Niet wanhopen Maria Christina

[p. 177]

[XX]

HET WAS WEL DEGELIJK EEN ZWIJGEND eedverbond tussen Andries en Maria-Christina. Ze verdroegen alles van elkander. Maar nu is het zover gekomen dat Andries niets meer te verdragen heeft van zijn vrouw. Hij vermoedt dat zij zich niet langer in de luren zal laten leggen. Zij draagt het hoofd even recht - dat deed ze ook op de begrafenis van Lieven - maar om haar mond snijdt een trek, die haar lippen wat vaster opeenklemt. Bitterheid? Verzwegen verdriet? Er zijn redenen genoeg om zoiets te vermoeden. Op de eerste plaats is het de uitdrukking van een verse vastberadenheid.

Om Maarten te redden!

Op het sterfbed van seigneur Jean heeft Andries tot de beangstigde man gezegd: Uw dochter zal ons eigen kind zijn. Er zal haar niets ontbreken. En seigneur Jean, die sedert de nieuwe wet op de émigrés een verarmd man was, stierf gerust.

Dit nieuwe kind bleek niet zeer handelbaar. Zij voelde er niets voor opnieuw bij de Engelbrechts te komen inwonen. Andries heeft genoeg aangedrongen. Moeder zei: Laat het kind haar zin, ze heeft genoeg om in de eerste jaren nog ongestoord te kunnen leven. Achteraf is het duidelijk geworden dat er ook een andere reden was, waarom ze niet wilde verhuizen: Maarten. Hij heeft het maar ontdekt, toen het te laat was. Hij hoorde er eerst een ronk over achter zijn rug, in het Rood Huis. Hij twijfelde. Hij heeft een paar weken nauwer op de zoon gelet. En dan heeft hij niet meer getwijfeld.

[p. 178]

Als Andries een man op zijn plaats was, zou hij die jongen op zijn bakkes kunnen slaan en zeggen: Je blijft daar weg, loebas.

Probeer het eens, vader Andries. Het antwoord zal niet uitblijven. Heeft Lieven zaliger het je al niet eens fijntjes terugbetaald, als dank voor 't vaderlijk vermaan? Maarten is vierkanter. Hij zal uitvaren, recht op de man af. En dat wil Andries niet meer beleven, nooit meer. Het is al ellendig genoeg met hem. Zo ellendig dat hij met zijn razende kop dwars door de molenweeg zou kunnen springen. Vooral sedert hij Maartens scheve gangen kent. Er kan de vader niets geweldiger tormenteren, dan zijn eigen zonden en kwalen te zien herleven in de zoon. De zoon moet beter zijn dan de vader. Zo droomt elk vaderhart. Maar die zoon is pas een paar jaar over de twintig en is al aardig op weg om de vader voorbij te streven.

Het jeremiëren over deze rampen maakt het niets beter. Integendeel. Het maakt hem nog jachtiger naar genever en naar Johanna-Franciska.

Het wordt erg met dat drinken. Zo erg zelfs dat de waardin uit ‘De bonte Os’ moet zeggen:

- Drink niet zoveel, Andries, het maakt je kapot.

- Ik zal beter oppassen, zegt Andries.

Dat is gauw gezeid. Maar zeggen helpt niets. Hoe dikwijls heeft hij niet dol en driest boven het razen en donderen van een gierende molen geroepen en getierd: Ik ga er niet meer, nooit meer, ik ga er niet meer. En enkele uren later zat hij weer in ‘De bonte Os’ en lonkte met verlodderde ogen naar dat noodlottige vrouwmens: Kom, Johanna-Franciska, kom.

Hij kan zich niets meer ontzeggen. Het is gelopen met hem. Hij drinkt.

Op een zondagmorgen komt Maria-Christina thuis van de vroegmis. Zij is een klein halfuurtje vroeger thuis dan naar gewoonte. De kapelaan was hees en hield geen preek. Als zij de achterdeur opensteekt, ziet zij Andries vlug het kasdeurtje onder de gootsteen dichtslaan. Wat moet hij onder die gootsteen? Ze krijgt kwade vermoedens. Als hij naar de hoogmis is, kruipt zij op haar beurt onder de gootsteen. Zij tast naar de steen, die haar bruidschat dekt. Hij ligt niet helemaal vlak. Zij kan de

[p. 179]

rest raden. Zij haalt gejaagd de geldkruik boven. Zij zit naast het deurtje met de kruik in haar schoot.

Opeens vlamt een wilde smart in haar op. Hoe lang is 't geleden dat ze hier niet zo zat en ponden telde? De ponden waarmee ze Lieven zou vrijkopen.

Nu moet ze weer het geld tellen. Er zijn tachtig pond verdwenen. Ze zal er niet over schreien. Over het verlies van dit stomme geld toch niet. Wat moet ze nog met die bruidschat in dit huis? Een schat die voor Lievens uitzet was bestemd. Een rijke lakenwinkel, hier in het dorp, Lieven. Hij wilde niet. Hij moest naar zijn verderf, naar zijn dood.

