Pleidooi voor de moedertaal, de jeugd en de onderwijzers

III.

Onder bijzondere omstandigheden kan een aparte schrijftaal naast en tegenover de Algemeene Beschaafde Spreektaal ontstaan.

In ons tegenwoordig Nederland stààn spreek- en schrijftaal vijandig tegenover elkaar²⁾.

2) Vgl. De Vries, Verslag der Redactie van het Nederlandsch Woordenboek, 3de Taalcongres: ‘Wie, die eenig taalgevoel in den boezem draagt, weet niet hoe zich bij ons eene stijve eentonige boekentaal heeft gevormd, telkens en overal van de gewone spreektaal afwijkende, zoodat wij werkelijk, gelijk sommige Oostersche volken, twee verschillende talen, eene deftige en eene voor dagelijksch gebruik schijnen te bezitten? - - Wij eischen, dat uit de schrijftaal die platte, koude eenvormigheid worde verbannen, die alle leven uitdooft en aan het volk belangstelling ontneemt in geschriften, wier taal het niet als de zijne erkent. Daarom beschouwen wij het als den plicht van elk, wien de taal ter harte gaat, de verfrissching van den Nederlandschen stijl uit de levenwekkende bron der gesprokene volkstaal met alle krachten te bevorderen;’ Halbertsma, Aant. op IVde D. v.d. Spiegh Hist., de Inleiding, die we belangstellenden zeer aanraden om te lezen, 1-84 passim; Prof. Dr. H. Logeman in den Gids April 1893: Taal-Radicalisme 148-164; Dr. J.W. Muller in Taal en Letteren 1891, Spreektaal en Schrijftaal in 't Nederlandsch 196-232, vooral 196-208: Beets, passim in Verscheidenheden.

[p. 30]

Hòllandsch dialect kreeg in den loop der XVII^de eeuw de hegemonie in 't spreken¹⁾.

Met het schrijven ging het anders.

De kunst van schrijven was in 't laatst der middeleeuwen achteruitgegaan. In de tweede helft der XVI^de eeuw kwam er weer groote lust toe. Er werd patriotisch²⁾ geijverd om in eigen taal te doen wat de Ouden in 't Latijn en Grieksch hadden gedaan. De kunstbegeerige geesten koesterden een warme liefde voor 't inheemsche woord³⁾. Maar in ideale eenheid en voltooidheid stond hun tegelijkertijd voor oogen: de Latijnsche kunsttaal. En de Oudheid had een Goddelijk gezag voor de menschen⁴⁾. Ze kregen het denkbeeld van een alle menschen

1) Zie o.a. Dr. J.W. Muller in Taal en Letteren I, 225. Dit is algemeen erkend. Door invloed der Schrijftaal vooral en door 't verkeer kwamen er ook andere bestanddeelen in.

2) Vgl. Dr. Kalff, Gesch. der Nederl. Lett. in de XVIde Eeuw II, 217-218; 226 (vgl. de Toe-eyghenbrief v.d. Twee-spraack 1-3); Scriverius Voorrede aan Jac. v. Dijk van D. Heinsii Poemata, 1618, 3-6 en 't gedicht Aen den selfden 9-20; Hugo de Groots Parallelon Rerumpublicarum. Vgl. Du Bellay's Défense et Illustration de la Langue Française en Opitz' Aristarchus sive de contemptu linguae Teutonicae. Zie Borinski, Die Poetik der Renaissance etc. pag. 3.

3) Zie Kalff II, 217-226; J. Ochtman Sz. in Heremans Museum I, 2. Ook van onze XVIIe-eeuwers is dit bekend. Vondel: Brandt, Leven (Verwijs) 100; Hooft: Brieven II, 1; Bredero: zie Aanhangsel. Zie de opmerking van Beets over Vondel in Verscheidenheden II, 59. Zie voor Ronsard het Abrégé de l'Art poétique; Beckherrn, M Opitz, P. Ronsard und D. Heinsius, 49 e.v.v. Het openbaarde zich hier als elders in het opzoeken en beschermen van het ingeborene en het verbannen van het vreemde woord.

