Niet wanhopen Maria Christina

[p. 61]

[VII]

OP ALLERHEILIGEN ANDAG KOMT LIEVEN Engelbrecht laat in de avond van Brugge. Hij stalt het paard. Het duurt langer dan gewoonte. De ongeduldige Maria-Christina denkt dat er wat op handen is. Ze rukt de achterdeur open en roept: Wel, Lieven, waar blijf je?

In het vale deemster van een versmoorde maan ziet ze een vreemde schim nader spoken. Ze schrikt. Grijpt de deurstijl vast. Is dat Lieven? Goddank, ja, hij is 't. Maar hoe vreemd. Hij gaat haar voorbij. Hij groet niet. Maria-Christina grijpt hem bij het buis:

- Navond, Lieven.

Hij keert zich om en zegt even kort:

- Navond, moeder.

Zijn adem dampt in haar gezicht. Ze walgt. Brandewijnreuk. En ze ziet dat hij bleek is.

- Lieven! roept ze verwijtend, als ze ziet hoe hij licht zwijmelend naar de voorkamer beent, waar het voorname gezelschap rondom de dis vergaderd zit.

Er ligt een bruingeboterde eend op een groot bord, de akelige poten ten hemel gericht, te wachten tot zij gevierendeeld wordt.

- Bonsoir, Lieven! groeten de vreemdelingen.

Hij groet niet terug. Hij gaat naast de deur op een stoel zitten en kijkt de tichels uit de vloer. Het is plots grafstil. Monsieur l'abbé, die af en toe hier met de zijnen het vesperbrood komt breken en ook zijn broer kijken verlegen naar de hoofdman, die op het punt staat met het machtige vleesmes de eend te lijf te gaan. Andries legt het mes neer, schuift het bord wat vooruit, en staat recht.

[p. 62]

- Bonsoir, Lieven, zegt hij kort.

Zijn stem heeft niets van het melodieuze, waarmede hij zijn Frans spreekt. Het is als een roede, die hij uit een mutserd rukt.

Lieven heft het hoofd op. Er hangt een donkere haarkrol over zijn wit voorhoofd. Zijn ogen spoken. Andries ziet het. Hij ontstelt. Iets van die duivelse spot, waarmede hij onlangs nog zijn vader op de rooster lei, zit te krieuwelen in zijn vranke blik. En beschonken is hij ook. Van zo'n rekel kan je alles verwachten. Beeld je in dat hij weer iets dergelijks uitflapt. Dat hij zijn vader schandaliseert in het bijzijn van deze onwetende lui, in bijzijn van 't eigen gezin... Dat mag niet! God uit de hemel, alles mag, maar dat niet.

Andries keert zijn rug naar de onwillige zoon en gaat beschaamd neerzitten.

Lieven voelt zich sterk. Hij zegt geen ‘Bonsoir’. Maar op de man af:

- Daar is nieuws!

Niemand antwoordt.

- Daar is nieuws, herpakt Lieven. Dumouriez is in 't land. De keizerlijken hebben gelopen als hazen. Brussel davert van de caissons en de fourragewagens der Oostenrijkse legerbenden, die langs Holland en Pruisen trachten te ontkomen. De fiere dragonders en huzaren, die gewoon zijn een borst als een berg te zetten, vluchten als kwajongens.

Er komt leven op de dis. Er wordt een glas omvergestoten, en een stoel schuift schuifelend weg.

- Hoe kan je zoiets weten? vraagt Andries, die plots weer de oude geworden is.

- Heel Brugge weet het.

- Dat kunnen praatjes zijn, praatjes uit verdachte clubs, bijt Andries af.

- Ik heb een ruiter gezien, die direct van Mons kwam. Hij heeft de Fransen triomfant de stad zien binnenrijden, en ze zongen dat de huizen dreunden: Allons, enfants de la patrie, le jour de gloire est arrivé!

- Alsjeblief, Lieven!

Andries is het niet, die zo bruusk remt. Want hij zit verlegen naar het grote vleesmes te tasten. Het is Maarten, broederlijk, doch krachtdadig:

- Maarten, jongen... lalt Lieven terug.

[p. 63]

Nu horen ze allemaal dat hij buiten westen is. Maarten staat recht en pakt Lieven bij de schouder.

- Vooruit, naar bed!

- Non.

Moeder komt uit het achterhuis, en zegt:

- Ga slapen, Lieven.

Dat heeft meer vat op hem.