Maar dat het geld op zulke manier moet verzwabberd worden, doet haar zeer. Zij is er nu vast van overtuigd dat die schendige vent voor niets meer zal terugdeinzen om zijn slechte lusten te voldoen. Zij wil de kruik niet meer bergen, en laat ze op tafel staan.

Andries komt terug van de mis. Hij ziet de kruik en verschiet geweldig. Maria-Christina zegt heel gewoon:

- Je zal je nu zoveel moeite niet meer moeten geven om het geld te roven. Ik zal de kruik voortaan op de schouwbank zetten.

Meer zegt ze niet, want Maarten zal straks binnenkomen. Hij moet het huishoudelijk krakeel niet aanhoren.

Het heeft Andries dieper getroffen dan een lang sermoen. 's Avonds is hij vroeg thuis. En niet eens bedronken. Dit is in maanden niet meer gebeurd. Maar hij loopt verdoold door het huis. Hij verlangt naar bedtijd. Om van die lange avond af te zijn. Maria-Christina ziet hoe ellendig hij is: een man die vreemd doet in eigen huis. Zij heeft deze namiddag lang overwogen wat zij zal zeggen. Zij doet haar mond niet open. En de stilte die tussen hen ligt is als een onoverbrugbaar ravijn.

Ook de maandag is Andries vroeg thuis. Kunnen er toch nog mirakels gebeuren? Neen, de dinsdagavond is hij weer zijn partijtje jas gaan spelen. Maria-Christina zit weer verslagen te wachten. Zijn partijtje jas, goed. Maar waarom moet dat zolang duren? De wijzer kruipt naar elf, en hij is nog niet hier. Ook Maarten niet. Waarom is hij twee dagen naeen thuis gebleven? Och, was hij

[p. 180]

die dagen ook maar naar die taveerne gelopen, dan had ze het heden even goed kunnen verdragen als vroeger. Ja, nu zit ze gebeten.

Een paar minuten na elf uur is Maarten daar.

- Is vader thuis? vraagt hij.

- Een jongen die een gat in de nacht naar huis komt moet niet vragen of vader al thuis is, zegt Maria-Christina.

- Ik ga hem halen, moeder.

- Nee, Maarten.

- Anders loopt hij in een sloot.

- Jij blijft thuis, Maarten, ik ga hem halen.

Ze gooit een sjaal om en stapt resoluut door de ingesluimerde avondstraat. Vóór de deur van ‘De bonte Os’ blijft ze een ogenblik staan. Het is grafstil. Ze klopt hard op de deur. Johanna-Franciska komt opendoen. Zij herkent Maria-Christina niet, wijl zij te diep in haar sjaal geborgen zit.

- Wat wil je? vraagt de waardin.

- Andries, mijne man.

Johanna-Franciska verschiet. Maria-Christina zet een stap naar binnen, en ziet Andries over een kleine herbergtafel liggen.

- Andries! roept ze luid.

Het dronken hoofd rijst langzaam op. Ze neemt hem onder de arm en sleept hem mede. Op de drempel blijft zij staan. Om even om te kijken, recht in de ogen van de verlegen bazin. Zij vecht de hatelijke woorden terug, die naar haar lippen wellen. Ze wil zichzelf niet onteren met deze woorden. Maar haar blik, haar vernietigende blik, treft raker en dieper dan een afstraffende woordenvloed.

Het is een lange en pijnlijke weg naar huis. Voor Maria-Christina is het een kruisweg.

Als ze thuis komt, dankt ze God dat Maarten te bed is.

's Anderendaags spuwt Andries zijn gal uit. Dat er zeker nog geen schande genoeg over hen gekomen is. Eerst met die jongen, die al zijn willetjes kreeg, dan met het verloren hoofdmanschap, en met Maarten die leeft als God in Frankrijk. Nu moet ze nog de vader in opspraak brengen. Ze kan het hem niet gunnen dat

[p. 181]

hij een pint drinkt. Als ze denkt, dat zo iets zal pakken, zal ze bedrogen uitkomen.

Ze is veranderd, dat vrouwmens van Andries Engelbrecht. Ze durft haar gedacht doen, al eens haar gedacht zeggen. Als 't pas geeft. Want hierin is ze niet veranderd, dat ze zwijgen kan, zo vast en zo waardig als voorheen.

Zij laat Andries alles zeggen, blijft zelfs met een braadpan in haar hand te luisteren staan. Tot hij zijn bekomst gezeid heeft.

En dan gaat hij naar de molen, de schone Noordermolen.

Zij schilt aardappelen. Zij wil niet nutteloos al deze dingen herkauwen. Zij jaagt haar treurige gedachten weg.

Maar met Andries gaat het verder de berg af. Op een avond telt Maria-Christina het geld na in de kruik, die ten aanschouwen van Jan en alleman op de schouwbank staat, en ze bevindt dat er nu weer meer dan dertig pond verdwenen zijn. Ze had durven geloven dat hij er geen hand meer zou naar uitsteken.