Pleidooi voor de moedertaal, de jeugd en de onderwijzers

VII.

Een woordje over de Spelling-voorstellen.

Ik kan zeer goed, voor 't oogenblik ten minste, voor Cats zijn gedichten, de man die 'k ontmoet heb, wie zijn hoed is dat, en op de stoel zijn, zonder dat ik me iets aantrek van sleepen en slepen, zoogen en zogen, gehoord en ik word en hij wordt. Ik voor mij bleef liefst maar al mijn leven met De Vries en Te Winkel spellen. Die heeft mijn hart. Ik hoùd van een beetje savante spelling. Althans nù voel ik dat allemaal nog zoo.⁴⁾ Maar daargelaten zelfs dat er tusschen levende taal schrijven en phonetisch spellen een zeer direct verband is, - voor de natie, voor de mannen en vrouwen van het gewone practische leven, is een spelling, die niemand dan de speciale spelling-kenners, (die hebben we in ons land) en de taalkundigen kennen, een

4) Op 't oogenblik, een paar maand nadat ik dit hier schreef, voel ik 't al een heeleboel minder.

[p. 58]

verkeerde weelde. De natie? Op de honderd onderwijzers met en zònder hoofdakte geen vijftien die de spelling machtig zijn, die ze ook maar voor de kleinste helft machtig zijn. Ook voor hen is het weelde. En weelde is 't alleen nièt voor den echt-academischen Renaissance-mensch. Bij hem hoort het tot de omgeving.

Zoo min dan de natie, die honderdduizenden mannen en vrouwen van dat gewone praktische leven tot het moeitevol leeren eener tweede, hun van nature oneigen ‘Hochsprache’, van een aparte Boeketaal moet worden gedwongen, zoo mìn mag men haar een spèlling van Geleerden voorschrijven. En als de school van spreken en schrijven de school der Levende Moedertaal-zelve wordt, dan zal de spelling nièt anders dan de beteekende klank kunnen zijn¹⁾. Het spèllen kan het gemakkelijkste ding zijn ter wereld, èn dan zal het met-èèn school

1) Die zich voor de spellingkwestie interesseert verzuime niet kennis te nemen van Dr. J.M. Hoogvliets Over Spelling en Letterschrift in Wezen en Begrip in Noord en Zuid 1893, 153-162, en zijn pas verschenen Kollewijn's taalbeweging toegelicht en verdedigd (aan Dr. H.'s apostrophes zetten doen wij niet mee, maar wel zullen we een apostrophe zetten om in een enkel dubbelzinnig geval voorwerp van onderwerp te onderscheiden. En ziehier de bladzijde waarmee Prof. Land zijn Over Uitspraak en Spelling voornamelijk in de Nederlandsche Taal besluit: ‘Waarom niet ieders spelling gelijken tred laten houden met de ontwikkeling van zijn gehoor? Waarom moet, terwijl de uitspraak naar landstreek, stand en individu verschilt, de spelling op de fictie van eenparigheid berusten? Zoodoende zou zij op nieuw de beteekenis verkrijgen van een afzonderlijk, schoon overal gangbaar schooldialect. Of moet zij de beschaafde taal van het land vertegenwoordigen? Elk zal de beschaafde taal vanzelf gaan schrijven naarmate hij ze zelf machtig is; ondertusschen is het beter dat hij schrijft zooals hij spreekt, dan dat hij in zijn schrijven zich een taal voorstelt waarvan hij toch niet dan verwarde begrippen heeft. Een ambachtsman, die in zijn werkpak een schilder tot model kan strekken, wordt ligt belagchelijk als hij 's Zondags de kleeding en manieren aanneemt van een heer. - Of zulk een spellingrevolutie in onzen tijd uitvoerbaar is? De geleerden, van wie zij zou moeten uitgaan, weten in onzen orthographischen doolhof tòch nagenoeg den weg, en het deert hen niet als anderen daarin verdwalen. Nogtans, er is zooveel goeds tegen alle verwachting in tot stand gebracht, dat ik voor mij ook daaraan niet zou wanhopen. - Wat men niet genoeg kan inscherpen is, dat alle schrift een uitgevonden kunstmiddel is, een ding van ondergeschikten rang; en dat het levende voertuig van 's menschen gedachte, het ware voorwerp van alle taalstudie en taalonderwijs gegeven is in het gesproken woord.’ Dit prachtige woord van Land is van 1870, en ik had het een plaats moeten geven op pag. 43; ik heb er toen niet aan gedacht. Oòk geen geleerde, ook niet beschaafd, - Heeren Koenen, Overijsselaar en Volksblad-redactie? Hierbij mogen zij die 't niet uit Bilderdijk zelf weten wààrom hij tegen Siegenbeek was, De Nederduitsche Spelling i.h. beginsel, haar wezen, en eischen van J A. Alberdingk Thijm, 1847, pag. 6-21 eens lezen.