- Bonsoir tout le monde, bonsoir citoyens!

Dit laatste woord port vader aan als een bloedige spoorslag. Zijn handen liggen klaar om recht te veren en dit verloren brood... Doch Maarten kijkt vader in 't wit van zijn ogen: Bega nu geen dwaasheden, vader!

Dit moest er nog bij komen, dat Maarten hem tart en beveelt. Hij voelt zich klein en min. De jongens zijn groot, zijn hem over 't hoofd gewassen. Hij heeft zich te weinig met hen ingelaten. Hij had geen tijd. Hij moest... En dit smerige avontuur ontkracht en onttakelt hem. Hij is de laatste in zijn eigen huis. Hij, de heer des huizes, de hoofdman van een groot dorp. Zover heeft hij het reeds gebracht... Hij wenst zichzelf wel honderd uren hiervandaan.

De disgenoten zitten op elkaar te kijken als een ingerekend complot.

Jean du Pont is de eerste die een woord vindt.

- Mon Dieu, mon Dieu, ce Dumouriez! vloekt hij.

Het is alles. Zelfs de onuitputtelijke monsieur l'abbé zit in een somber zwijgen gehuld. Het is of elk van hen zijn vonnis hoort voorlezen.

Andries zit daar als een geboeide boef, die ze met een spaander op de kop geslagen hebben. Zijn vaderlijk gezag behoort tot het verleden. Ook zijn hoofdmanschap is in gevaar. Dat hij een der vurigste keizersgezinden was, is algemeen gekend. Ze zullen je vinden Andries, en al de lieftalligheden, die je over die stekelige knevels uit het zuiden hebt uitgekraamd, zullen ze oprapen en tegen je uitspelen. Je zal het niet onder de markt krijgen, mannetje!

Vóór hem staat de eend te wachten. Kijk, hij zit nog altijd met dat zware mes in zijn handen. Maria-Christina dient dampende aardappelen op, en zegt:

- Allons, laat het eten niet koud worden!

Andries moet zich een houding geven. Terwijl hij de

[p. 64]

eend aan 't spit steekt, begint hij te babbelen, om de stroeve stemming te breken. En om zijn eer te redden.

- Het zullen misschien allemaal praatjes zijn. Ik heb nog geen gelegenheid gehad om u te zeggen, dat Lieven aangetast is door de nieuwe revolutionaire gedachten. Bij God, het is onze schuld niet. We hebben hem laten studeren als een jonker...

Andries is blij dat hij zijn werk heeft met de poten en vlerken van die eend, dat hij hun in de ogen niet moet kijken. Maar zij zelf zijn afwezig, luisteren maar half naar het pleidooi, dat niemand overtuigt. Hebben zij in hun tijd ook niet zo stuntelig gedaan, toen er uitgekakeld werd hoe zielig het er naar toe ging te Parijs? Reinste nonsens, dronkemanspraat! Korte tijd nadien zaten ze al op hun paardjes met de rug naar het lieve thuis.

Vooral Jean du Pont is geweldig geschrokken. Hij had gehoopt dat het allemaal veel beter zou worden. De ballingschap zou een zeer kort poosje duren. Het is maar een rustkuur! probeerde hij te gekscheren tegen vriend Andries. De zware wallen onder zijn ogen verraden een onmenselijk lijden. Dit nieuws geeft hem de bons. Zijn vingers gaan bibberend over het tafellinnen. Alsof hij daar in Hebreeuwse lettertekens zijn eigen noodlot zit neer te krabben.

Maria-Christina loopt eveneens met een zware krop. Ze is ontgoocheld. Een mens laat zich al te licht door een schone illusie op sleeptouw nemen. Maar toch is er nog kracht genoeg in haar om zich niet goedsmoeds te laten neerhalen.

- Trek het u niet te geweldig aan, zegt zij. Het zal niet zo erg zijn, als gij het u voorstelt. Met hopen of vrezen komt een mens altijd bedrogen uit.

- Ik houd het met Maria-Christina, zegt Andries. Lieven heeft me verteld dat de grote steden hunkerden naar Dumouriez als naar een messias. Hij zal willen ere doen aan zijn naam en faam. En op dit stille dorp zien we wellicht nooit een sansculot.

Dat blaast wat verse lucht in de bedompte kamer. Het gesprek komt stilaan wat op dreef. Maar af en toe zijn er van die adembenemende stilten, die alles bederven.

Net stilten vóór de storm.