4) Scriverius in zijn Opdracht van Heinsius Nederduytsche Poemata, 5: ‘de Griecksche tale’ - ‘(van waer alle geleertheyt ende wetenschap ontspruyt: maer insonderheyt de Poësy haeren eersten oorspronek, konste, aerdt ende soeticheyt ontleent.)’ En die eerste Poëzie wàs voor de Renaissancemenschen Goddelijke Openbaring: het was een verborgen Theologie: dit, en verwante denkbeelden komt men overal in de Renaissance-letteren tegen. Vgl. Van Manders Wtlegghingh op den Metamorphosis, 1604; en zie voor de beteekenis die men aan de Mythologie hechtte: Cholevius, Geschichte der deutschen Poësie nach ihren antiken Elementen, I 346-353; vgl. ook Bisschop, Van Effen, 25; er blijkt uit hoe alles zich om de Ouden draaide; hoe zij de geesten letterlijk gevangen hielden. [Nicolaas Borremans (v. Doorninck), de vriend van G. Brandt, vertaalde het herhaaldelijk gedrukte boekje van Palaephatus Van de Ongelooflyke Historien]; ook Vondel passim in zijne Berechten, voor de Metamorphosen vooràl; Brandt in de Inleydinge tot de Beschrijving der Vertooningen etc., 255 e.v.v. (Gedichten, 1649). (In verband hiermede zie voor de toenmalige opvatting van het dichter-zijn: Daniël Heinsius Oratio de Poëtis et eorum In terpretibus, 400-407 in Heinsii Orationum Editio Nova etc. 4657). Vgl. omtrent dit onderwerp: Körting, Die Anfänge der Renaissance-litteratur I, 308-315 over den strijd tusschen Joanninus van Mantua en Albertino Mussato. Alles was van of door de Ouden, had men zich in 't hoofd gezet. Vandaar dien overweldigenden invloed ook op de Germaansche volken. Zèèr typisch voor den Renaissance-mensch is de Voorrede van Van Manders aangehaald boek, met name 't laatste gedeelte.

[p. 31]

bindend taal-ideaal¹⁾. Ook gingen ze, verlokt door 't rhetorisch mooi der Klassieken, bepaald ook in mooi schrijven hunne eer stellen; in mooi ook afgezien van waarheid en artisticiteit²⁾. Men zette zich aan 't vormen van nieuwe woorden, nieuwe zinnen; aan 't opstellen van wetten voor 't goed-schrijven; maakte ook ijverig studie van figuren, tropen, epitheta³⁾. In dit alles ook had men bijna nooit het oog van 't Latijn af. Met groot talent werd deze taalhervorming en taalschepping aangepakt. En de XVII^de-eeuwers zetten het krachtig en met goed geluk voort.

Wat was voor de nieuwe Schrijftaal de grondstof? Meer dan waarschijnlijk dat het Vlaamsch-Brabantsch 't voornaamste fonds is geweest daar men uit trok. Vlaamsch en Brabantsch was de taal van de schrifturen de voorafgegane periode en daar baseerde het nieuwe toch op, en nièt het flauwst in Zuid-Nederland sloegen ze de hand aan 't werk: Brabanders en Vla-

1) Men denke aan Pontus de Heuiter in zijn Nederduitse Orthographie v. 1581.

2) Dat getuigt de gcheele geschiedenis der toenmalige Theorie en Practijk beide. Merkwaardige staaltjes van rhetorische oefening in de Moedertaal zijn o.a. de in 1728 in deel XVI van de werken van Nil en ook in de Brieven (Ed. v. Vloten) uitgegeven P.C. Hoofts Rede van de Waardigheit der Poëzy en zijn òòk aldaar te vinden Bewelkooming des Prinsen in 't jaar 1630, allebei in het bekende Sublime dicendi genus, de altiloqua forma van Scaliger.