[p. 59]

van waarneming worden, dan zal er een paedagogisch element in onze spèllingoefening zijn.

De Heer Den Hertog is tegen het nieuwe streven¹⁾. Ik vind een Schriftspraak als het gefixeerde Latijn even mooi als de Heer Den Hertog. Hoe mooi ik ze vind wil ik, om niet inconsequent te schijnen, niet eens hier ontboezemen. Den tegenzin der klassieke Heeren begrijp ik en eerbiedig ik - tòt-op zekere hoogte. Doch de argumentatie van zìjn Waarom Onaannemelijk geeft mij den indruk van een parti-pris. Hij vindt niets goed in de Voorstellen der Commissie: 't is àllemaal mis. Even vooruitstrevend als de Heer Den Hertog in andere dingen is, precies even conservatief is hij in zake Taalhervorming. Ik beweer niet, dat er geen waarheid in zijn stellingen is, maar het eene is nog eenzijdiger dan het andere, 't Is net of hij, die anders zijn oogen zoo goed open heeft, ze voor deze gelegenheid expres allebei heeft gesloten. Hij neemt de eene Waarheid om er de andere mee dood te slaan. Daar is geen tègen-argumenteeren aan. Den zelfden indruk als bij zijn Stellingen krijgt men ook bij zijn doorloopende critiek. Voortaan zullen négeren en negéren, bédelen en bedélen verward worden: evenals nu béteren en betéren natuurlijk. Een zin als: ‘de moeders zoogen de kinderen’ zal onduidelijk worden. Het

1) Waarom onaannemelijk; Bezwaren tegen de Voorstellen etc. Eerst in artikelen in het Schoolblad. - Zie over de Spelling-verandering behalve het i.d. vorige noot aangehaalde o.a. Prof. Symons, Museum 1893, II; Dr. Kollewijns beide artikelen in Vragen v.d. Dag. 1891, 1893 (een antwoord van Dr. K. op D. H.'s Bezwaren verschijnt: Onaannemelijk?); Vrag. des Tijds 1893, het opstel van Mejufvr. Van Uildriks; die van Versluys en Hettema i. 't Nieuwe Schoolblad; Emous' artikel i.d. Christelijke Schoolbode. Vgl. Kalffs stuk in den Gids; en aldaar Logemans Taal-Radicalisme; Dr. C.H. Ph. Meijer in Dagbl. v. Z.II. en 's Gr. Ook mijn artikel in den Amsterdammer 12 Maart 1893. Een doeltreffende critiek (v.d. heer De Geus) op Den Hertogs Bezwaren in De Bode, Orgaan v.d. Bond v. Nederl. Onderw., van 16 Juni, 46 Juli, en 1 Sept. 4893. Hoe weinig doordacht Den Hertogs critiek is, blijkt ook uit 't volgende: Als men van vrouwelijke zaaknamen voortaan hij en hem gaat gebruiken, dan zal er, zegt D.H., verwarring ontstaan. B.v. een zin als: Hij achtte zich beleedigd door een aardigheid van uw broer, maar ik begreep hem niet recht: die wordt duister. De Geus merkt op: ‘Doch zodra een volgeling v. De Vries en Te Winkel met een geestige zuster school gaat, zit hij ook dadelijk aan den grond: Hij achtte zich beleedigd door een aardigheid v. uw zuster, maar ik begreep haar (ze) niet recht.’ - Er valt hier nog bij op te merken, dat men in goeie spreektaal noch haar noch hem zegt, maar 'et (het).

