Niet wanhopen Maria Christina

[p. 158]

[XVIII]

GLORIA IN EXCELSIS DEO!

Het is pastoorke Haemerlinck, die het zingt. De kleinste parochiaan kan het horen, hij zingt hoger en luider dan gewoonte. En schoon, voor zover dit schriele pastoorskeeltje daartoe nog in staat is. De mensen, die in de witte Allelujah-mis van deze Paaszaterdag naast hun kruikje wijwater knielen, ruiken de blijdschap uit deze feestelijke aanhef.

Laudamus Te! God zij honderdwerf gebenedijd dat deze harde, harde winter voorbij is. Dit volk van keuterboertjes, en zwingelaars en wevers, heeft vijf maanden lang getobd en gezucht onder de druk van onafgebroken sneeuwval en vriesweder. De vreemde meesters hebben het koren en het voeder uit mijten en kuilen geroofd, ze hebben de hand gelegd op het geld van de begoede man en de boer hebben ze gepaaid met assignaten.

En toch zijn ze niet klein te krijgen. Maar de rangen zijn gedund. Uit ontelbare huizen werden doden uitgedragen, en vele zieken liggen nog gellig en uitgemagerd op hun platte kafzak. Rijken en armen hebben er moeten aan geloven. Tussen de nietige houten kruisen, is daar ook een voornaam graf, waarop de eerste crocussen bloeien. Op de zware grafsteen staat in klare letters te lezen: Ci-gît seigneur Jean-Pierre-Louis du Pont, né à Douai le 12 Novembre 1741, décédé à Aartrijke le 4 janvier 1795. Priez pour lui.

Maria-Christina draagt het gewijde water naar huis. Het molenerf smelt weg in een schitterwitte lentezon. De eerste madelieven besterrelen de groene molenmote. De wieken jagen met verse kracht door 't gonzende ruim.

[p. 159]

Als 't wenken en zwaaien van verliefde armen. En in de verte lorioolt een koewachter achter een elzenhaag.

Allelujah, deze winter is voorbij.

Zij gaat naar huis met nieuwe moed. Het is haar te moede als iemand die al zijn smart heeft uitgeweend, die zijn behuild gezicht afdroogt en lacht door de laatste tranen heen. Zij sprenkelt wijwater over de paaslelies en over de huisdrempel. Dit huis dat elkeen tegenlacht in zijn vernieuwde verven en tinten, slacht eerder een witgekalkt graf. Zij is de enige, die er het leven in houdt.

De anderen liggen er onder. Daar heb je Andries, haar wettige man. Ach, Andries! Het verloren hoofdmanschap doet hem meer zeer dan hij voorgeeft. Zelfs bij klare dag loopt hij nu naar ‘De bonte Os’. Hij drinkt ook meer dan vroeger, komt zelfs al eens smoordronken thuis.

En daar is Lieven, altijd die Lieven. In de eerste dagen na zijn weggaan van huis dreigde het tot een echte ruzie te komen. Er vielen harde woorden. Sedert de familie du Pont buitenhuis is, moeten ze op hun woorden niet meer passen. Hij kan voor goed buiten blijven! heeft Andries geschreeuwd. Neen, heeft Maria-Christina gezegd, hij zal hier komen zolang me God het leven laat. Ze hield voet bij stek. Ter wille van Lieven wordt dit stille vrouwmens met de dag resoluter en eigenzinniger. Het wekt ontzag.

Dit twisten heeft geen week geduurd. Ze kunnen 't haar opnieuw gunnen dat zij haar zin zet op het kind, dat alle potjes mag breken. Ze hebben aldus elk hun zin in dit huis, en kunnen mekaar niets meer verwijten. Er heerst vrede. Al is het ook een gewapende vrede.

Zeker, het is kwalijk gesteld met het molenhuis. Maria-Christina weet het. Het hele dorp weet het. Het dorp, dat op de hoogte gehouden wordt door de dochters Serafina en Anastasia. Zij hechten geen prijs meer aan de vriendschap met de Engelbrechts. Nu Andries hoofdman-af is kan het hun geen profijt meer geven. Zij blozen van geluk dat deze rijke en stevige familie, die hen weleer in de schaduw stelde, zichtbaar naar de afgrond glijdt. Zij zijn niet meer kieskeurig met hun woorden. Zij tellen de keren dat Andries naar ‘De bonte Os’

[p. 160]

loopt, weten hoeveel uren en minuten hij er vertoeft, en fabelen er nog menige schuine bijzonderheid bij. Zij moeten minstens vijf maal daags een boodschap afleggen om vrienden en kennissen aan te klampen, tegen wie ze hun verontwaardiging kunnen luchten over het afschuwelijke voorbeeld van de gewezen hoofdman.