3) Vgl. Hoofts Granida in Zwolsche Herdrukken II, Inleiding XXXVI-XXXIX. In 1620 verscheen te Rotterdam, Epitheta, dat zijn Bynamen oft Toenamen. Beschreven door Anthoni Smyters van Antwerpen. Een Boeck, niet alleenljck bequaem ende dienstlijck voor alle die de Poëtenkonste beminnen, maer oock om alle andere Nederduytsche Compositien te vercieren. Ten grondslag lag het Fransohe Epitheten-lexicon van Maurice de la Porte (zie de Voorreden). Vgl. Van Mander in de Opdracht van zijn Wilegghingh. Merkwaardig is een boekje in Usum Scholarum als G.J. Vossius' Elementa Rhetorica. Vgl. Borinski Die Poetik der Renaissance etc, 13, en dan passim, Cholevius I 320-322; en zie Lib. III en IV van Scaligers Poetices Libri. Wat de Grammatische Studiën aangaat, zie Van Heltens Bijdrage tot een Pragmatische Geschiedenis der Vaderl. Taalstudie; ook Kluyvers Proeve eener Critiek op het Woordenboek van Kiliaen, Kollewijns stuk over de Geslachten in Taal en Letteren II, 22-50. Een opstel over dat grammatische streven verschijnt van de hand van Dr. F. Buitenrust Hettema in Taal en Letteren.

[p. 32]

mingen waren dat groot aantal talentvolle, werkzame, bezielde mannen, schrijvers, dichters, kunstenaars, geleerden, die, Marnix voorop, van 't Zuiden uitgeweken, met Noord-Nederlanders samen in de XVI^de en XVII^de eeuw Noord-Nederlands Schrijftaal vormden¹⁾.

Van dat doode Latijn is een verbazingwekkende opvoedende kracht uitgegaan. En aan onze zeventiende-eeuwers was de opvoeding besteed. Zij leerden òmgaan met taal. Groote dingen kwamen tot stand. Maar tot een werkelijk algemeene, allen in alles bindende taal-eenheid dreef men het, ondanks het Ideaal, niet. Wat ons in de toenmalige Letteren, die we in hun geheel terecht als het hoogste beschouwen wat we we tot nu toe in taal hebben voortgebracht, zoo aantrekt, is juist de individualiteit, de rijke natuur-verscheidenheid van taal. Wel staat Cats, die volksman is en volkstaal schrijft²⁾, lijnrecht en vierkant tegenover Hooft, Huygens en Vondel, alle drie als artisten onpopulaire Renaissance-menschen. Maar ook déze, handhaven èlk hun recht om geheel zich-zelf te zijn: alle drie zijn ze door en door individueel. Dat recht handhaven ook vele kleineren. Al te zamen zijn ze te oorspronkelijk, te frisch en te wààr om in Uniformisme hun natuur aan banden te kunnen leggen en het te onderdrukken, wat zij gevoelden, zòò en niet anders te moeten zeggen. Het Leven bruischt om hen heen, en aan overvloed van Leven hadden zij behoefte. Geen van die drie Grooten die de Levende Taal niet eenigszins in eere houdt: Huygens 't meest, maar ook Hooft en Vondel, zelfs drama en geschiedwerk, zijn, meer of min, van dialekt doortrokken. Met beide voeten op den bodem van hun moeders Taal staan zij

1) Zie Prof. Jan te Winkel, Geschichte der N. Spr. in Paula Grundriss I, 641-642; dezelfde De beoefening der Germanistiek 28-29; Dr. J.W. Muller, Spreektaal en Schrijftaal in het Nederlandsch (Taal en Letteren I), 208-223. Vgl. T. Roorda's Verhandeling over het onderscheid en de behoorlijke Overeenstemming tusschen Spreektaal en Schrijftaal etc., vooral de laatste helft; ook hij tracht een aantal bijzonderheden onzer schrijftaal uit het Zuid-Nederlandsch te verklaren; Winkler, Volkstaal en Boeketaal 25-26. Zie ook Dr. Kalff, Geschiedenis onzer taal in Gids 1890, 483-485, en Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde in de XVIde eeuw II 217-226; 262-295, en passim.

