Niet wanhopen Maria Christina

[p. 65]

[VIII]

HET LOOPT NOG NIET ZO'N MALLE VAART met de Fransen. In de steden dansen een troep dagmelkers rondom de vrijheidsboom, en de dubbele Oostenrijkse arend op de markten heeft moeten plaats maken voor de Jacobijnse muts, die ook op menige jonge snuit haar plaats vind. Sommigen staan er heel aardig mee. En trots. Een klein volk hangt graag aan vreemde snufjes.

In een nietig boerendorp als Aartrijke, dat schuil gaat achter zijn verwilderde bossen en verslijkte wegen, dringt er maar af en toe een echo van de jongste beroeringen uit den lande door. Andries is reeds een paar keer bij de vroedschap van 't Brugsche Vrije geweest, en loopt zelfs al eens meer naar Torhout, om zijn licht te ontsteken bij de heren, die over hem gezag voeren. Er broedt iets, er moet iets broeden zeggen ze hem. Maar laat hij verder zijn gezag uitoefenen als naar gewoonte. De tijd zal alles uitwijzen. Wie er meer over weet, zwijgt. Zoals bij voorbeeld Lieven Engelbrecht.

Op een avond komt die Lieven den huize binnen met de Franse cocarde op zijn borst gespeld.

- Wat wil je met dat vreemde ding hier ruzie komen stoken? zegt moeder.

- Dat is het teken van de bevrijding, moeder. Het kan me weinig schelen wat teken het voor u is.

- Eén ding weet ik zeker, dat het een teken van tweespalt en miserie in dit huis zal zijn.

- Mooi, echt mooi, moeder. De vreemden mogen hier hun zinloze praatjes voeren, en samenzweren tegen de

[p. 66]

vrijheid en gelijkheid van de burgerschap, maar een eigen kind moet zijn gezindheid onder stoelen en banken steken, om die verwaande nobiljonskliek niet te ergeren.

- Nee, Lieven, vader wil het niet. En wat hij niet wil...

- Ik wil het, schiet Lieven uit.

En vlak boven zijn neus, recht door het voorhoofd snijdt een diepe onheilspellende rimpel. Moeder laat zich echter niet zo vlug meer van streek brengen. Zij zet de pot op de pompsteen, en zegt stil maar beslist:

- Ik wil het niet, Lieven.

En dan gebeurt het mirakel. Hij frutselt traag aan zijn driekleurige cocarde. Moeder zou hem kunnen om de hals vliegen.

Het geeft haar moed. Ze zal nog meer durven.

Op een avond is seigneur Jean du Pont met mademoiselle Eléonore op visite bij mijnheer pastoor. Vader is ook niet thuis. Hij gaat de laatste tijd weer vaker naar het dorp. Ach ja, naar ‘De bonte Os’. Maria-Christina zit bij de haard het mulderspak van Maarten te verstellen. Lieven komt besneeuwd binnen. Hij kijkt met hongerige ogen naar de dis.

- Droog je eerst, zegt moeder.

Hij doet het gedwee. Het natte buis hangt hij tegen de schoorsteenmantel en schuift bij de haard. Hij hangt met zijn bovenlijf over de zware kookketel. Moeders ogen strijken over de lenige maar gespierde rug van die taaie, schone jongen. Hij is vermagerd. Dat rijden en rotsen naar Brugge jakkert hem af.

Intussen hangt Lieven, aan zijn eigen dromen overgelaten, zacht te wiegen over de haard, in de cadans van een nieuw lied, waarmede hij al dagen lang in de mond loopt. Een geestdriftig air. Iets nieuws. Het heeft niets van de oude slepende liederen die hier op een verwaaide keer rondom de haard gezongen worden. Het nieuwe lied, dat ze niet alleen in de vrolijkste uren van hun clubleven, maar ook in straten en pleinen zingen, en om elke versgeplante vrijheidsboom:

Celui qui s'élève, on l'abaissera,

celui qui s'abaisse, on l'élèvera,

Ah, ça ira, ça ira.

[p. 67]

Het gedreun wordt plots door moeder onderbroken:

- En de studie te Brugge... wat schilder je nu, Lieven?

Hij kijkt haar alleen even in 't gezicht.

Zal je dan eeuwig naar Brugge blijven lopen?

Zie je wel, dat het om dat schilderen niet gaat. Moeder is heus niet zo artistiek aangelegd. Lieven staart in het vuur. Moeder spiedt hem tersluiks af.

- Eeuwig is lang, zegt hij.

- Hoe lang dan nog?

- Tot ik weet wat er me te doen staan.

Moeder schrikt.

- Dus nog op iets anders tuk dan op schilderen?

- Ja.

Daar heb je de ware Lieven weer. Direct op zijn paard.

- Wat anders?

- Ik wil de republiek dienen. Ik wil iets verrichten in mijn leven. Ik zal dit volk helpen vrij maken. Elk man die een onverdorven republikeins hart heeft, zal zijn weg maken, en goed de kost verdienen.

Daarmede wil hij moeder geruststellen, ofschoon dat kostverdienen nog zijn koude kleren niet raakt.

- En als moeder nu eens zegt: Neen, Lieven dient geen republiek!

- Spijtig voor jou, moeder. Doch paap noch paus kan een iota aan mijn besluit veranderen.

Zij let er niet op, hoe geleerd hij spreekt. Zij hoort alleen dat hij niet buigen wil, en dat hij er zelfs de paus bijsleurt. Dit laatste laat ze onbesproken, al tuit het nog zo blasfemerend in haar oren.

- Ik wil het niet, Lieven, zegt zij, ik wil het niet. Ik wil niet dat je aldoor naar Brugge blijft lopen.

