Niet wanhopen Maria Christina

[p. 118]

[XIV]

MET DE LENTE WORDT LIEVEN VINNIGER en roeriger. Hij knutselt nog in het atelier en steekt tevens een hand aan 't voorjaarswerk. In zijn vrije tijd - en die is hem steeds ruim toegemeten - zit hij weer ingespannen na te denken. Dit zal zo niet blijven duren. Hij blijft schijnbaar onverschillig, laat alles aan zich voorbijgaan, maar de luttele woorden, die hij uit plots afgebroken gesprekken kan opvangen, zeggen hem dat er iets aan 't desemen is.

Op een namiddag vol zon zit hij langs de heirweg in een droge sloot vóór een weverskrot. Daar wonen de ongeachte stakkers, die bijna in tweeën breken van hun vijftien uur aan 't getouwe. Met een schepel aardappelen, een schotel schapenmelk en een homp zwart brood. De bovenste halfdeur staat open, en er waait kindergeschrei naar buiten. Het moet er naar stinkende turf rieken, en naar natte kinderluiers. Hij zou er eens willen binnen steken. Hij houdt van hen, heeft altijd van hen gehouden. Grand ciel, ook hun uur slaat eenmaal.

Maar hij durft niet naderen. Hij is de boeman, die elkeen liefst ontwijkt.

Hij krijgt lust om het arme stel op papier te zetten. Een zware popelkruin buigt moederlijk naar het krieperige strodak; een vlier, die probeert te bloeien, overwelft de bronput, en er bloost een bloempje voor 't raam. En daar is de waterklare stem van een vrouw die een lied spint. Ze zingt. Er is dus nog geluk in zo'n hut. En goedheid meteen.

Hij tast naar zijn schetsboek. Kijkt plots om. Een

[p. 119]

vinger heeft hem op de schouder getikt. Hij wipt recht:

- Pieter Spynt!

- Lieven Engelbrecht!

Twee vrienden staan tegenover elkaar. Lieven zit net in de kleren. Hij is zelfs wat gezetter geworden. Maar die Spynt! Een prille snuiter, een kop te lang. Zijn houterig corpus kan je op je dode gemak uit de haveloze lompen schudden. Als hij spreekt kaatst je de honger tegen van zijn al te lange en al te witte tanden. Hij is een der voortrekkers van de club ‘Ça ira’. Jacobinus hebben ze hem geheten.

Ze monsteren elkaar.

- Jacobinus heeft weinig kluifjes onder de tand gehad! lacht Lieven.

- Pas drie weken uit het keizerlijk logies. Nu loop ik 't land af om niet te verhongeren. Het is niet meer te koud om buiten te slapen. Thuis slaan ze me kreupel als ik durf een voet over de drempel zetten. 'k Ben nooit zo vrij geweest. Ik voel me zo goed als een keizerlijk koerier, Hansje Kwast. - Dit is Lievens deknaam, ze hadden er allemaal een in de club. -

- Je ziet er alles behalve keizerlijk uit, Jacobijntje!

- Ik zou me een echt keizerlijk pak kopen, als ik niet wist dat ik het over een maand op zolder mag hangen.

- O ja, doet Lieven plots gewichtig. Laat eens horen hoe de zaken thans staan.

Ze gaan neerzitten in de sloot.

- Ben je zo bebliksemd, Hansje Kwast, dat je niet weet wat er gaande is? Goed nieuws alvast! Het feit dat je de schoonste jongen uit Brugge hier terug ziet, is een profetisch teken. Een jaar lang was de soep in het rustoord der citoyens op de Hallepoort maar dunnetjes, man. Een soepje dat bloed en ingewand zuiverde. Dan is ze ineens wat beter geworden, een bewijs dat de oude garde opnieuw de rode tip van de Jacobijnenmuts zag opdagen. Tot ze - de soep wil ik zeggen - zo goed werd, dat we baden: Heer, laat ons hier drie tenten bouwen. Een gebed dat niet verhoord werd. Want op een zekere morgen werden we vierkant bij ons versleten broekgat gepakt en op straat gesmeten. Nu ga ik tienden heffen in 't Brugsche Vrije. De boeren zijn beter dan ik verwachtte. Ik was zinnens ook het hof van de

[p. 120]

Aartrijkse hoofdman met mijn bezoek te vereren. Maar daar horen alleen rijke pruiken thuis. Ze zouden op de arme Lazarus wellicht een paar honden hebben afgestuurd.

- Kan je hier wat wachten, Jacobinus?

- Ik ben nooit gehaast, Hansje Kwast.

- Goed, een kwartiertje maar.

Lieven keert terug met een pakje onder de arm.

- Hier, Jacobinus, en eet. En bij ons kan je gerust komen, doch wees voor mij een onbekende.

- L'Illustre inconnu!

- Eet. En vertel intussen hoe het gaat en staat in 't land. Jij loopt de wegen af. Jij kunt het weten.

