Niet wanhopen Maria Christina

[p. 102]

[XII]

WANT DAAR IS OPEENS HET GROTE nieuws: de Fransen zijn verslagen, de keizerlijken komen terug. Het volk der Belgische provinciën, dat gister de keizer wilde kruisigen, roept heden hosanna.

Daar is vreugde op het molenhuis. Andries gespt de hoofdmansdegen aan, zet de steek op en staat met de mensen te praten op straat. Zijn toon klinkt hoog en nieuw. Maarten loopt naast vader een potje bier drinken in de herbergen. De familie du Pont krijgt nieuwe hoop. Het is nog geen lente, maar allen zijn zo lentelijk als jonge vogelen.

De vreugde is niet onverdeeld. Lieven, waar blijft Lieven? Dit is de onuitgesproken vraag, die je van bet ingevallen gelaat van Maria-Christina kunt aflezen.

Lieven!... Het gaat naar Pasen, de eerste lijster zingt in de tuin en al het zomerkoren is gezaaid. Er klinken jonge kreten achter de haag, waar de kinderen de eerste bloemen plukken. Maar Lieven komt niet weerom.

Zij hoort de anderen met ontzetting de laatste détails verhalen over de dood van de koning en over de moorden en gruwelen in Frankrijk. De eerste geruchten over de opstand in Vendée blazen de talrijke emigranten, hier zowel als over de Rijn, nog feller moed in.

Maria-Christina is weinig opgetogen met het uitbundige nieuws. Zij leent het oor naar haar beangstigd hart: Waar blijft Lieven? Ze heeft vader en Maarten eens onder elkaar horen spreken over de verloren zoon. Hij durft nog niet naar huis te komen, menen zij. Hij zit ergens verstopt. Ten ware hij zijn spitsbroeders in

[p. 103]

hun overijlde vlucht naar het zuiderse luilekkerland gevolgd was. En hebben ze ook niet gehoord dat er enige dwepers braafjes thuis gebleven zijn, met de hoop dat er niemand een vinger zou uitsteken naar hen. Maar zo braafjes is 't niet verlopen. Ze mogen op straat niet komen of ze krijgen stenen naar hun kop of schoppen in hun gat. Te Brugge en te Brussel hebben ze een paar van de voornaamste Jacobijnse belhamels kunnen snappen. Die zitten nu een carmagnole te fluiten achter de tralies. En van klaar water kan je fluiten als een nachtegaal. Misschien zit Lieven er ook, met een kruikje water op een hoopje stro, zoals de heilige man Job op zijn mesthoop! Dat mogen ze niet zeggen als moeder het hoort. Het schamele mens is al tureluurs genoeg van die jongen. Ze kan niet begrijpen dat een hardleerse hond moet slagen krijgen. Je zal het zien. Hij zal plooien als een wis, eens dat hij weer thuis is. Laat hij echter nog maar enkele maanden wegblijven.

In haar slapeloze nachten ziet Maria-Christina hem haveloos en kreupel over de wegen naar 't zuiden hinken. Hij hangt met zijn lamme hand aan een fourgon en sleept zijn loodzware benen over de ruwe wegen. Of ligt hij met doorschoten hart op een natte graskant? Zijn dode gezicht komt spoken in haar dromen, de wijdopengespalkte ogen, de gapende mond en het klamme haar, dat schone zwarte kroezelhaar dat ze zo fijntjes in een prettig kuifje wist te kammen, toen hij nog een peuter was. Ze ziet weer de magere vingers van de oude Anselmus door het kuifje graaien. Op een andere keer hoort ze hem roepen: Moeder! Als van een kind dat in een steenput valt. Zij zit aan tafel te eten met lange tanden, en het is al gebeurd, als ze de boter te kneden stond, dat er een dikke traan in de gouden boterklomp tikt. Het bidden moet haar bevrijden. Het lof klept. Zij haakt haar mantel uit de kast en gaat naar de kerk. Achter een grofgesmeed traliehek staat de Nood Gods, het rendez-vous der bedrukte moeders. Gij die voorbijgaat, zie of er een smart is, de mijne gelijk. Menig moeder gaat getroost vandaan. Maria-Christina niet. Ten minste, heden niet. De dode Christus met de wasbleke lijkkleur, de bloedparelen en geselstriemen roepen haar de arme Lieven te binnen, de dode Lieven.

