Niet wanhopen Maria Christina

[p. 220]

[XXVII]

OP LAETARE-ZONDAG STAAT MAARTEN vroeg op. Hij heeft naar deze dag verlangd als naar een mijlpaal op de lange weg.

Hij haakt het dakvenster open, want de molenaar is nog levend in hem: hij bekijkt de wereld liefst uit de hoogte. Hij staart vóór zich uit, naar de jonge dag die uit de gouden kleppen van de dageraad breekt.

Maarten is gelukkig. Al deze weken heeft hij geleerd zich te beheersen, om moeder te behagen. Stilaan is hij gaan bevroeden dat het zijn liefde vaster en gedegener maakt, dat dit wachten op de vreugden die komen moeten op zichzelf een wezenlijk stuk geluk is.

Hij glimlacht naar deze jonge dag. Het is hem zo vro te moede als een pelgrim, die door de nevelen de gouden tinnen ziet boren van het heiligdom, waarheen de lastige tocht hem dagen en dagen heeft gevoerd.

Vooruit nu, ons scheidt een korte weg van de grote dag!

Maarten gaat naar beneden, schuift het raam op, ontgrendelt het vensterluik en stoot het open. De klare dag komt binnen.

Maarten gaat naar de deur. Hij wil eerst naar buiten om al de luiken open te zetten. Het schenkt de mensen, die naar de vroegmis stappen, een prettig zondagsgevoel als de huizen reeds klaarwakker zijn. Hoor, daar is reeds volk op de weg. En de dagklok luidt: Laetare, Verheug U!

[p. 221]

Maarten gaat niet naar buiten, hij opent niet eens de deur. Want hij buigt naar de grond om een brief op te rapen, die onder de deur geschoven werd. Brieven onder de deur! Hij heeft nog gehoord dat er vroeger ook eens een brief onder de deur zat, een naamloze brief vol vuile laster. Zulke brieven moet een mens niet lezen, zei vader.

Maar zijn brief is al open. Hij gaat bij de achterdeur staan. De eerste zon van deze dag valt op het witte papier.

Aen Maerten Engelbrecht, zeune Andries.

Het heeft geen belang alsdat wy gekent syn ofte niet. Het heeft alleen belang voor u te weten alsdat wy door niets anders gedreven syn dan door het respect ten opzigte van uw estimabele familie.

Het is gekent alsdat gy kort naer Paeschen zult overgaen tot een houwelyck met de seer gracieuze, maer jammer genoeg seer luttel geëstimeerde freule Eléonore du Pont, die door haar perikuleuze gedraeginghen tot een slegt exempel heeft gediend...

Maarten scheidt er mede uit. Een brief die Eléonore wil bezwadderen. Haar aanstaande huwelijk heeft de afgunst opgeroepen, die eigen is aan zulke omstandigheid. Ergens een jaloers vrouwmens, die haar gal moet uitspuwen, en hun vreugde wil bederven. Dat laat hij niet gebeuren. Hij zal zich niet laten van streek brengen door het kribbige dibbengeklets. En een geklets van belang. Zo'n lange brief! Zijn ogen flitsen nog even over het glanzende vel. Een naam treft zijn blik, een naam, hoog en klaar geschreven: Paul-Marie de la Touraine. De luitenant. Waarover hij weinig weet, waarover zij weinig sprak. Een naam die spijt alles af en toe in zijn hersenen te spartelen ligt als een onverjaagbaar kwelduiveltje.

Geen oogjes knijpen naar dit geleuter, Maarten Engelbrecht. Weg met dit verderfelijke papier! Hij fronst het vel samen, en gooit het als een steen naar de haard. Als een boze herinnering die hij van zich wegsmijt.

[p. 222]

Straks legt hij het haardvuur aan, en het laatste woord van deze zielige reken zal in de vlammen opgaan. Ze zullen er geen asemke plezier aan beleven, die rotte schrijvelaars. Toe, word nu niet boos, Maarten. Het is een leuk, een alledaags gevalletje. Als je trouwt ben je slecht.

Waarom klap je zo nijdig de luiken open? Is er toch iets uit deze brief dat zich aan je vastklampt? Klik, daar ligt de laatste luikhaak vast.

- Een paasweertje voor de Laetare-zondag, Maarten Engelbrecht!

- Ja, Ja! roept Maarten terug.