- Schitterend nieuws, Hansje Kwast. De wijze magistraten hebben eergisteren, zijnde de eerste dag van mei, hun voorzorgen genomen voor de aankomst der Fransen. Ik heb hun proclamatie wel tien keren gelezen. Ze hebben de heren der tresorije belast de naaste nacht de keizerlijke arend te doen verdwijnen die boven de mast op de Berg gespijkerd was. De arend, die door enige particulieren alhier werd geërigeerd. Zo verkondigen die heilige platbroeken. Ook de beiaard moet er aan geloven. Want ze hebben item de heer tresorier-generaal belast van te doen veranderen op het carillon de airen van ‘God save the king’ ende van ‘Richard Coeur de Lion’.

De pertige Jacobinus kletst verder, terwijl hij aan een gezouten spekvelletje knaagt. Lieven zit geboeid te luisteren, de blik strak en vreemd op de bloeiende brem.

Het nieuws van het oprukken der Fransen vleugelt weldra van dorp tot dorp. Ze zitten reeds in het zuiden en het westen van Vlaanderen. Overal wordt verteld dat de sansculotten van 1792 brave poesjes waren bij de tegenwoordige horden, die alom de keizerlijken onder de voet lopen. Stad na stad haalt de dubbele arend neer, en het Jacobijnenmutsje hangt weer uitdagend op de masten.

Maria-Christina slaakt diepe zuchten. Zij kent haar zoon. Zij voelt zijn nervositeit in 't minste handgebaar. Nu weet ze dat ze een gelukkig jaar achter de rug heeft, een jaar op hoop van zegen. Het jagen en vrezen begint opnieuw.

[p. 121]

Ze wil niet wachten tot het te laat is. Ze spreekt met hem.

- Lieven, de Fransen komen terug.

- Zijn reeds terug, moeder.

- Het is rap gegaan.

- Ik wist dat ze niet zouden wegblijven. Daar zit vuur in dat volk.

- Ha, je wist het... Maar het zijn dezelfden niet meer. Ze eten de hofsteden leeg.

- Honger kent geen wet.

- Ze roven 't goud der tresorijen, stelen en ontheiligen de heilige vaten.

- Oorlogen kost geld, moeder.

- Maar wij hebben niet naar hen gevraagd.

- De Pruisen en de Keizerlijken hebben hun de oorlog verklaard. Wie wind zaait, zal storm maaien.

- Hoe weet je dat allemaal?

- Dat weet de minste passant op de weg.

- Maar daar is geen mens die het kan goedpraten.

- Best te geloven. Het is niet lekker als ze je zo kaal pluimen als een versgekipt kuiken. Maar ze moeten het wel doen. Anders bereiken ze het grote doel niet. Het doel heiligt de middelen.

- Zoek geen uitvluchten in je geleerde boeken, Lieven. Ik kan zoiets niet begrijpen. Tussen moeder en zoon klinkt dat vals en voos. Niet dat ik je altijd ongelijk gegeven heb! Dat je het onrecht en de armoede van de gemene man niet kunt aanzien is goed en eerlijk van je. Maar als je gelooft dat dit vreemde volk ons recht en vrijheid zal schenken, ben je er nevens. Ze stelen de laatste kip, schudden de laatste stuiver uit de stadskas, lopen als honden de kerk binnen en sparen kruis noch relikwie. Moet het zo gaan, Lieven? Alle geleerde praat zal me niet beletten te herhalen: Dat is niet goed. En ik had je liever een molenaar of een timmerman, een zwingelaar of een schaapherder zien worden, dan je terug naar dit goddeloze volk te zien lopen... Ik wil niet Lieven, dat je met dit vreemde volk heult. Ik wil dat je thuisblijft...

Hij uit geen woord, geeft geen knik. Maar de stilte fluistert: Ik moet, moeder. Ik moet.

[p. 122]

Gedurende de dagen daaropvolgend worden plundertochten in het Brugse gesignaleerd. En uit het noorden, waar de hofsteden bloot en onbeschermd in de meersen liggen, komen de boeren 's nachts door heg en steg met hun schoonste beesten uit de stal om ze in de Houtlandse bossen te bergen. Tot de grootste bui voorbij is.

Een ogenblik hebben ze in Aartrijke gehoopt weer braafjes buiten de boze beroeringen te blijven. Maar tijdens de hooitijd komt een gezant van het Vrije om de belasting van vier miljoen pond te melden. Klooster en clerus moet de helft der brandschatting voor eigen rekening nemen. Ze willen 't nu eenmaal zo. Alleman betaalt. Met de hoop, dat ze nu van verdere zorgen en onrust zullen af zijn.

Maar elke dag brengt woeliger maren mee. De sansculotten zijn niet te verzadigen.

