Geel, Jacob
Jacobus Geel, Noordnederlands prozaschrijver (Amsterdam 12.11.1789 - Den Haag
11.11.1862). Geel studeerde klassieke letteren. Vanaf 1811 was hij gouverneur bij baron
Dedel en vanaf 1822 bibliothecaris aan de Leidse universiteitsbibliotheek. In 1828 werd hij
buitengewoon hoogleraar in Leiden. Hij was op het gebied van de klassieke filologie een
expert.
In 1826 publiceerde hij zijn eerste verhandeling Iets over den smaak.
Geels verhandeling Het proza (1841) verscheen oorspronkelijk onder de titel ‘Lof der
proza’ in de Voorlezingen gehouden in het Lees-Museum te Utrecht (1830). Deze
verhandeling is een pleidooi ten gunste van het proza, dat naar Geels oordeel te zeer
verwaarloosd was in verhouding tot de poëzie. Voor de Nederlandse literatuur ligt Geels
betekenis vooral in zijn Gesprek op den Drachenfels (1835). In deze dialoog doet hij een
poging om tot een nadere bepaling te komen van wat onder het romantische dient te worden
verstaan. De dialoogvorm stelt hem in staat de gesprekspartners (Diocles en Charinus) tot
een steeds nauwer omschreven formulering te laten komen van wat zij onder het
romantische verstaan en het af te zetten tegen het klassieke. Daarbij fungeert Geel zelf min
of meer als socratische gespreksleider. De opbouw naar het slot toe van de dialoog, waarin
een scherpe aanval wordt gedaan op de realistische beschrijvingskunst die vooral het Franse
romantische kenmerkte, laat zien waar Geel zelf in deze kwestie stond. Dat standpunt wordt
ook duidelijk uit Geels kritiek op Beets' Gidsartikel ‘Vooruitgang’, dat hem met de
student Beets in conflict bracht. Geel toont zich daarin een tegenstander van alles wat
wetenschap en vooruitgang in de weg staat en hij ziet in Beets' romantische boutade een
voorbeeld daarvan. Geels invloed, vooral op de Leidse studentenkringen van zijn tijd, kan
moeilijk overschat worden en het is niet ondenkbaar dat hij met zijn geschriften een dam
heeft opgeworpen voor al te extreme uitingen van de romantiek in Nederland.
In 1838 verscheen de belangrijke bundel verhandelingen Onderzoek en phantasie, in 1871
opnieuw uitgegeven, samen met Het proza en het Gesprek op den Drachenfels.
Geel was ook de briljante anonieme vertaler van Sterne's Sentimenteele reis door Frankrijk
en Italië (1837), een boek dat een grote invloed op de negentiende-eeuwse humorcultus
heeft uitgeoefend.
Literatuur: NNBW; Oosthoek; WP-lexicon; M.J. Hamaker. Jacob Geel naar zijn
brieven en geschriften geschetst (1907), diss. met bibl.; Th.B.F. Hoyer, ‘Het dramatische
in Geel's Verhandeling over de pligten van een toehoorder’, in: Nieuwe Taalgids 22
(1928); J.E. van der Laan, ‘Buffon, Geel en de stijl’, in: Nieuwe Taalgids 25 (1931);
H.E. van Gelder, ‘Nicolaas Beets en Jacob Geel’, in: Maatstaf 4 (1956-1957) 7/8, p.
451-460; ‘Diocles en Charinus. Een vergelijkende karakteristiek van hun prototypen in
1852’, in Nieuwe Taalgids 58 (1965) 5, p. 305-313; J. de Rooy, ‘Het
“Gesprek” besproken’, in: Nieuwe Taalgids 59 (1966) 6, p. 384-390; K.
Reijnders, ‘Wat zal Geel er van zeggen?’, in: Jaarboek Mij Ned. letterkunde 1975-1976 (1977), p. 17-30; W. van den Berg, ‘Een bibliothecaris buiten zijn boekje(s)’, in:
Boeken verzamelen (1983) p. 17-30; Jacob Geel-nummer van Nieuw Letterkundig Magazijn 2
(1984); W. van den Berg, ‘Dispuut op de Drachenfels’, in: Literatuur 2 (1985) 2, p.
74-79; W. van den Berg, ‘De Drachenfels onder professoren’, in: Jaarboek Mij der
Ned. letterkunde 1983-1984 (1985), p. 48-70; W. van den Berg, ‘Brieven aan een
leermeester’, in: W.F.G. Breekveldt (red.). De achtervolging voortgezet. Opstellen over
moderne letterkunde, aangeboden aan Margaretha H. Schenkeveld (1989), p. 13-39; W. van
den Berg, ‘Hoe verveelde mij die Geel’, in: Maatstaf 38 (1990) 12, p. 58-69; W. van
den Berg, ‘Een nieuw species der kunst: Jacob Geel en de platonische dialoog’, in:
M.F. Fresco en R. van der Paardt (red.). Naar hoger honing? Plato en Platonisme in de
Nederlandse literatuur (1998), p. 123-140; W. van den Berg, ‘De bibliothecaris doet een
boekje open’, in: Boekenwereld 17 (2000-2001) 2, p. 62-76; Jan Oosterholt, ‘Jacob
Geels “Melissus” en het spookbeeld van de Bilderdijkiaan’, in: De Negentiende
Eeuw 25 (2001) 2, p. 57-63.
D. Welsink en G.J. van Bork
[aangevuld, februari 2005]
Auteursrechtelijk beschermd