- Goed, moeder, dan zal dat lopen naar Brugge gauw gedaan zijn. Je weet hoe het mij evenzeer de keel uithangt. Goed, ik blijf te Brugge. Ik zal er ruimschoots de kost verdienen.

- Afschuwelijk wat je daar vertelt, Lieven. Er is werk en brood genoeg in dit dorp. Ik was van plan aan vader voor te stellen je alhier een lakenhandel te laten openen. Je kan tussenin de boeren en ambachtslui wat helpen in hun schrijfwerk en in hun zaken. De notaris

[p. 68]

wordt oud. En als het moet wordt je later hoofdman. Maarten zal de handen vol genoeg hebben met het molenwerk. We hebben nog geld genoeg om je schitterend uit te zetten. En als je tijd gekomen is om te trouwen...

Wat zit zij daar nu allemaal te bazelen in haar wanhoop. Hij moet winkelen, laken opmeten achter een toonbank, door de ruitjes kijken of er nog geen koper komt aandraven, buigen als een knipmes voor mogelijke klanten, buurpraatjes houden en lid worden van kerken disraad. En trouwen en veel kindertjes kweken, en stikken in geld en goed en later een zalige dood sterven... Een heel leven flitst hem voor de geest. Een leven dat hij uitspuwt. Er is geen haartje op zijn kop, dat niet opstandig overeind rijst. Als hij het niet uitschreeuwt - stop, stop! - dan is het alleen omdat moeder daar als een beeld van diepste vertwijfeling voor hem zit. Moeder, die het niet slecht meent... Maar ze wil hem als een bandhond aan de ketting leggen, hem in de tredmolen laten lopen, en laten blaffen naar al wat nieuw en vreemd is. Hij wil van dit leven niet. Hij wil een leven dat leven is.

Lieven kan het niet meer aanhoren. Hij staat bruusk op. Moeder schrikt.

- Het spijt me dat ik je moet zeer doen, moeder. Maar tracht er in Godsnaam het beste uit te rapen. Het kan niet anders meer, al stond de hele wereld op zijn kop. Ik ga mijn weg. Gedoog het. Zo niet, moet ik wegblijven van hier.

- Om je elders te bemodderen en te bevuilen. Hoe is 't mogelijk je zo te vernederen.

Lieven hoort het niet meer. Hij zingt weer:

Celui qui s'abaisse, on l'élèvera

Ah, ça ira, ça ira!

Vrijheid, broederlijkheid, gelijkheid. Miljoenen worden er door bezeten, tot de razernij, tot het martelaarschap. Maria-Christina begrijpt het niet. Maar verachting kan je niet voelen er voor, eerder eerbied. Hij is geen verlopen stuk artiest, geen slemper noch meisjesjager. Hij is de verloren zoon niet gelijk, die het vaderlijke

[p. 69]

erfdeel begeert om te gaan zwindelen en zwabberen. Hij is iets anders, iets meer.

Enige weken later is er hoog bezoek op het molenhuis. Een geestelijke heer uit Brugge, een der leraars uit het Augustijnencollege, waar Lieven studeerde. De maître d'ordre in hoogsteigen persoon. Hij schuift mede de voeten onder tafel en praat lang met de familie du Pont. En dan moet hij ook eens vader en moeder Engelbrecht alleen spreken.

Ze gaan naar de opkamer. Of ze weten dat hun zoon Lieven palet en penseel over boord gegooid heeft, en met een hoopje heethoofden de slippen draagt van de snode sansculotten. Hij was er bij toen ze in de Lieve-Vrouwkerk de nieuwe representanten van 't volk verkozen, hij hielp vrijheidsbomen planten te Brugge en elders en voert het woord op Jacobijnse bijeenkomsten. Het wordt hoog tijd dat ze thuis op de hoogte zijn, en maatregelen treffen. Anders hangt het weldra aan de grote klok en wordt het hun tot schande. Gezag doen gelden, verbieden, straffen, dreigen hem 't huis uit te jagen...

Ze knikken maar.

- Ja, we zullen 't regelen, belooft Andries.

- En nu? vraagt Andries, onmiddellijk na de afvaart van de zeer geleerde mentor.

- Laat het aan mij over, Andries.

Zij vindt het een gevaarlijk ogenblik met Andries te redetwisten over Lieven, na de hooghartige preek van de Augustijn.

- Goed, zegt Andries.

En hij is blijkbaar gelukkig dat hij zonder meer naar zijn molen kan terugkeren.

Er gaan dagen en weken over. Andries vraagt geen nader bescheid. Het zit hem dwars aan die schoft van een zoon nog klaps te verspillen. Maar moeder wil hem niet onwetend laten.

- Het zit. zo met Lieven, zegt ze op een goeie morgen. Als we het hem met zijn reizen naar Brugge en zijn ongelukkige bezigheden aldaar nog lastig vallen, trekt hij er uit voor goed.

- Laat hij gaan! knakt Andries af.

Even spontaan klapt Maria-Christina terug.

[p. 70]

- Neen, ik wil niet.

Andries kijkt verwonderd op. Hij kan de keren op zijn ene hand tellen dat hij haar deze woorden hoorde uitspreken. Hij kijkt verwonderd, maar ziet hij het dan niet hoeveel ellende er om erbarming roept in haar vermoeid gezicht? God, zij moet op de kinderen passen, op de kleine kinderen die groot geworden zijn.

Hij trekt zich verder niets meer van die zoon aan. Hij loopt naar ‘De bonte Os’. En zij bemoedert haar republikein. Geen van beiden verwijt de andere deze houding. Het is als een verzwegen akkoord. Een akkoord dat hen meer scheidt dan verbindt.