[p. 104]

Hij mag niet dood zijn. Hij moet leven. Haar moederhart bonst opstandig. En tussen haar weesgegroeten, krijt het om erbarming: Nee, hij mag niet dood zijn. Laat hem leven, red hem.

Zij gaat naar huis, werktuiglijk. Voort gedreven door haar pijn, een nieuwe lange nacht te gemoet.

Zij staat vroeg op. Er zit een malse morgenwind in de bomen, de zwaluwen buitelen om het huis. Het leven barst uit de grond, en de kalveren, jagen schichtig het weidehek in. Lente, leven! Misschien leeft hij toch en verlangt naar have en huis. En naar moeder. Ze hebben van die belhamels achter slot en grendel gezet. Andries is nu al vier keer in Brugge geweest. Neen, hij had geen nieuws over Lieven gehoord. Durft hij niet informeren over dit huisverdriet van een jongen? Of laat hij hem maar liever een tijdje in de kerker hokken, tot hij rijp en murw is? Als hij iets weet, zal hij toch niets zeggen. Wist ze toch maar zeker wat er met de jongen gebeurd is! Of zit hij ergens bij vrienden op zolder of in de kelder verscholen? Lang zal hij het daar niet uithouden met zulk een schone voorjaarshemel. Elk jong bloed wil er uit, net als de kalveren die hun poten breken van voorjaarsdolheid.

Elk jong bloed... Kijk bij voorbeeld mademoiselle Eléonore aan. Wil ze nu per se niet leren paardrijden? Daar is geen houden aan. Maarten moet het haar leren. Seigneur Jean is niet meer zo vlug te been. Maarten beleeft er zichtbaar onschatbare pret aan. Die beiden maken het goed samen. Gelukkig dat Maarten aan Anneke Geldhof vastligt. Anders geraakte hij nog verward in de gouden strikken van dit Franse popje. Nee, over Maarten moet ze niet dubben. Die andere zoon is haar chagrijn. Lieven, eeuwig en ervig Lieven. Misschien jaagt het lokkende weer hem uit zijn schuilhoek, en komt hij terug.

De dagen gaan in hopen en vrezen voorbij. Er klopt echter niemand aan in de lange woelige nachten. Er staat geen verloren zoon op de drempel die droogjes knikt: Zie, hier ben ik dan.

Achter haar rug schudden de huisgenoten het hoofd. Ze zien hoe onbeholpen ze doet, hoe verstrooid ze is, en hoe ze mager wordt als hout.

[p. 105]

Op een morgen in de Paasweek is Andries vroeg wakker. Er waait een volle lentewind, en werk op de molen is er steeds in overvloed. Maria-Christina zegt tot hem:

- Andries, weet jij nog naar welke chirurgijn seigneur Jean geweest is om zijn hart te laten onderzoeken?

- Bij Van Hillevoord op het Sint-Jansplien. Of bij Pene.

- Daar zou ik ook maar liefst eens heengaan, Andries.

- Dat meen ik ook, zegt Andries. Maar dat moeten we onder ons houden. We mogen onze chirurgien juré niet in affronten brengen.

In de vroege morgen gaat Maria-Christina naar de voerman. Hij legt een peluw op een bak om het de vrouw van de hoofdman gemakkelijk te maken. De voerman zit vooraan. Hij praat lustig over 't land en over de beesten, en over de Brugse markt, die nu weer floreert. Het sjokken van de wagen en het doffe geplof der brede paardehoeven vervullen de eenzame weg. De schoonheid en de vrede van de oude heirweg. Maria-Christina heeft er geen oog voor. Zij zit weggekropen in haar wijde kapmantel en herkauwt het pleidooi dat zij te Brugge zal uitspreken voor de hoge kragen der justitie, als ze er mag in gelukken deze heren te bereiken.