En die Maarten is een aardje naar zijn vaartje. Hij is van het huis du Pont niet weg te slaan. Het is lelijk zeggen over het enige nichtje van de honorabele monsieur l'abbé, - maar de waarheid kunnen zij toch niet in 't gezicht slaan - zij blijft op haar eentje wonen, om die bloedige jonkheid op te houden. Toen seigneur Jean nog leefde, liep hij er ook veel aan. Dan hebben ze nog aan niets onstichtelijks gedacht. Nu komt het uit. De eerste maand na de dood van deze respectabele man ging hij er niet meer dan twee maal per week. Zoetjesaan ging hij er meer. Drie, vier maal in dezelfde week. Nu elke dag. Here Jezus, als het monsieur l'abbé eens moet ter ore komen. Neen, zij zullen het hem in geen geval zeggen, al komt hij bij hen ook wekelijks over de vloer. Die heilige priester heeft trouwens al hartzeer genoeg. Intussen gaat het kwaad zijn gangen. Maarten Engelbrecht is met huid en al verkocht aan die Franse madelief. Wie zou het hem verbieden! Vader toch niet. Die ziet door geen andere ogen dan die van de sluwe matant uit ‘De bonte Os’. Maria-Christina bidt en beeweegt, maar kan er al evenmin een speldeke voor steken. Zij heeft haar handen vol met dat andere kind, dat snode kind Lieven, die ketter, die geus, die landverrader, de slechtste van allemaal. Ze zullen niet alles vertellen wat ze weten over dit galgenaas, wat hij te Brugge en elders uitricht met de sansculotten, anders tuiten jullie oren ervan, drie dagen en drie nachten. Bij de Engelbrechts is het een lekker stalletje van Bethlehem geworden. Ze zal het niet zeggen, Maria-Christina Pollet, hoeveel keren daags zij het huwelijk met die schone hoofdman Andries betreurt en beweent. Hoe was zij in haar tijd? Ze hing aan hem als een klis. Ze moest Andries hebben of ze zou zich verhangen. Zij hebben die windhaan niet gewild. Nog liever naar een slotklooster, dan het aan te gaan met zo'n vent. En laat Anna Geldhof

[p. 161]

maar een dozijn kaarsen offeren ter ere van Sinte-Godelieve en Sint-Antonius, dat zij op 't nippertje uit de netten van Maarten Engelbrecht ontsnapt is. Achteraf beklagen helpt niet meer.

Ze moeten ze in 't oog houden, die Engelbrechts. Daar zullen nog toeren gebeuren, let er op!

Dit venijnig gezwets is maar al te waar. Ze liggen er onder in het molenhuis.

Uitgezonderd de moeder.

Zij denkt aan Anna Geldhof, die vóór haar uit de kerk ging. Dat kloeke, deugdenrijke meisje.

Anna kan nóg haar schoondochter worden. Al wordt ze door Maartens grillen in haar hoek teruggeduwd. Maria-Christina's hart is vol deernis voor dit schone kind, dat een dubbelharde winter achter de rug heeft. Maarten gaat elke zondag naar Geldhofs. Hij speelt kaart met de zonen, loopt mee naar de stal om de tegenslagen van het halfverhongerde vee te bekijken, drinkt een dropje, wenst elkeen de goêndag en tot een naaste keer. Als hij tegen Anna klapt, kijkt hij langs haar weg. De gloed van zijn hunkerende ogen, waarmede hij haar omvademde, is gedoofd. Hij kijkt langs haar weg, en zij weet wier beeld hij zoekt. Eléonore, la belle demoiselle Eléonore. Ach, waarom blijft hij niet weg? Waarom zegt hij niet: Adieu, Anna, ik ben meer van de andere, zij heeft mij bebliksemd en betoverd.

De andere! Zij kan het tegen die andere niet halen. Dit Franse meisje is er voor geschapen om de man te verleiden en te verderven. Dat zie je aan haar ogen, haar mond, haar uitdagende boezem, haar heupengewieg. Maarten zal er zich aan verbranden, het kan niet anders. Door die andere haar schuld. Zonder slechte vrouwen zouden er geen slechte mannen zijn.