[p. 60]

is onwaarschijnlijk dat de menschen ooit Pasen, opgehesen en hese stem zullen schrijven; ook het Fries, het Frans, zijn al te raar. ‘Oog en oor, klinkt het ironisch, zullen te gast gaan aan apekuren, insectepoeder; men houde het ons ten goede, dat het vooruitzicht ons niet aanlacht.’ Zoo moet de waarheid, dat de bestàànde spelling nu eenmaal in ons oog is, hier overal als weerlegging dienst doen van de waarheid, dat, daar we zoovèèl geschreven taal zien, ons oog ook in kòrten tijd aan andere spelling went. Wie stoot zich aan 't XVII^de eeuwsch? 't Heele hoofdargument van den Heer Den Hertog is: 't zal zoo raar staan, we zijn aan de andere spelling zoo gewoon. Ook het onderscheid van gewone practische schrijftaal en artistenuiting kent hij niet. ‘Zal men er toe komen, om der plicht te schrijven, als men zich de Génestets Vriend met ij z' ren hand herinner.t’ ‘En zal een dichter moeten aarzelen, om als Da Costa in zijn Vijfentwintig jaren te zingen:

Hij zie die Drukpers, als verwaten koningin, gezeten op haar koets, de Meening als slavin in teugels klemmen, en aan 's Afgronds macht verraden?’

‘Wordt de voorzichtigheid nu voortaan de vader der porceleinkast?’ ‘Zal men de pest doen optreden als de vale gezel van den honger?’ De Heer Den Hertog moet mij niet kwalijk nemen, hij zal in mijn brochure wel gemerkt hebben dat ik niet vergeet wie hij is, maar dìt zijn vragen van Jan Kalebas. Ik hoop dat het den lezer van mijn brochure overtuigen zal, dat de Heer Den Hertog geheel en al buiten de quaestie staat. Het geheele hoofdstukje over de geslachts-onderscheiding bewijst hoezeer hij in de oude abstracties gevangen zit. Ook hij denkt bij ‘manlijk’ en ‘vrouwlijk’ aan mannetjes en wijfjes¹⁾. Als men in vierden naamval ‘de plicht’ gaat schrijven, dan zullen de dichters, de Verbeeldingsmenschen in 't vervolg de plicht als een vriendin voor zich zien. Voortaan zal de vàder over de porceleinkast gaan! wat een màcht zulk een geschreven ‘ennetje’ en ‘erretje’ toch bezit. Dat Looft de Heer! alles behalve mooi is, voel ik ook. Maar Looft den Heer! zal blijven. En is op den duur geen sprèèktaal? Dan zal ook dàt natuurlijk blijven. Zoo goed als voor den dag komen²⁾. Dat het wegvallen van 't onderscheid tus-

1) Vgl. hiervoor bladz. 1-2.

2) Die eens goed voelen wil de onwezenlijkheid van ‘den man’, ‘op den stoel’ en dat alles, lette er eens op, hoe volkomen natuurlijk hem dat op den duur, voor den dag komen en zulke wezenlijk bestaande den-vormen van de lippen gaat. En nu probeert hij eens van die boektaal-vormen te spreken. Den man en den stoel bestaan alleen dòòrdat we ze schrijven, en dat schrijven moet de menschen op school kunstmatig worden aangeleerd.