Het gaat over Lieven Engelbrecht, hoogedele heren, zoon van Andries Engelbrecht, kleinzoon van de grote hoofdman Anselmus Engelbrecht. Een jongen, die zijn hoofd liet op hol brengen door de slechte boeken. Ze heeft het maar geweten dat hij zich met zulke boeken inliet, toen het te laat was. Zij draagt de grootste schuld. Zij heeft dit kind te veel zijn zin gegeven. Zij kon hem niets weigeren. Zo'n jente knaap, en zo'n kop, de primus op school, ja, in 't latijn, mijne heren. Ze hebben alles verwacht van hem. De magister van de hoogste klas, die met zijn snuifdoos en het zilveren kransje haar om zijn gladde schedel, die zei het: De beste in 't latijn!...

Zo bouwt Maria-Christina anderhalf uur lang aan haar pleidooi.

[p. 106]

Tot boven de bossen de broederlijke trits der oude Brugse torens staat.

Zij heeft geen oog voor de markt, loopt direkt op het Gerechtshof af.

In een smalle gang vol stof en zure lucht maakt zij haar opwachting. Als eindelijk - ja eindelijk! - haar beurt gekomen is, voelt ze de slag van haar hart tot in haar hoofd.

Achter een brede tafel vol oude folio's en perkamenten zit de magistraat in een reusachtige zetel.

- Waarover gaat het? kriept een katterige stem.

- Over mijn Lieven, mijn zoon! flapt ze er bijna uit.

Doch ze zwelgt het terug, en jaagt haar gedachten naar het lange pleidooi.

- Genadige heer, ik zou, met uw goedheid, een woordje inlichting willen hebben over Lieven Engelbrecht uit Aartrijke. Het is de kleinzoon... Hij is sedert de terugtocht der sansculotten. Wat zeg ik, ja, hij is de kleinzoon - Bij 's Heren heilig Bloed, kijk me nu toch niet met die katersogen aan of je me als een echte muis verslinden wil! - de kleinzoon...

- Verwant met u? krast de stem.

Of hij het van de eerste lettergreep niet beet had, waarover het ging.

- Ja, mijn zoon, edelgestrenge heer.

Nieuw gefrons van die lelijke wenkbrauwen.

- Ha, uw zoon, zegt hij traag.

Maria-Christina kan intussen op adem komen en aan haar pleidooi beginnen.

- Een zoon, die zijn geweten verspeelde met die nieuwe Franse boeken...

De sissende katerstem knipt onmiddellijk de draad door:

- Spaar uw woorden, en spaar mijn tijd... Eerst eens zien wat er bekend is over dat lieve kind van u. Lieven...

- Lieven Engelbrecht uit Aartrijke, herhaalt Maria-Christina met gretigheid.

- Een ogenblik, zaagt hij.

Zijn hand grijpt een rol op de schrijftafel. Hij slaat ze open. Een knokige vinger schuift over een lange rij namen. Maria-Christina's blik schuift de blauwe vingernagel achterna. God, hij is al over de helft. En de

[p. 107]

vinger schuift naar beneden, glijdt de lijst af. Lieven Engelbrecht is niet present.

- Zou u denken, genadige...

- Sst! doet die ellendige vingerknook.

En de hand tast naar een tweede rol. Hetzelfde spel begint opnieuw. Onder een naam blijft de vinger plots staan, recht en scherp als een beschuldiging.

- Engelbrecht Lieven, membre du club ‘Ça ira’, aide-conseiller, représentant du peuple. Zit te Brussel.

Maria-Christina knikt, wit van ontroering. En de magere kattekop van de edelgestrenge heer knikt eveneens, gewichtig, onheilspellend.

- Ik zal desnoods naar Brussel gaan.

Hij lacht als een oud wijf.

- Naar Brussel! Heb je soms de keizerlijke koets in je dienst?

- We kunnen toch weer naar Brussel reizen, edelgestrenge.

- Dat zou ik je nog eens willen zien doen. Acht uur op de barge tot Gent, zes uur op de diligence van Gent over Aalst naar Brussel! Goeie reis! En als je te Brussel komt blaffen ze je buiten.

- Goed, goed, edelgestrenge, maar wat moet ik dan in Godsnaam...

- Beginnen met te zwijgen.

Het edelgestrenge hoofd buigt diep voorover naar de samengevouwen handen: Maria-Christina kan de slappe haren tellen die over de zo goed als kale schedel kruipen. De pruik ligt op een bankje naast de tafel. De eerste lentewarmte en 't bestendige nadenken zullen hem hoofdpijn hebben bezorgd.