2) Vgl. Dr. Hettema, Taal en Letteren II 383, noot; Dr. J.W. Muller, I 229; ook Collot d'Escury, Holland's roem III 38-39; Halbertsma, Inl. Aanl. IV D. Spiegh. Hist. 20; Vlitius, bij Jonckbloet III, 12. Over hem zie vòòr alles Dr. A. Kuyper Het Calvinisme en de Kunst de geniale bladzijden 31-39 en 83-87.

[p. 33]

niet; maar ze trekken er toch allerlei voordeel uit en houden haar schatplichtig. In Cats zegeviert de zuivere nationaliteit en Bredero gaat in zijn werken een ware(n) schat van onvervalschte volkstaal vergaren¹⁾. In den bloeitijd is er dus behalve de dialecten en daaronder het Hollandsche dat men het recht van hegemonie meer en meer toekent en dat zich allengs gaat fixeeren²⁾: rijkdom van artisten-idiomen en nog rùimte voor Levende Moedertaal-geschreven.

Mààr er was nòg iets.

In de Renaissance waren de menschen zich gaan onderscheiden in geletterden (‘ontwikkelden’) en ongeletterden (‘onontwikkelden’), en dit werd een zaak van fatsoen. Dit verschil bracht een verschil van taal mèè. Een fatsoenlijk geringschatten van de volkstaal (die was 't idioom der òngeletterden en geen litteratuurtaal meer!) was er 't natuurlijk gevolg van. In de hòòge kringen verachtte men ze³⁾. De meeste wetenschapsmannen trokken er den neus voor op; die wisten alleen van Latijn en zoo⁴⁾. Besmet met die voornamigheid waren zelfs de dichters, de echte, Huygens en Hooft⁵⁾. Er moest van zélf, zoowel hier als elders waar men de Renaissance had, een zoogenaamde ‘Litteratuurtaal’ komen: een Hollandsch bòven het volk, een Hollandsch van hoogeren rang, een Hollandsch zelfs niet ùit het volk. Het kwam. Kon men het al niet spreken, men had nu ten minste iets fatsoenlijks om te schrijven. Groote en kleine talenten, menschen die de klanken uit hun moeders mond beminden maar tevens gevangenen van 't Klassicisme, hebben ons, begèèrig ook om den geletterden-màn voor die

1) Zie in het Aanhangsel: Bredero over Moedertaal.

2) Vgl. Vondels Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste (in Poëzy of Verscheide Gedichten 1651).

3) Vgl. Jonckbloet, III, 19; IV, 55-57. Vgl. eens voor later, onzen tijd, Handel. Congres Brugge 1884, 150!

4) Vgl. Jonckbloet III, 12; vooral de brief van Vlitius aldaar. Van Helten, Bijdrage tot eene Pragmatische Geschiedenis etc. De uitzonderingen niet te na gesproken: zoo De Groot in zijn Parallelon Rerum publicarum: zie Huet Land v. R. II, 2, 26-29, en aldaar over S. Stevin 15-19, 30-40. In 1860 nog kon men aan de Utrechtsche Hoogeschool niet promoveeren met een Nederlandsche stof in de Nederlandsche taal. (Ten Brink G.A. Bredero I, 61.)

5) Vgl. Jonckbloet III, 12-14.

[p. 34]

moedertaal te winnen¹⁾, reeds in de XVII^de eeuw een Algemeene Schrijftaal gevormd²⁾. Het was een mengsel van Zuid-Nederlandsch, Hollandsch en ander dialect, Latijn³⁾ en artistentaal⁴⁾. En wel was er geen volstrekt Uniformisme, maar patrones van die Schrijftaal was die, volgens sommigen, Hol-

1) Zie al de Opdracht van 't Ruygh Bewerp.

2) Voor de wording dier kunsttaal zie ook Vondels Aenleidinghe. Vgl. Roorda Versl, en Meded. 1856 I, 105-105.