[p. 61]

schen 1^sten en 4^den nv. zooveel verwarring zou veroorzaken is een even zwak argument als dat het zoo raar zal staan. Is er bij de vrouwelijke woorden dan zulk een onderscheid? Een zin die duidelijk is als er een moeder in voorkomt, wordt die onduidelijk als de moeder door de vader wordt vervangen? Baart de tafel geen last, maar wel de stoel? Dat begrijp ik niet¹⁾. En hoe verdedigen de heeren nu op den stoel naast op de tafel? Bij Engelsche lectuur van den laatsten tijd had ik mij over de buigingloosheid volstrekt niet te beklagen. Ik werd indachtig de uitspraak van Grimm²⁾: Keine unter allen neueren Sprachen hat gerade durch das Aufgeben und Zerrütten alter Lautgesetze, durch den Wegfall beinahe sämmtlicher Flexionen eine grössere Kraft und Stärke empfangen als die Englische! In zijn geheel, hoezeer ik den schrijver van Waarom onaannemelijk voor een onzer respectabelste d.i. degelijkste en frischte taalkundigen ken en voor eigen inzicht genoeg aan hem heb te danken, in zijn geheel is mij zijn geschrift een bewijs niet van kracht, maar van zwakheid. Het heeft me spijtig gemaakt om der wille van hem-zelven. Ik had niet gedacht, dat hij zich met zulk soort argumenten in zou laten; ik wist niet, dat vooroordeel zulk een màcht over hem had; ik had hem altijd voor vrijer, krachtiger mensch gehouden. Maar het is goed dat wij die argumenten nu kennen. Wij weten nu ook: Voor het nieuwe streven is van den Heer Den Hertog niets te verwachten. Wij komen geen stap met hem verder.

Mij vereenigen met al wat de Commissie voorstelt, kan ik ook niet. Ik wil phonetischer. Ik wil koopmansstand en zoo

1) Vgl. Kollewijn in Vr. v.d. Dag; De Bode, III en Dr. Hoogvliet i.d. brochure. Wat sommige geleerden zich omtrent die geslachten en hun ‘levensvatbaarheid’ al niet ìnbeelden, kan men zien in Te Winkels Inaugureele Oratie 31-32. We durven onze oogen nauwelijks gelooven. Maar 't ìs leerzaam; en - bemoedigend. Met zùlke argumenten moet men maar komen.

2) Ueber den Ursprung der Sprache in Auswahl aus den kleineren Schriften, 265. Vgl. Academy, No. 1026,17 de aankondiging v. Jespersen, Studier over engelske Kasus: dat het van synthetisch analytisch worden der taal niet verbastering, maar eer vooruitgang is. Het boek wordt als meesterlijk geprezen.

[p. 62]

houden. Ik wil mij als Saks, en ieder ander ten opzichte van al dergelijke dingen, het recht behouden, zoolang ik 't in Holland niet afleer, de onzen, vele eersten te schrijven, zòò als ik spreek. Ik wil dat ieder, die. in beschaafden stand van zijn moeder een buiging, b.v. van 't onbepaald lidwoord, of van 't bepalend lidwoord geleerd heeft (of die overeenkomt met onze zoogenaamde grammatica doet natuurlijk niets ter zake), die vormen schrijft, overal waar en zoolang als ze hem natuur zijn.

Maar ik ben de Commissie niet te lijf gegaan. Ik begreep hun ‘en bloc aannemen’ dùs: ‘Wij willen geen eindeloos gekibbel over een zaak zòò gering; laat ons wat voortmaken en overgaan tot iets anders.’

En dat is noodig. De spelling kennen, zonder-fout zoogenaamd schrijven, en ontwikkeld mensch zìjn is sinds lang synoniem. Weten hòè de gansche taal uit 24 letters is en wordt samengesteld is voor den Beschaafden man het beroepsgeheim van zijn taalkundigen. En meer dan de helft van zijn taalkundigen verkeeren inderdaad in het meer of min bewuste geloof, dat de taal in teekens bestaat¹⁾.

Ik begrijp, dat het voor een overgroot getal van Nederlandsch examineerende en onderwijzende menschen (voor mij-zelf ook) goed zal zijn, eens vis voor visch te schrijven. En het zal goed zijn voor alle ontwikkelde Nederlanders. Goed voor die jonge Nederlanders 't meest, die nog ontwikkeld moeten wòrden.

