Niet wanhopen Maria Christina

[p. 95]

[XI]

DE TIJD IS GEKOMEN DAT ANDRIES ENGELbrecht een vracht hout moet leveren te Brugge. Vroeg in de morgen van een klare winterdag in kortemaand rijdt Maarten met de grote wagen naar Brugge.

Kort na de middag is hij daar gewoonlijk terug. Het begint reeds te deemsteren en nog is geen Maarten te zien. Maria-Christina vindt het zonderling. Hij is anders zo stipt als een klok. Ze zit met wat oude rekeningen onder de lante de tijd te doden.

Dat is weer een waarop ze wacht. Een groot deel van haar bestaan gaat in wachten en verlangen op. Het wordt haar elk seizoen duidelijker dat een moederleven één wachten is. Wachten, tot de man er is. Wachten op het kind dat al die maanden in haar schoot vertoeft. Wachten tot het slapende kind ontwaakt en naar de moederborst schreit. Wachten tot ze lopen, tot ze praten, tot ze lezen en schrijven kunnen, tot ze trouwen en kinderen krijgen. Wachten en verlangen, de bestendige advent van het moederleven.

Het maakt haar bezorgd. Er kan licht een ongeluk gebeuren aan man of paard. Ze hebben hier eens een paardenknecht dood naar huis gebracht. Hij was ingedut op zijn wagen, van de wagen geschud en onder de wielen geraakt. Een man met zeven schaapkes van kinderen. Hoeveel jaar is dat geleden?

Hoor, daar dendert de wagen eindelijk de hofpoort door. God zij gedankt.

Maarten is kort aangebonden. Maria-Christina spitst

[p. 96]

de oren. Er ligt hem iets op de maag. Ze zal het spoedig horen. Maarten moet ze niet uitwringen als Lieven om er iets uit te krijgen. Hij komt altijd eerlijk en ronduit met zijn gedachten voor de dag. Het duurt langer dan zij verwacht. Hij verorbert zwijgend zijn avondeten. Na zijn dankkruisje gaat hij bij de haard zitten. En dan zegt hij:

- Het is niet veel liefs wat ik over onze Lieven gehoord heb te Brugge.

Je kan de nijdigheid van zijn woorden tasten als de snede van een versgeslepen mes.

- Het zijn beroerde tijden, Maarten. Laat je niet. van de wijs brengen door praatjes.

- Als het maar praatjes waren, moeder!

- Zo erg? Laat horen, Maarten.

- Hebben ze daar te Brugge niet geprobeerd om het zilverwerk uit de kerken te stelen bij klare dag?

- Wie?

- De mannen van de vrijheid!

- Wat hebben ze met dat zilver voor?

- Dat nemen ze mee naar Parijs. Let er op moeder, ze leggen het er op aan alle kerken leeg te plunderen, alle zilver en goud, en alles wat niet te koud of te heet is mee te sleuren naar Parijs.

- Overdrijf niet Maarten, zo ver komt het niet.

- Wij weten niets, moeder! Wij zitten hier in onze bossen opgesloten als in een klooster. Wat er daarbuiten gebeurt is geen lol. In nieuwjaarmaand hebben ze te Brugge hun nieuw evangelie uitgeplakt, die kakventen, een groot decreet.

- Een secreet.

- Neen, een decreet, een bevel, moeder.

- Wat zijn jullie allemaal geleerd!

Zij is al bezig Maarten zoetjesaan te ontwapenen.

- Toe, laat mij uitvertellen. Er was geen enkel lid van de Brugse vroedschap die het decreet wilde uitplakken. Dan is er een stuk generaal of korporaal, op de voet gevolgd door een handvol straatjesvolk, een zwerm kinderen en een troepje clubmannen met Jacobijnse muts en cocarde en met Frans gezang en geklank, dit smerige decreet komen uithangen.

- Clubmannen, zeg je.

[p. 97]

- Ja, clubmannen. En een der heftigsten onder hen was Lieven. Daar, nu weet je 't.

Nu zwijgt moeder. Maarten spuwt in de haard.

- Wat stond er op het decreet? vraagt moeder weer.

- Ik heb het niet gelezen. Al was het op ‘pene der dood’ verboden een vinger er naar uit te steken, toch hing het kort na de noen reeds in flarden. Wat er op stond? Ja, dat kunnen ze je genoeg vertellen in Brugge: dat de belastingen worden afgeschaft, dat elkeen stropen en vissen mag, dat de boer geen tienden meer moet betalen, dat al 't goed van de kerk onder bewaking staat van de Fransen, dat er binnenkort verse troepen oprukken, om met de Belgen te verbroederen en ons te verlossen van onze bekrompen ouderwetse manieren.

- Dat van die belastingen zullen velen graag horen, wil Maria-Christina zeggen.

Ze voelt Maartens vechtlust aan de tand. Daarom zegt ze:

- Het zal wel meer Franse bluf zijn!