Het wordt oogsttijd. De boeren kijken met angst in hun ogen naar hun schone rogge, hun haver, hun gerst. Wat zal er mee gebeuren? Ze oogsten in de gauwte. En even vóór 't binnenhalen komt het nieuwe bevel: twaalf paarden, duizend pond haver, twee duizend pond koren... Die lorejassen, ze moeten maar durven. En dit op een ogenblik dat ze geen paard en geen pond graan kunnen missen.

Maria-Christina gaat nu dagelijks naar de mis. Hoe groter nood, hoe nader God. Akkoord. Er komt echter een staartje bij. Elke dag blijft zij een tweede mis verbabbelen bij de stichtelijke joffers Huyseune. Waar haalt zij het uit, haar kostelijke tijd te gaan verknoeien bij deze creaturen? Maar daar worden immers niet alleen de harten en nieren van het kranke mensdom doorgrond, doch ook de laatste nieuwsmaren over het sansculottengebroed verhaald. Ofschoon Serafina en Anastasia op de eerste plaats aanhalig zijn jegens degene, die het meest zonden van de welbeminde evennaaste binnenbrengt, wordt Maria-Christina zeer vriendelijk onthaald. Ze moeten goed staan met de Engelbrechts. Een hoofdman kan veel schade berokkenen aan de notariszaken. Ze kunnen het zwarte boekje van die balsturige Lieven voorlezen, met dag en uur, met getuigen en bewijzen. Ze doen er hun mond niet over open. Maar het is zo waar als een feit uit de bijbel dat

[p. 123]

ze deze en andere dingen in hun deugdzaam hart bewaren.

Het laatste nieuws, Maria-Christina? Tussen twee kruistekens in vertellen ze de griezeligste bijzonderheden over een dertigjarig jong meisje, dat door een dronken sansculot te Snellegem langs de weg verkracht werd. Als die zwijnen ooit naar Aartrijke komen, gaan ze zich liever in de kerktoren opsluiten, dan ooit onder hun ogen te verschijnen.

Daar zijn er twee die zich niet zo erg aan al dit nieuws storen: Eléonore en Maarten. Hij heeft haar leren paardrijden. Hij weet hoe dol en durvend ze was. Hij kent haar hupse sprong in het zadel. Als ze voorbij de molen rijdt, laat ze de teugel los en wuift met beide handen. Een beeld om voor te knielen. Alles is leven en vuur aan haar. Ze heeft hem de pas van een oud menuet geleerd - je kan er niet aan uit, wie dansen wil moet daarmee beginnen! - hij heeft haar fijne vingeren voelen rillen in zijn hand, en van dichtbij heeft hij genoten van de aanstekelijke gratie van haar rilde leden. Die uitdagende vingeren, als een wenken en lokken naar haar soepel lijf. Ze zet zoetjes aan een nieuwe, een verdere stap in zijn intiemste leven, waar alleen die schone Anna Geldhof toegang had. Is ze verleden week niet naar de oogst komen kijken, met haar lichte muiltjes over de bitsige stoppels, om de meitak op 't laatste voer te zien planten.

De angst voor de komende dingen heeft haar wat ingetoomd. De mandoline zwijgt, en de muziekdoos werd in geen dagen opgewonden. Maar dat zal ze niet lang uithouden. Dit meisje laat zich niet makkelijk beknellen.

Seigneur Jean zit dieper in de rats. Zijn gezicht is grauw. Het heeft zich op zijn hart gezet. Als het niet zo ver en gevaarlijk was, zou hij weer naar chirurgijn Van Hillevoorde gaan. Hij luistert nu elke avond naar het verhaal van Maria-Christina. Wat krijg je toch, jij, de anders zo stille en wijze hospita, dat je zo spraakzaam wordt? Waar haal je al dat nieuws vandaan, jij, die je leven lang een hekel hadt aan alle klappeien? Elkeen luistert. En het groeiende duister zet haar schrokverhalen nog meer beklemming bij.

Haar woord is ijverig en scherp. Het doet je soms

[p. 124]

aan 't flitsen van een rapier denken. Zij vecht! Jij weet het, Lieven, tegen welk spook ze daar te worstelen zit... Het is of hij haar ziet schermen in het duister, of hij haar telkens in een kort ogenblik van stilte hoort roepen: Kan je nog van dat rapalje houden, Lieven?

Zij strijdt de nutteloze strijd.

Zij ziet het vreemde vuur niet in zijn ogen. Noch die bittere glimlach op zijn dunne lippen.

Als zij plots haar verhaal afbreekt, is het alleen omdat ze het gezicht van seigneur Jean ziet glimmen als een dwaallicht. God toch, die man overleeft het niet.

- Laten zij oppassen, die ploerten! bijt Maarten af. Hij kijkt niet naar Lieven, als hij het zegt. Wel naar Eléonore.

- God spare ons allen, zegt Maria- Christina. Met een bittere glimlach, die niemand ziet.