En dit weet ik ook, dat niemand de balk voor den zal schrijven, die vol vreeze is voor weke en rode en zogen en vissen en kont; en dat niemand, die zweert bij den balk en hij heeft een mooien atlas, ooit z'n gij en ge (in den gewonen stijl!) voor u en je zal verwisselen, of goeden voor goeie en Jans voor Jan zijn en Jans' voor Jans haar en wien voor die.

Ieder die geen artist of ‘auteur’ is en zich neer zet tot schrijven, vindt zich met zijn grammatica en spelling binnen een tooverkring gebannen, waar alle Natuur hem op eenmaal verlaat en het met zijne Vrijheid gedaan is.

En wàt er in de Spellingvoorstellen onnatuurlijks (onwààrs!) mag schuilen, - dat zal tegen den tijd dàt onze Spelling gereformeerd is, wel geoordeeld zijn.

1) Zie voor een sterk sprekend bewijs, over dit punt Dr. J.W. Muller in Taal en Letteren III, 178, 179, 180, 181. Vgl. 184.

[p. 63]

En thans Prof. Symons¹⁾:

‘De bezwaren tegen onze tegenwoordige spelling zijn niet denkbeeldig. De bezwaren tegen onze geslachtsregeling en verbuiging zijn het evenmin. Ons spellingsysteem wordt beheerscht door nuttelooze onderscheidingen, die in de beschaafde (niet-dialectische) uitspraak geen steun meer vinden, zoo zij dien ooit gevonden hebben, en eenig leven verkrijgen alleen voor den germanist. Het wordt ontsierd door overtollige teekens, die niet meer gesproken klanken vertegenwoordigen en gehandhaafd zijn geworden alleen ter wille van de etymologie. Onze geslachtsregeling en onze declinatie zijn grootendeels kunstmatige en willekeurige producten. Onze schrijftaal is en wordt meer en meer eene vreemde taal, met de spreektaal in voortdurenden strijd en haar onwillekeurig tot stijfheid en gemaaktheid noodzakende. Het onderwijs in de moedertaal lijdt daaronder: om van de lagere school in 't geheel niet te spreken, onze gymnasiasten moeten naast en behalve vijf vreemde talen, twee doode en drie levende, nog een zesde leeren, die vreemd en dood is tegelijk²⁾. Met het leeren van spel- en geslachtsmysteriën wordt veel kostelijke tijd verdaan, die heel wat nuttiger besteed kon worden. En het resultaat van zooveel inspanning? Dat voor den beschaafden Nederlander de “Woordenlijst” thuis even onmisbaar is als de Baedeker op reis. Zal niet onze spelling binnen ettelijken tijd een schrikbeeld worden als de engelsche, dan is het zaak haar, voordat het te laat is, zooveel mogelijk in overeenstemming te brengen met de uitspraak. En de onderwijzers behooren zich ie doordringen van de noodzakelijkheid om op de scholen allereerst de spreektaal te leeren, niet het conglomeraat dat als onze schrijftaal dienst doet.’

Leven, niet in abstracties, maar in de aanschouwing en waardeering van de Wereld, de dingen-zelf in haar beteekenis voor gemoed en verbeelding, - dààrtoe den opwassenden mensch te bereiden, moet het hoogste in alle Onderwijs zijn: niet de africhting voor den struggle for life. In Godsvereering en Ethisch bewustzijn, in Kunst en Wetenschap verheffen wij ons boven

1) In zijn aankondiging van de Spelling-voorstellen in Museum 1893, April, 66-67. Vgl., Symons in 't October-nummer.

2) D.i. de Schrijftaal die wij op de scholen doceeren.

[p. 64]

het dier. Deze verhevenheid maakt ons innerlijkst wezen uit, en daarin staan wij te midden van dien strijd om den broode daarboven. Dit fiere menschengevoel op te wekken en te versterken zij van alle opvoeding het innigst bedoelen.

Tegen deze waarheid druist geheel ons Onderwijs vijandig in. Ons Onderwijs moet òm.

In dienst van deze waarheid is deze brochure geschreven.