Bernard Geldhof is een simpele ziel. Hij weet niets af van de vroegere verstandhouding tussen Maarten en zijn dochter. Een maand geleden zei hij tegen haar:

- Luister eens, Anna, je wordt oud genoeg om te trouwen. Je kent Petrus Lankriet? Hij heeft een zoon, Matthijs. Die grote jongen met zijn snorretje, die verleden jaar in Sint-Sebastiaansgild de oppergaai afschoot. De enige zoon van Petrus. Val nu niet omver, mijn kind, maar zo sprak Petrus gister tegen mij, tussen

[p. 162]

twee potten gersten in 't Rode Huis: Zou het je bevallen dat mijn zoon Matthijs je schoonzoon wordt? Denk eens aan, Anna, de enige zoon van Petrus! Ik heb er een ronde vloek op gezet. Ja, nondedomme, dat bevalt me, zei ik. Zou je niet vloeken bij zo'n occasie, kind?

Anna valt niet omver.

- Je hebt me dus aan de eerste bieder verkocht? lacht ze.

- Ja, mijn kind.

- Verkocht maar niet geleverd, vader!

- Kijk, kijk, wat kraam je daar nu uit. Moet ik soms geloven?

- Dat ik die Matthijs - laat hij nu nog een beste en een rijke jongen zijn - niet hebben moet.

- Nondedomme! vloekt Bernard Geldhof.

Een vloek die niet meer zo vol en gulhartig klinkt als de eerste.

Nondedomme, en zo meteen het schoonste hof van Aartrijke vóór je voeten wegschoppen. Ben je van Lotje getikt, meisje? Een eigen hof, vijf en dertig gemete grond, drie gemete bos, zestien koeien, twee paarden, twee knechts en twee meiden... Asjeblief!...

Maar vaders geestdriftige litanie stokt in zijn verrassing. Zit die anders zo bereidwillig en voldoende dochter daar niet traag en koppig met haar hoofd te schudden.

- Kijk, kijk... kloostergedachten?

- Neen.

- Nondedomme, dan een andere vent die in je kop speelt!

Maar zij loopt weg naar de stal en laat vader met zijn Petrus Lankriet en zijn nondedomme aan zijn lot over.

Een ander? Ja, een andere, vader. Maarten? Maarten Engelbrecht. Hij of niemand. Maarten, die in het gouden web van die Franse ijdeltuit gevangen zit.

Na de achturemis van Paashoogdag klampt Maria-Christina het meisje Anna aan.

- Het is al een eeuwigheid, dat je nog bij ons geweest zijt, zegt Maria-Christina.

- Ja, dat is zo, antwoordt Anna, een beetje beschaamd. Ik zal met de Paasdagen eens binnenspringen.

- Morgen, morgen namiddag. Dan is 't mansvolk naar de gaaischieting en de prijsbolling.

[p. 163]

- Ja, Maria-Christina.

Na de vespers van tweede Paasdag gaat Anna naar het molenhuis.

De paasvreugde is de vrouw des huizes nog niet ontstegen. Hoe zou het! Lieven is gisteren naar huis gekomen. Heden is hij kort na de noen terug naar Brugge gereden. Hij heeft nu al zijn eigen paard, een grauwschimmel, een pracht van een rijdier. Je kan niet weten hoeveel lieden ik al uit de nood geholpen heb, heeft hij tegen moeder gezegd. Toen wij in zak en as zaten, was de voorspraak van een ongeachte Jacobinus al voldoende om ons te helpen. Mijn arm is veel langer dan de zijne! Veel wat krom was, heb ik kunnen recht maken. Want de Fransen menen het best. Ze zijn alleen maar een beetje te warmbloedig en buiten deze opeisingen kunnen zij niet. Nood dwingt. Maar laat de vijanden van de republiek er eens definitief onder liggen, dan zullen de luidste klaagtrompetten van heden de eersten zijn om de lof van de nieuwe vrijheid te verkondigen. Wanneer zullen deze kleine mensen eens inzien dat het er tegenwoordig niet op aankomt een paard of een koe, een wintervest of een schotel aardappelen minder te hebben, maar dat op de eerste plaats de vijanden van de republiek moeten worden verslagen. De Pruisen hebben er reeds 't bijltje bij neergelegd, de republikeinen staan op de oever van de Rijn en de Spanjaard wacht op onze condities om de strijd te staken. Holland is met vloot en al in onze handen. Pichegru trok het ijs over om hen te vangen. En de Oostenrijkse pruiken zullen straks op de knieën zijgen en om genade smeken. Dan komt Pitt aan de beurt, die vrekkige Britse bok. Zoiets is maar kinderspel meer voor een leger, dat vier à vijf naties van Euroop tegelijkertijd heeft neergeslagen. En dan begint de nieuwe tijd van vrijheid en geluk...

Zo zat hij daar vóór moeder de plannen en verwachtingen der republiek te verklappen. Hij spreekt overmoedig en zegezeker als een generaal. Moeder zat noodgedwongen te luisteren. Ze had hem liever over alledaagse dingen horen praten. Ofschoon er in het verste hoekje van haar hart een verholen gevoel van trots leeft.