- Asjeblief, breekt Maarten af. Luister eens waar het naar toe ging met die bluf. De Fransen hebben het zilverwerk uit de kerken in beslag genomen. Brugge heeft zo maar niet laten begaan. Aan de uitgang der Lieve Vrouwkerk werd hard gevochten, zo hard dat de dieven het best vonden alles blauw blauw te laten. Pas op, moeder. Het venijn zit in de staart. Nu zijn het geen praatjes als ik je zeg: Lieven was er bij.

- Lieven?

- Ja, niet om slagen te geven. Om er te krijgen. Dat stuk artiest van ons heeft het ver gebracht. Wat ik vertel is verleden week gebeurd.

- Ja, zegt moeder, als voor zichzelf, die hoofdwonde...

- Zijn paard was op de loop gegaan voor een haas, die tussen zijn poten wipte.

- Die jongen suft...

- Dank je stichtelijk voor zulk een gesuf, moeder. Hij is een der geweldigste heethoofden te Brugge. Kort geleden moest er gestemd worden. Het bevrijde land mag niet langer op eigen benen staan. Wij moeten een stukje Frankrijk worden. Er waren geen vijftig Bruggelingen opgekomen om te stemmen, enkel een handvol

[p. 98]

rabauwen, waaronder Lieven Engelbrecht... Wacht, moeder, laat mij vertellen. Brugge krijgt een nieuwe vroedschap, onder de voogdij van een commissaris. Lieven is een der slipdragers van deze commissaris.

Maria-Christina is verslagen. Ze vraagt niet meer: wie heeft je dit alles verteld? Ze gelooft het. Gedurende de laatste weken komt Lieven alleen nog om de drie dagen naar huis. Hij werd nog zwijgzamer. Zijn lippen staan soms hard en beslist opeen geperst. Hij eet minder dan vroeger. Zijn gezicht versmalt, maar zijn ogen gloeien, als van het vuur der nieuwe idealen, dat er in te branden ligt. Er is nog één band met het vaderhuis: de bezorgde blik van moeder. Vader laat hem alle gangen gaan. Maarten schijnt deze bereidwilligheid niet verder meer te zullen delen. Hij begrijpt moeders zwijgen. Aanziet het echter niet alleen als een blijk van moederlijke kommer, ook als een uiting van kleine vrees en twijfel.

- Hoe ziet Lieven niet in, dat hij dom doet, vreselijk dom! Dat hij verraderlijk handelt, zegt Maarten.

Hij zegt het met een bedwongen stem, maar zij hoort er de verre donder van zijn verbolgenheid in grommen.

- Hij ziet het niet in... Ja, hoe zal ik het zeggen, Maarten. Hij meent dat hij goed doet, dat het zo moet, dat hij aldus zijn plicht doet, dat...

Haar stem breekt af. Daar zijn dingen, die een moeder wel voelen, maar niet zeggen kan. En beeft er daar geen traan in haar oog?

- Zo kan je alles goed praten, moeder.

- Goed praten, neen. Ik vind dat we hem met goedheid moeten in bedwang houden, hem met goedheid terugwinnen of op zijn minst beletten dat het nog erger wordt.

- Het moet hem klaar gezegd worden dat hij optreedt als een ploert. Ze zijn hier bang in dit huis om met hem te spreken.

Dan bidt hij en gaat naar bed.

Ze is blij aat Lieven niet thuis is. Maarten bekoelt wel.

En ze begint te bidden. Dat stilt haar angst. Zij is alleen. Seigneur du Pont en zijn dochter zijn op visite.

[p. 99]

Andries - ach ja, Andries. Dat kan haar nu zo erg niet schelen. De kinderen, eerst de kinderen.

Zij kan niet lang bidden. De deur gaat open. Lieven is daar. Ze maakt het kruisteken en legt het gebedenboek toe. Ze rakelt het vuur op, warmt melk, kookt eieren. Het brood snijdt ze ook. En gaat in de zetel zitten terwijl hij eet.

Lieven eet vlug en gaat spoedig slapen.

Kort nadien hoort Maria-Christina een gegons van stemmen, waarvan moeder maar een verwaaid woord kan opvangen. Plots wordt het stil. Goddank, nu is het toch gedaan. Kort daarop weer de felle stem van Maarten. Dan Lieven, die bitsig van zich afbijt. En steeds luider en langer van weerszijde. In 's hemels naam houdt er mee op, jongens. Zij bidt. Het sust niet op zolder. Houdt er mee op, straks zijn de du Ponts daar terug. En vader dan.

Het gaat nu zo luid dat Maria-Christma geen enkel woord mist.

- Je zegt het goed: het is nog maar een begin. Ik houd het met de Fransen als ze beweren dat de adel, het koningdom en de priesters nu al lang genoeg de mindere standen hebben gepest.

- Wij zijn hier in Frankrijk niet. Wij hebben van die drie niet zoveel geleden als de Fransman.

