, schuil dan diep in 't bos om bij donkere nacht naar het molenhuis te komen. Nog eer het schemert zal het paard reeds terug op Zedelgem zijn. Maarten kan goed timmeren en is vernuftig genoeg om u een plaats klaar te maken, waar ge u bij 't minste kwade teken kunt verstoppen. Deze tijden zullen niet blijven duren, en hier zal u niets ontbreken.

- Dit plan steekt goed in elkaar, Maria-Christina, Ik zal er met pastoor Bouckaert over spreken.

De pastoor is er niet voor te vinden.

- Wat krijg je toch, carissime, ik zeg dat je veilig bent.

Hij staat op en grijpt zijn baret.

- Wel? vraagt monsieur l'abbé.

- Ik ga naar Delpla.

Hij is niet lang weg. Zo lang ik iets in de pap te brokken heb, heeft Delpla gezegd, mag monsieur l'abbé op beide oren slapen. Ik kan u geen tweede parole d'honneur geven, ik heb er maar één. Om u gerust te stellen zal ik bij een eerste gelegenheid op de administration cantonnale nog eens informeren naar de lijsten van de émigrés, die opgezocht worden. Moest monsieur l'abbé er op staan, dan zal ik op de vergissing wijzen en zeggen dat dergelijke vergissingen het nieuwe gezag alleen schade kunnen berokkenen. Wacht eens, morgen ga ik naar Kortrijk, die tante van ons bezoeken, ge weet wel, die oude suikertante, die er warmpjes in zit. Een mens die veel tegenslag had in 't leven en met kinderen zit, moet al eens een kaarske ontsteken voor zulke gouden vogels. Ja, te Kortrijk woont ze, die tante. Ik blijf een paar dagen uit. Op mijn terugreis moet ik zeker op de administration cantonnale zijn. Ik zou het morgen doen, doch het is het republikeins oogstfeest, en dan kan je over geen zaken spreken, dat zult gij wel begrijpen.

[p. 243]

De pastoor begrijpt alles zeer goed. In orde, Delpla, en hartelijk bedankt.

Die Jacobus Delpla is niet slecht, monsieur l'abbé. Hij is alleen wat verwaand. Op meer dan één parochie is de agent municipal de rechterhand van de pastoor. Laten we deze man ons vertrouwen niet ontzeggen. Vluchten ware uitdagen. Wat kan monsieur l'abbé anders dan 's pastoors mening bijtreden. Ja, ik blijf, zegt hij. Maar de volgende dagen loopt hij ineengeschrompeld van de angst. Hij durft geen voet meer buiten de pastorij zetten. Hij leest weer zijn mis in het tuinhuisje. Maria-Christina zit de zondagavond vruchteloos op zijn komst te wachten. Ze moet hem nochtans spreken en gaat zelf naar de pastorij. De pastoor is naar een zieke. Zij kan alleen met monsieur l'abbé praten in het tuinhuisje.

- Het nieuws is niet goed, Maria-Christina, de sansculotten jagen geweldig naar de Franse priesters.

- Waarom blijft gij dan hier, monsieur l'abbé?

- Dinsdagavond komt Delpla thuis. De pastoor wil niet dat ik heenga voor hij nog eens met hem gesproken heeft.

- En dan komt ge op het molenhuis?

- Neen, pastoor Bouckaert wil het niet. Hij gaat morgen naar Torhout om af te spreken met een Franse priester aldaar. We zullen samen schuilen in een boswachtershuis.

- Ja, dat zal goed zijn, zegt Maria-Christina.

- En nu zijt gij gerust, monsieur l'abbé?

- Neen, ik vrees dat ze me hier of elders zullen snappen.

- Dat moet u wel zeer ongelukkig maken, monsieur l'abbé.

- Dat wel niet. Het is alleen ons verzwakte hart en onze vermoeide zenuwen die ons perten spelen. Hebt gij ook al niet eens dronken gelopen van verdriet, Maria-Christina? En is het niet beter geworden met u? Omdat ge op de tanden kondt bijten en het als een schietgebed hebt herhaald: We mogen niet wanhopen, nooit wanhopen. God schenkt te gelegener ure wel rust na de vermoeienis. Ook met mij wordt het wel beter.