3) Zie o.a. Moltzer in Studien en Schetsen: De invloed der Renaissance 37-39. Daar o.a.: ‘Nevens de losse en levendige, frissche en onverbasterde spreektaal, met moeite gered uit den Boergoenschen chaos, werd een stijve, gewrongene, eentonige schrijftaal aan ons volk opgedrongen, door een groote, schier onoverkomelijke klove van haar verwijderd.’ En: ‘Het onderscheid tusschen de Hollandsche spreek- en schrijftaal is allengs zòò groot geworden, dat de spraakkunst der eerste vergeleken met die der tweede tegenwoordig werkelijk “vermakelijk” mag heeten;’ ook in De Nieuwere richting i d. Taalk. 17-19. Vgl De Vries, De Nederl. Taalk. 15-16, 18. Onze eerste strijder tegen de verlatijnsching van de Moedertaal-grammatica, de man die er altijd en altijd op wees dat we onze eigen grammatica hadden, is Bilderdijk; vgl. b.v. Taal- en Dichtk. Verscheidenheden I, 57; III, 8, 10, 39, 40; Nieuwe T. en Dk. V. II, Van de zoogenaamde Buigingen der Naamwoorden; III, 75, 98, 101; Nederl. Spraakleer, 90-92; vgl. ook aldaar Voorrede XV-XVI; Voorlezing, o.d. Holl Taal 282. Diè heeft geweten wat taal is; bij diè(n) moeten onze ‘deskundigen’ in de leer, - hoort hem over den invloed der spraakkunstenaars in de eerste der Voorlezing. o.d. Holl. T. Wil men weten hoe totààl verlatijnscht onze Hollandsche grammatici waren, hoe de zuivere onvervalschte moedertaal hun geen rotte pere waard was, dan moet men de ergerlijke bladzijde 43 in B. Huydecopers Brief over den Ablativus Absolutus in deel I van Werken v.d. Maetschappy der N.L. 1772 lezen. (Vgl. Bilderdijk Voorlezing. o.d. Holl. Taal, 20). Zie nog Kort Begrip v.h zamenstel onzer Taal etc. 1827 (v. Olivier Schilperoort), Inleiding en het boek zelve; bladz. 4 wordt heel juist opgemerkt: ‘Aan de Lat. Spraakl. de regelen v. onze moederspraak te onderwerpen, kan niet anders dan eene Taalbeschrijving opleveren, vol tegenstrijdigheden, evenals bijv. eene Staatsbeschrijving v. Turkije zijn zoude, indien daarbij als vereischte gevorderd ware dat de opgave v. den regeeringsvorm ingedeeld moest zijn naar de hoofdstukken der Nederl. grondwet’: zulk een Staatsbeschrijving zou geen ‘meer wartaal zijn, dan of men ten aanzien der zoogenaamde declinatie opmerkte: De declin., dat is de Verandering, welke een nomen i.d. uitgang van zijnen casus rectus voor de onderscheidene casus obliqui ondergaat, bestaat voor de Nederl. spraak daarin, dat, met uitzondering v.d. eenigen casus genit. sing. gen. masc. et neutr., de gezegde Verandering of declinatie het nomen in alle zijne casus Onveranderd laat. Over 't aandeel der Spraakkunstenaars in onze taalverknoeiing verschijnt een opstel van Dr. Hettema i. T. en L. Wat Vondels invloed betreft, zie Huydecopers Proeve en v. Helten, Vondelgrammatica passim; voor Hooft: o.a. zijn Waarnemingen (bij Ten Kate, Aanleiding).

4) Vlg. De Vries De Nederl. Taalk. 16-18, Jonckbloet III, 369.

[p. 35]

landsche familie-eigenschap, de plechtstatige deftigheid¹⁾. Anders te schrìjven dan men sprak, in minachting van 't natuurlijk spreken, werd in de oogen van elk zich beschaafd rekend man al meer en meer als deftige gekleedheid.