- Jij ten minste niet.

- Jij ook niet.

- Daar zijn duizenden die er wel onder te lijden hebben. Wij zullen deze verdrukten uit de klauwen van deze draak met drie koppen verlossen.

- Hoor die St-Joris aan. Ze zullen ze verlossen en overleveren aan het vreemd gespuis, dat ons komt uitzuigen, dat de kerken leegplundert en het goud van dit land naar Parijs sleept.

- Je kan geen eierkoek maken zonder eieren te breken. Alle begin is moeilijk. Later komt het wel in orde.

- Later! Maar dan niet door dit onvermomde janhagel. Ik haat hen. En ik wil niet dat je je handen en onze naam aan dit plunderwerk leent. Wie de sansculotten steunt, is een verrader van 't eigen volk.

- Zodat je mij als verrader aanziet.

[p. 100]

- Ja, noch min, noch meer, een vuile Judas.

- Dat wil ik van jou niet gezegd zijn.

- Dat zal ik je duizend keren zeggen.

En daarop een kort gestommel. Er moeten slagen vallen. Maria-Christina vliegt recht en ijlt naar boven. Zij moet het doen. Zij, de moeder, moet vaders werk doen. De vader zit bij dat schoon vrouwmens in ‘De bonte Os’. En de zonen vechten.

Weerszijden van het omwoelde bed staan Maarten en Lieven in hun nachtgewaad, bokkig als twee kemphanen. Ze zien moeder aan.

- Ja, ik moet dit lieve broertje sparen, zegt Maarten, die moeders blik op hem gericht weet, ik moet mijn mond houden. Moet ik hem soms geen vergiffenis vragen op mijn blote knieën?

- Maarten, zegt moeder eenvoudig.

- Mooi zo! Vertroetel dit deugdzaam manneke maar. Je zal best zien wat het opbrengt. Geluk er mee.

- Ik wil niet dat je je moeder de les leest.

- Goed, dan maar zwijgen, bijt Maarten af.

Hij springt in zijn broek, rukt het buis aan.

- Wat wil je? vraagt moeder.

- In elk geval dit bed niet meer delen met die wegloper.

- Vrees niet, sist Lieven, dat ongeluk zal je gespaard blijven.

Hij is Maarten voor, loopt naar beneden. Moeder gaat hem achterna. Hij staat zijn kleren aan te trekken in de woonkamer.

- Wat nu? vraagt moeder.

- Ik slaap deze nacht in de paardestal.

Hij gaat buiten. Hij kan nog geen kwartuur weg zijn als ze een stap langs de gevel hoort. Als hij er eens uittrok. Weg voor goed. Ze loopt naar de voordeur. En loopt Andries bots op 't lijf.

- Goddank, jij bent het, Andries.

Ze had aan die vent niet meer gedacht.

Het is 's anderen daags Vastenavond.

Maria-Christina gaat naar de kerk. Op de drempel van de grote vasten gaat zij gewoonlijk te biecht. Zij moet haar geweten ontlasten. Zij voelt dat zij laks was tegenover haar zoon. Kapelaan Denickere moet haar

[p. 101]

raad geven. Zij gaat in de lage zijbeuk, waar zijn biechtstoel staat. De kapelaan zit in koorhemd vooraan. Hij hoort iemand naar zijn biechtstoel gaan, en keert het hoofd om. Maar Maria-Christina gaat de biechtstoel voorbij. Op het laatste ogenblik vreest zij dat hij zal zeggen: Mijn kind, jaag dit schurftig schaap den huize uit. Dat heeft nu lang genoeg geduurd met hem. Jaag hem er uit...

Zij wil dat niet gezeid worden. En daarom gaat zij de biechtstoel voorbij, en gaat vóór de eerste statie van de kruisweg staan: Jezus wordt ter dood veroordeeld en Pilatus wast zijn handen.

Als ze thuiskomt, voelt ze dat ze iets goed te maken heeft. Maarten zit in de werkwinkel aan een molenstuk te peuteren. Zij gaat tot bij hem en zegt:

- Je moet me begrijpen, Maarten, dat ik Lieven niet graag van huis zie gaan. Zolang hem iets aan dit huis bindt, is hij geen verloren kind. Er is niet veel meer nodig om hem helemaal te doen wegblijven. Je moet het begrijpen, Maarten. Je bent de oudste. Als hij aan zichzelf wordt overgelaten, loopt hij nog slechter wegen op. Bedenk het, Maarten. En misgun het me niet, dat ik tussen twee kwalen de minste kies.

Maarten kijkt niet op. Hij werkt door. En zwijgt. Om moeder elk nieuw verdriet te sparen.

In 't vervolg tracht hij de onwillige broeder te ontwijken. Ze hebben in een hoek van de zolder een nieuw bed opgezet. En daar slaapt Lieven, de steeds zeldzamer keren, dat hij naar huis komt.