Hij spreekt lang met haar. Hij schuift het gesprek

[p. 244]

van zijn eigen persoon weg, om nog eens over Maria-Christina, over Maarten en over Eléonore te spreken. Zij zit met de handen in haar schoot te luisteren als naar een biechtsermoen. Hoe kan hij zo schoon spreken, nu hij een vat vol angst is.

Als ze opstaat, zegt zij:

- Het kan wel een hele tijd duren eer we u nog terugzien, monsieur l'abbé.

- Het kan best dat we mekaar in 't geheel niet meer weerzien, Maria-Christina.

Zij zwijgt. En ze ziet dat er weer een rilling van angst over zijn fijne gelaatstrekken flitst. Maar hij zegt:

- Adieu, Madame Marie-Christine.

- Mag ik uw zegen krijgen?

Zij knielt in het gras. Benedicat vos. U zegene... Zij buigt het hoofd en schreit. Doch hij zegt traag:

- Ga nu, groet Maarten en neem dit kruisje mee.

Het koperen kruisje dat tegen de wand hangt van het tuinhuisje.

- En één woord wil ik u nog meegeven. God helpe dat het aan ons bewaarheid worde: Niet wanhopen, Maria-Christina.

Op het hof van Stien Verstraete keert Lowietje Kerneel terug van zijn pelgrimage naar Lauwtje te Zedelgem. Hij zat al een hele tijd met vieze puisterij in zijn nek en op zijn rug. Hij komt als een gebroken marionet door 't baliegat het erf opgewaaid. Stomdronken. De knecht en de meid lachen zich besnot aan de zatte pelgrim. De boerin, die een invroom vrouwmens is, kan het niet langer dulden. Ze helpt Lowietje naar zijn nest in de paardenstal. Ze moet hem de rok van 't lijf sleuren. Er rollen een hele boel zilverstukken uit. Zij schudt het hoofd en stapelt het geld op het bankje boven zijn bed. Die sukkel is met heel zijn bezit op de zwier geweest.

In de nacht tussen maandag en dinsdag daarop volgend wordt de pastorij door een colonne mobile uit Brugge omsingeld. De chef gaat de agent municipal wakker kloppen. De dochter reikt haar hoofd door het raam:

- Vader is niet thuis.

- Waar is hij heen?

- Naar Kortrijk.

[p. 245]

- Ha, son alibi! lacht de chef.

De pastoor is zozeer uit zijn lood geslagen door het gebons en geklop op alle deuren en vensters, dat hij er niet aan denkt monsieur l'abbé te verbergen. Wat zou het helpen! Deze gewiekste mannen halen het sluwste wild uit zijn schuilhoek.

Beneden de berg staat de dievenkar te wachten. Monsieur l'abbé moet instappen.

Er is een licht maneschijntje. Eer de priester zijn voet op de treeplank zet, zoekt hij tussen de laatste havermijten naar het dorp, dat met vage omtrekken tegen de flonkerende sterrenhemel getekend staat. Hij weet het: dit dorp zal hij niet meer wederzien. Hij hoort het kermen en klagen van Pastoor Bouckaert, van Maria-Christina en van Eléonore... Pauvre Eléonore.

- Montez!

Een geweerkolf stoot hem de kar in. Hij schrikt niet, uit geen zucht. Hij is zelf verwonderd over zijn diepe kalmte. Het vrezen en twijfelen is gedaan.

Hij stapt resoluut het dievenkarretje op. Hij maakt het kruisteken en zegt: Introibo ad altare Dei. Ik zal opgaan tot het altaar Gods. Als bij het begin van zijn misoffer. Hij weet het: zijn offer begint. De offergang, die duizenden gegaan zijn in het koninkrijk. Tot op de Golgotha der guillotine.

Introibo ad altare Dei...

De kar schokt brutaal de berg af. De sansculotten giechelen als een troep arme Jantjes.

Op de nachthemel verschieten sterren.

De gouden Laurentiustranen.