Hij hoort het maar half, vindt geen zet om de blijde groet te beantwoorden. Die smerige brief! Hij loopt in huis, de woonkamer door. Wat moet hij nu eerst? Het haardvuur ontsteken! Vlug vuur maken, dat die witte brief in de donkere haard weg is en voorbij. Die witte brief. Of liever die zwarte naam op die witte brief, die hij voelt knagen in zijn rug. God mag weten wat er nog allemaal bij staat. Zo'n lange brief! Hoor, daar is gestommel boven. Moeder die aan 't opstaan is. Hij neemt stro, dekt het met berkenrijs, grijpt de tondeldoos, blaast vuur aan.

Maar die naam!

Er bijt reeds een klein vlammetje aan de brief, als Maarten met een fataal gebaar er naar grijpt, het vuur doodtrapt, het bolletje papier in de zak bergt.

En dan gaat de trapdeur open.

- Maarten!

- Moeder.

Maarten schuift naar buiten. Naar de stal.

- Kijk, een jongen die te groot wordt om een kruiske te vragen! verwijt Maria-Christina.

- Een kruiske, moeder?

- God zegene en God beware je.

Dan naar de stal. Wat jaagt hem op? Wat verlamt en verdooft hem toch, dat hij daar in het karige licht van het stalvenster opnieuw te lezen staat?

... Wij kunnen u bewysen dat die snelle Française een kint verwaght van diene pauwsteert luitenant de

[p. 223]

la Touraine. Het wierd vertelt dat gy geene de minste kanse meer hadde om met die schoone Eléonore te trouwen. De luitenant is nog maer de deure uit, of gy zout trouwen, zelve nog voor de Vasten. Waerom die haeste, waarom dat ongeduld? Zyt gy nog zoo groene ende innocent dat gy niet kunt raeden waerom een onteerde maegd zoo gepresseert is? En is het niet reeds zightbaer aan haer lighaem? En ga eens de pensejaeger Vanelderwijze spreken! Tegen veel geld zal hij zeggen dat Eléonore daer ging om een kruyt te krijgen, dat de gevolgen van haer wangedrag ongedaen moeste maeken... Gunt uzelven geen respyt, laet dat meisje staen.

Portez-vous bien!

UEd. zeer gedevoueert.

Die U verraadt je, Serafina Huyseune! Al is je gefestonneerd geschrift nog zo verwrongen en ontluisterd. Die laatste U - de lastige brief was trouwens af! - verklikt je. Jij schrijft al je vaders notariële akten, en mooi kan je het in elk geval - het is ook het beste wat je kan! - Ik had het ook zonder deze U geloofd, dat die brief van jou kwam.

Op één van hun familiestukken heeft hij nog die U gezien. Op welk stuk was dit weer? En Maartens blik verwart in het zotte kluwen der opgedirkte hoofdletter. Of zoekt hij zijn ontsteltenis te verbergen in de doolhof van die sarrende letter? Of zijn het zijn gedachten die door elkander wervelen als een heksensabbat?

Maarten gaat op een melkstoel zitten. De brief blijft op zijn knieën liggen.

De kleine klok klept in, de mis moet beginnen. De mis, die Maarten meende bij te wonen. En de zon werkt zich reeds uit de boomkruinen in de bogaard.

- Maarten, waar blijf je?

Het is moeder, die roept. Er komt geen antwoord. Zij gaat naar de stal en ziet Maarten haastig te melken zitten.

- Wat moet je zolang uitrichten, Maarten?

- Niets.

[p. 224]

Hij zit met zijn kop tegen een koebalg, kijkt niet op.

Niets! Dat is zeer juist. Een half uur heeft hij daar gezeten als een versuft mens, op wiens hoofd een balk uit de hilde is neergebonsd. Met die verfrommelde brief op zijn knieën, en die zwaarwegende naam door de feeks Serafina Huyseune groot en klaar geschreven: Paul-Marie de la Touraine, de brief die hij op het laatste nippertje uit het vuur heeft gered. Stommeling, waarom heb je die brief niet gelaten waar hij lag? Die blikkerende doodskaars zou er geen zuchtje plezier aan beleven! Laat zij nu maar een paasblij Te Deum aanheffen. Ze heeft haar slag meesterlijk thuisgehaald.