Zoo werd dat denkbeeld van een in Grammatica en Woordenboek en auteursgebruik gefixeerde taal aanvankelijk verwezenlijkt: want er werd vèèl geschreven!²⁾ En daarin lag de toekomst.

Zoodra het gedaan was met de XVII^de eeuwsche oorspronkelijkheid en kracht en alle natuurleven verdwèèn voor manier, brak het tijdperk van het echte Academische Uniformisme aan³⁾. De codificatie van wat mocht en niet mocht kreeg haar volle beslag. Ook den taal-artist, ook Vondel en Hooft werd de wet gesteld; het was gedaan met hun autonomie. Het gezag berustte van toen af bij den Schrijftaal-auteur die op Grammatica en Woordenboek gezworen had. Het Renaissance-ideaal van èèn taal voor alle menschen was werkelijkheid geworden.

Deze tijd is aangebroken in de laatste decenniën der XVII^de eeuw. Het Fransch en de Fransche Letteren zijn het Latijn toen gaan vervangen. Frankrijk was het land der Moderne Klassieken. Daar had men de Ouden, op hun eigen weg, ingehaald en was op dien weg vèrder gekomen. Bredero en Huygens worden met Hooft en Vondel, worden met Cats, elk met zijn taalbegrip in een hoek der Académie Française gezet. Andries Pels en Dr. Meyer zullen nu zeggen hoe het is of hoe het zijn moet. En Meneer Blaauw en Meneer Moesman Dop en zoo, zullen hen helpen reglementeeren. Waarom niet? Niets kleins is moeielijk voor hen die willen!

Uit het volgende proeve men den geest van het tijdvak, van de menschen van wie, ik zeg niet ònze schrijftaal, maar ons

1) Vgl. Jonckbloet, Gesch. der Nederl. Letterk. VI, 452. Dr. J.W. Muller in Taal en Letteren I, 214, 226, vgl. 205-206 (vgl. Het Schoolblad 20 Juni 1893: Taal en Stijl in officieele stukken); Nassau De Levende Taal, 213; Land, Over Uitspraak en Spelling, 6, noot; Verslag. en Meded. d. Kon. Akad. 1856 I. 98; De Vries, De Nederl. Taalk. 33-34.

2) Mostart noemt in zijn Nederd. Secretaris (1635) zijn eeuw al: ‘de schrijfzieke’ (pag. 7 der Toeeygening) waarin ‘ieder doende (is) met boeken te maeken en uyt te geven’. Daar ‘was naeuwlijx eenigh stof in onze tael onverhandelt overigh’.

3) Vgl. Dr. Kalff, Gids 1893, IV, 487.

[p. 36]

Schrijftaal-idèè regelrecht afstamt. De spraakkunst die, op aanraden der Heeren Burgermeesteren Coenraad van Beuningen en Joannes Hudde, door de Heeren van Nil Volentibus Arduum, ten gebruike der Openbare Scholen van Amsterdam op touw was gezet is nooit afgekomen. Maar een drietal hoofdstukken van het Eerste Boek zijn in 1728 tot onze leering uitgegeven.

Afgekeurd worden in het Hoofdstuk Van de Metaplasmus, ofte Woordvervórminge vormen als dreyen, zueyen, hild, overtollig, ouderdoom, herkoomst, verrokken, plokken. Vooral te mijden zijn verslegen, of, winschen, dinken, mit, bringen, verfresschen, vynen, ontbrekt, sprekt, verblenden, beus, veugen, stik, vinnen, mellen, penzen en al zulke, die ‘te hard’ zijn. Dit ‘te hard’ meenden zij ernstig. Aan dùbbelheid van vormen in dichtertaal stooten zij zich nog niet: vernuwen, versteuren, veur, konst, locht, vrind en vrund worden ààngenomen, daar zij bevorderlijk kunnen zijn aan de zachtheid en zoetvloeiendheid van het vers.