Zij moest zijn geleerdheid en zijn schone intenties

[p. 164]

bewonderen. Hij zat ook fijner in de kleren. Alleen die schreeuwende cocarde stak haar tegen. Maar elkeen moet ze dragen in stad, moeder.

En een schoon woord heeft hij ook gezegd: Dat hij misschien geen schoolmeester wordt. Een woord dat haar gelukkig maakt. Zolang hij daar alleen achter een schrijftafel zit en tolk speelt tussen de gesnapte hoofdmannen en de Franse bazen, kan hij veel opknappen. Maar zie je hem daar voor een volle klas kinderen staan om al de gevaarlijke beuzelarijen voort te vertellen, die hem zelf zo ver gebracht hebben. Zij gruwt er voor. Het staat in de bijbel: Alwie een dezer kleinen ergert, het ware beter dat hij met een molensteen aan de hals in het diepste van de zee geworpen werd. Daaraan mag zij niet denken of dan wordt haar laatste rust door wanhoop en wroeging verknaagd. Hij zal misschien geen schoolmeester worden. Ze kunnen hem beter voor wat anders gebruiken. Goed, goed, als hij maar geen geuzeschoolmeester wordt.

Ze is nog zozeer onder de indruk van al deze woorden, dat zij daar achter de dis naast Anna haar zoon te verdedigen zit. Hij is zo slecht niet, hij gelooft dat het zo moet, hij faalt, we weten het, maar je moest hem eens horen vertellen. En een republikeins schoolmeester wordt hij niet, Anna.

Wat moet het meisje daar allemaal op antwoorden? Haar aandacht schiet naar andere dingen in dit huis. Moeder ziet het.

- Ach, Anna, wat zit ik hier je oren over Lieven vol te zingen. Maar dat moet je van een moeder begrijpen. En vergeven. En een mens moet toch eens tegen iemand zijn hart openen.

- Ja, dat is waar, zegt Anna.

Maria-Christina is al opgestaan. Ze heeft wafels gebakken. Ze haalt nu het laatste stapelke uit de schapraai. Voor Anna. Het meisje beleeft er niet zoveel genoegen aan als Maria-Christina zich heeft ingebeeld. Het kost Anna zichtbare moeite om er twee naar binnen te werken.

- Smaakt het niet, Anna?

Anna moet eerst een beet wegzwelgen.

[p. 165]

- Toch, toch, Maria-Christina, wat denk je, zo'n wafels!

- Dat zeg je zo maar, Anna. Je bent geen zier op je gemak. Ik zie het. Ik ben menig keer niet beter, meisje. Schiet nu geen kleurtje, Anna. Ik weet het. Ik weet dat Maarten je zo zwaar op de maag ligt.

Zo goed spreekt alleen een moeder tot haar kind. Anna's schroom smelt weg voor deze warme stem. Ze kijkt dankbaar op naar Maria-Christina. Met ogen die zeggen: ik schenk je al mijn vertrouwen.

- Ja, Maarten, zucht ze.

Maarten! Hoe vast spreekt ze nog die naam uit.

- Hou je werkelijk zoveel van hem, Anna?

Anna knikt.

- Je weet hoe het met hem gesteld is?

- Dat weet ik, Maria-Christina.

- Vrees je niet dat hij met dit Franse meisje zal trouwen?

- Ach, Maria-Christina, vraag me niet zoveel.

En ze moet haar huiverig gezicht in haar handen verbergen.

Maria-Christina duwt zacht die handen neer.

- Ik weet het evenmin, Anna. Ik had het zo graag beleefd, dat jij mijn schoondochter werd. Of hij met dit meisje trouwen zal, kan ik slecht geloven. Hij weet zelf niet best wat hij wil. Ik vraag me af of hij het nog verdient, dat jij op hem wacht. De jaren liggen dicht bij elkaar. Je schoonste tijd gaat voorbij, kind...

- Och spreek zo niet, Maria-Christina.

- Is het soms geen zuivere waarheid wat ik zeg, Anna?

- Dat kan, och, dat kan. Maar ik hou van hem, van hem en van geen ander. Ik zal nooit een ander kunnen nemen, nooit.

- Je bent in niets gebonden, Anna. En een mens leeft niet alleen van de liefde.

- Zeg al deze dingen niet, Maria-Christina. Je zal in mij niks veranderen. Ik hou van hem, van hem alleen. Al kijkt hij me zelfs nooit meer aan. Ik wacht. En als hij met die andere trouwt, zal ik het nooit beklagen dat ik gewacht heb. Ik wacht. Misschien komt de dag dat hij me nodig heeft.