Het hoofd gaat traag op.

- Het zal moeite kosten, en tijd...

- Als ik maar weten mag, edelgestrenge...

Hij luistert niet eens naar haar woorden. Hij zegt alleen:

- En geld.

Het woord heeft een wrede klank in zijn mond. Als het grollen van een kater die de muis beet heeft. Zijn ogen vorsen venijnig naar de indruk die dit laatste voorstel op zijn slachtoffer maken.

- Hoeveel? vraagt Maria-Christina.

[p. 108]

Goed, zij bijt, zij bijt! En dit reeds bij het eerste hengelen. Hij zal niet meer loslaten. Zij ziet er een rijke en waardige vrouw uit, afgemagerd door 't verlangen naar een verlopen kind. Een nog schone vrouw. Van schone vrouwen heeft hij al eens wat meer gevraagd. Bij deze zou het niet pakken. Hij zal derhalve goed toerekenen.

- Hij is de zoon van hoofdman Engelbrecht, een voorbeeldig man en een correct dienaar van Zijne Majesteit. Voor zo'n mensen kan er nog iets gedaan worden. Liefst zonder verdere ruchtbaarheid. Enfin, ik wil het beproeven. Maar veel stoute monden hier en elders, die bereid zijn het op te nemen tegen uw schuldige zoon, moeten met goud gestopt worden.

Hij sist niet eens meer. Het klinkt gemoedelijk, bijna als een kramenier die een marktganger op een schappelijk prijsje voorbereidt.

- Hoeveel? vraagt Maria-Christina nog eens.

- Ik geloof niet dat ik hem tegen een kleiner losprijs dan honderd vijftig ponden zal loskrijgen.

Maria-Christina schrikt op. Honderd vijftig ponden. Het is een groot deel van haar bruidschat. Wat tijd en arbeid kost het niet om enkele gouden ponden in de kous te krijgen. Honderd vijftig pond! Maar dan krijgt zij de zoon terug, de zoon Lieven.

De kattekop is een vossentronie geworden. Hij wacht geduldig. Met moeders is het makkelijk koopjes af te sluiten.

- Wanneer moet ik de genadige heer die som bezorgen?

Er waait een fijne glimlach over de vossensnuit.

- Hoe eerder ik het goud in handen heb, hoe vlugger uw Lieven naar huis komt.

- Toekomende zaterdag?

- Ten laatste. Opdat we hem nog tijdig kunnen redden. Die zoon van u heeft nog al wat op zijn kerfstok.

Die stomme vinger doet gewild ondeugend. Maria-Christina walgt van de schurk. Het geld heeft geen reuk. Maar nu riekt ze het zilver en het goud aan die vent. Ze wil hem niet meer zien. Ze kijkt op naar het hoge venster, waarin de halletoren staat. Hij zegt nog

[p. 109]

iets. Zij hoort het niet meer. Hij leidt haar de deur uit. Zij buigt. Ook voor een vent, die stinkt naar het goud, kan een moeder buigen. Een moeder moet alles kunnen. Maar een aalmoes zal ze geven aan de armen uit dankbaarheid omdat hij haar geen hand reikt. Die hand met die knokige vinger en blauwe nagel.

Thuis zijn ze blij dat moeder daar terug is.

- Wat heeft de chirurgijn gezegd?

Hemelse deugd, die chirurgijn! Nu denkt ze er eerst aan.

- Het is niets van kwade aard, liegt ze vlug.

- Welke artsenij heeft hij voorgeschreven? vraagt seigneur Jean, die zich geweldig aan 't geval interesseert.

- Artsenij, artsenij... stamelt ze.

- Ja, kruiden of poeders!

- Ik moet zaterdag nog eens terug. Dan eerst kan hij bepaalde medicijn voorschrijven.