Doch was men evenwel niet mooi aan het uitbannen, en - decreteeren?¹⁾

't Is in deze Grammatica en dit Hoofdstuk, dat met zoovele woorden de weglating der buigingsvormen bij het lidwoord van onbepaaldheid, de bezittelijke voornaamwoorden en het telwoord veel wordt afgekeurd. Voorbeelden uit Hooft en Vondel worden bijgebracht en dan klinkt het: ‘Doch wij oordeelen, dat het best is geen verkortinge in eenige van deze opgetelde woorden te gebruiken; eensdeels om dat naauwkeuriger der zelver Syntaxis uitgedrukt wordt; andersdeels om de veelheid der Monosyllaba, die eenige onaangenaamheid in ons Rym veroorzaaken, te myden’. Alleen den dichter moet ‘wat vryicheid toegestaan worden’; men moet toelaten: ‘dat hy altemets, doch hoe spaarzaamer hoe beter, de verkortinge gebruike’. De verkorting van de vormen van ons wordt echter ook den ‘Rymer’ verboden. Door de vingers te zien zijn alzoo verzen als deze:

Ik hield een' andren weg, toen 't vliegende gerucht Myn' loffelyken naam uitbromde door de lucht,

en

Een Godheid geeft haar glans door 's menschen oogen heen.

Voor de rechtbank der blanke Grammatica (integer vitae scelerisque purus!) kunnen zij niet bestaan.

Hier hebben de deskundigen die zich in hun geweten schij-

1) Pag. 58: ‘Wat het gebruik van alle déze verwisselingen aangaat, wy oordeelen, dat ze eenen, die met eene nette styl voor heeft te schryven, alle te myden staan: Maar alzo den Dichteren, om hun rym te vinden, eenigo vryicheid toegelaaten moet worden, zullen wy, na ons oordeel, eens zeggen hoe ruim hen die te neemen is; alzo zy alle niet even gemakkelyk door den beugel willen’. Nètheid, dàt was het! Wat kon hun wààrheid en ‘eenheid van kunst en karakter’ schelen.

[p. 37]

nen gedwongen te gevoelen om op de onderwijzersexamens de verbuiging van Lidw. v. Onbepaaldh. en Bezitt. Voornw. te bevelen, het genoegen ook hùnne Geestelijke Voorouders voor zich te zien. Ik denk, dat de Heeren elkander wel kennen zullen.

In de XIX^de eeuw heeft het proza een bloeitijd gehad. De Woestijnperiode die met Nil begint, heeft maar honderd jaren ruim geduurd. Sinds het laatste kwart der vorige eeuw was er, en tot onzen tijd toe, beweging, vooruitgang, vernieuwing in onze Schrijftaal. Reeds Van Effen wou anders. De Friesche Van Harens verzetten zich tegen het Academisme. Wolff-Deken en Bellamy werkten in de goede richting. Geel, Beets, Thijm, Huet, Multatuli, Van Eeden, Van Deysel, en anderen deden 't hunne om meer natuur in ons schrijven te brengen. 't Is onze bedoeling niet, daarover in bijzonderheden te gaan. Als men maar opmerkt, dat wij allang weer op den goeden weg zijn. Men kan zelfs gelooven dat wij sinds èènige jaren den rèchten weg hebben. De dichters in proza en poëzie hebben àl hun vrijheden hernomen. De vrijheid der anderen zal daarop volgen.

De dichters!

Maar ik heb het in deze bladzijden niet over artistentaal. De vraag is dèze:

die duizende(n) menschen die boeken en kranten schrijven, die duizenden onderwijzers en andere pen-voerende lieden, die duizende(n) jongens op de scholen, de groote Beschaafde massa, hoe behooren diè hun gedachten uit te drukken? en hoe dòèn ze 't? hoe wordt 't hun vòòrgedaan?

Die groote Beschaafde (en de onbeschaafde) Massa is mèt haar voorgangers en leidslieden nog àltijd in de woestijn. Met onze taalbegrippen en met ons Moedertaal-idee zijn wij nog altijd op de lijn van Nil Volentibus Arduum.