Portez-vous bien, Maarten! Dans nu maar het huwelijk in met de geschonden bruid. Je neemt de plaats in van de bruidegom, die ze niet krijgen kan. En over enkele maanden mag je het kind wiegen van de andere. Begrijp je nu de grillen van dit lastige adellijk bloed? Zij moest rap rap trouwen, om de zonde met de andere te dekken, om het kind een naam te schenken, om dit weelderige leven verder in vrede te kunnen slijten, terend op de arbeid en de zorgen van het geslacht, dat hier spaarde en spijkerde om tot welstand te komen. Op een mooie morgen kunnen de arme Jantjes nog eens over dit koppige dorp neerstrijken. Want straks zullen ze wel weer wat nieuws uitvinden, die smerige sansculotten. En dan zal jij misschien als een dienstvaardig lakei het deurtje mogen openen en sluiten bij het vererende bezoek van de ci-devant seigneur Paul-Marie de la Touraine...

God, wat moet er met hem gebeuren!

Hij gaat naar de hoogmis. Laetare! zingt koster Roose, die weer naar wat dartelheden zoekt op zijn versleten klavier. En die felle pastoor in zijn nietige kansel herhaalt: Laetare, Jerusalem, et conventum facite! Verheug u, Jerusalem, en houdt een bijeenkomst.

Houdt een bijeenkomst!

Maarten Engelbrecht gaat 's avonds laat naar huis. Hij komt van een voor hem zeer ongewone bijeenkomst. Hij is stomdronken. Andere bijeenkomsten heeft hij heden niet gekend dan deze in het Roode Huis, De Vlaamsche Leeuw en De Drie Zwaluwen.

Halfverdoezeld van angst en vermoeienis zit Maria-

[p. 225]

Christina over de dovende haard gebogen. Ze heeft het zien onweren in het gezicht van haar zoon, toen hij vanmorgen naar de hoogmis ging. Ze heeft een uur gewacht met het middageten. Vier, vijf keer heeft ze op het punt gestaan om de weg op te gaan, om aan vertrouwde lui te vragen: Waar blijft onze Maarten?

Ze heeft het niet gedaan. Zie je haar te bedelen staan op de weg om wat nieuws over haar laatste kind, om wat medelijden te plukken, medelijden dat haar oneindig kleineren zou?

Een lange dag. Vol droefenis. Laetare. Verblijd u.

Ze buigt over de haard en verzinkt in haar benauwende vragen.

Tot ze opschrikt. Is dit niet de stap van Andries, haar man, die ze duizend keer en nog langs de huisgevel heeft horen slepen? Suf niet, Maarten is ' t! Maarten, die stapt als Andries. Die in ditzelfde scheve spoor loopt.

Die gedachte bijt haar als een kwade hond. Ze staat nijdig op. Goeie God, hou me tegen, of ik gooi er hem uit! Hoor hem zwijmelen. Ik zal...

Ze rukt de deur open. Hij waggelt binnen. Hij is als een afgeranselde, die uit een slijkplas is rechtgekropen. Het haar hangt sluik over zijn wasbleek voorhoofd. Haar gramschap schiet weg. Om plaats te maken voor moederlijke deernis.

Hij zakt op een stoel, omklemt met zijn linkerhand de tafelrand en tast met zijn andere in zijn broekzak. Hij werkt een zakdoek boven, een rode zondagse zakdoek met zwarte bollen, dan een zilveren daalder, die hij op de tafel pletst, en dan een slonsig stuk papier: De brief. Hij gooit de brief vóór moeders voeten. Met één woord: voilà!

Zij neemt de brief en leest.

Als zij het papier weer dichtvouwt, zegt zij:

- Naamloos geschrijf, het kunnen allemaal leugens zijn.

- Geen leugens. Ik heb de pensejager betaald, ik heb hem laten meedrinken. Hij heeft alles verteld. Alles.

Daarop kan zij niet antwoorden. Zij neemt het eten uit de haard en zet het hem voor. Hij zit met een verwoest gezicht op het dampende eten te kijken. Ineens staat hij op.

[p. 226]

- Goede nacht, moeder.

- God zegene en God beware je.

Maria-Christina ruimt het eten, het schone kalfsgebraad, dat ze nu al zoveel jaren op Halfvasten plegen te eten, de gouden eierkoek en de geconfijte winterperen.

Ze kan het morgen naar een zieke dragen. Op de vastendagen komen dergelijke heerlijkheden niet op de dis.

Het lekkere eten van Halfvasten: Laetare, Verblijd u.