De vrijdagavond, terwijl Andries zijn partijtje kruisjas speelt in ‘De bonte Os’, zit zij onder de pompsteen geknield en telt de plavuizen: één, twee, drie. Ze heft de derde plavuis op, werkt de aarde weg met een schop en haalt de zware aarden pot boven, waarin hun goudbezit geborgen zit. De ponden glanzen zacht en warm in 't geflikker van de roetkaars. Dat schone goud! Zij graait in de pot en telt: tien, twintig... tot honderd vijftig ponden. Een klein fortuin. Dan vlug alles weer weggestopt en toegedekt.

En 's anderen daags zit zij met de goudvracht in haar schoot op de wagen, die naar Brugge rolt. Nu praat ze wel, praat lang en luchtig met de voerman. Die vogels fluiten toch schoon in het bos, zegt ze.

Te Brugge ijlt ze met het geld naar het Vrije.

- Over een week of zoiets is uw jongen stellig thuis, zegt de magistraat, terwijl zijn gele hand als een dierenklauw naar de ponden grijpt.

Maria-Christina gaat drie, vier kerken binnen en blijft er lang bidden, ze loopt bij een apotheker aan om wat kruiden te kopen tegen de hartejacht, en legt geen verdere bezoeken af. Ze komt thuis met een verlicht gemoed, blij dat het af is. Gedane zaken hebben geen keer.

[p. 110]

Dan begint het wachten. De dagen duren een eeuwigheid. En daar is nu waarachtig de hartejacht. Er staat een stenen kruikje met zure kruiden in de haardas, om het gillende hart tot zwijgen te brengen.

Een week gaat voorbij. Een tweede week begint. Maandag. Dinsdag... geen nieuws. Er mag geen hek piepen, geen deur toeklappen, of zij loopt naar het raam. Soms hoort ze op het achterhof de blijde kreten van Maarten en mademoiselle Eléonore. Dat vinnige meisje wil absoluut leren paardrijden. Die kreten van jonge lust jagen haar een huiver over 't lijf. Al wat pertigheid is, martelt haar.

Duizend nieuwe veronderstellingen kwellen haar. Is die magistraat van 't Brugsche Vrije soms niet alleen een geldwolf, doch eveneens een gemene bedrieger, die haar alles lekker voorgelogen heeft? Hebben ze de jongen niet op een stadsplein tegen een schandpaal gebonden en neergeschoten? Of hebben ze, naar het voorbeeld der republikeinen, de Fransgezinde democraten samen op een schip geladen, een schip met verraderlijke valluiken die onverwacht openklappen en al de varenden in zee storten, de diepe zee, die er over zwijgen zal.

De donderdag gaat voorbij. De vrijdag ook. De zaterdag is daar. Zij staat op het punt met de voerman naar Brugge te gaan. Zij doet het niet. Ze is gebroken. Haar harteslag bonst tot in haar hersenen. 's Avonds moet ze het uitgeputte hoofd met koude doeken omwinden. Zelfs het bidden kan haar pijn niet sussen.

In de namiddag komt Andries thuis. Hij is naar Bovekerke geweest om de pestels van een molen te vernieuwen, de stenen te scherpen en de windas te verstellen. Een werk dat drie volle dagen duurt. Ze verwachtte hem pas tegen de zondagmiddag. Nu is hij reeds terug. Hij is zeer vermoeid, want het werk heeft hij geforceerd, om toch alleszins vóór de zaterdagavond thuis te zijn. Drie dagen na elkaar kan hij van Aartrijke niet meer wegblijven. Maria-Christina weet waarom. Hij is daar terug. Hij moet naar ‘De bonte Os’. Het grieft haar ternauwernood. Daar is een andere pijn, die al het andere verdooft.

Ze neemt een voetbad om 't hoofdzeer te stillen. Het

[p. 111]

verlicht haar. Haar hoofd zakt neer en ze dommelt in.

Plots schiet ze wakker. Ze hoorde gerucht.

Ze zit nog met haar voeten in het badkuipje. Het water is koud. Ze wrijft haar voeten droog. Hoor, is daar weer geen vreemd gerucht op het hof? Ze wacht een wijle, houdt de adem op, luistert nog... Neen. Wat zal ze zich nog al gaan inbeelden? Toch, daar is het gerucht terug. Ze schiet in haar sloffen en gaat naar de achterdeur, schuift de grendels weg, rukt de deur open.

En vóór haar op de drempel staat een jonge man: Lieven.