Dis, Adriaan van
Nederlands schrijver (Bergen N.H. 16.12.1946). Geboren als onecht kind van
Victor Mulder en Marie van Dis, die beiden uit Nederlands-Indië naar Nederland
repatrieerden. Deed eindexamen HBS in Hilversum en volgde vervolgens de studie MO
Nederlands in Amsterdam. Richtte zich daarna op de studie Zuid-Afrikaans,
waarin hij afstudeerde op een scriptie over Breyten Breytenbach in 1978.
Schreef daarvoor al (vanaf 1974) voor NRC/Handelsblad, waarvan hij van 1978 tot 1982
chefredacteur was van het zaterdagsbijvoegsel. Daarna trad hij tot 1985 nog op als
‘redacteur featurer’ van deze krant.
Van Dis kreeg grote landelijke bekendheid door het tv-programma Hier is ...
Adriaan van Dis van de VPRO, waarvoor hij in 1986 de Nipkowschijf ontving. In 1992 stopte
hij met dit programma om zich geheel aan het schrijverschap te kunnen wijden. In datzelfde
jaar stopte hij ook met het redactielidmaatschap van De Gids, dat hij vanaf 1987 had vervuld.
In 1983 verscheen Nathan Sid, waarvoor hij de Gouden Ezelsoor 1984 ontving, de
prijs voor het best verkochte literaire debuut. In 1992 veroorzaakte zijn reisverhaal Het
beloofde land (1990) commotie, omdat Vrij Nederland hem beschuldigde van plagiaat.
Hij zou enkele bladzijden zonder bronvermelding hebben overgenomen uit een Amerikaanse
sociologische studie. Van Dis revancheerde zich in 1994 met Indische duinen, dat
zowel voor de AKO-prijs als de Librisprijs werd genomineerd. Hij ontving er de Publieksprijs
en Gouden Uil voor. Indische duinen bleek een bestseller. Ook het voor het CPNB geschreven
boekenweekgeschenk Palmwijn (1996) kende een ongekend hoge oplage.
Van Dis' thematiek is overwegend bepaald door tweeslachtigheid. Er spelen allerlei antithesen
een rol in zijn werk, zoals de tegenstelling blank/zwart, maatschappelijk/a-sociaal,
fatsoen/onfatsoen en dergelijke. Hij zoekt die tegenstellingen ook op bij de vele reizen, die
een ander kenmerk van zijn werk uitmaken. Van Dis' stijl is bedriegelijk luchtig, maar die
luchtigheid wordt zorgvuldig gecreëerd om zwaarwichtigheid te vermijden bij onderwerpen
die daar alle aanleiding toe geven. In Dubbelliefde (1999), een chronologische
voortzetting van Zilver (1988), geeft hij in een verhulde autobiografie het verhaal
van een jonge man die op zoek is naar zijn ware identiteit en afstand neemt van het milieu
waaruit hij voortkomt.
In Casablanca (1986) verzamelde Van Dis schetsen en verhalen.
In 2000 verzorgde Van Dis een reeks tv-programma's onder de titel Zomergasten, waarin
bekende mensen een avondvullend programma verzorgden en door Van Dis over hun
voorkeuren werden geinterviewd.
Van Dis schreef ook toneel: Komedie om geld (1986) en Een uur in de
wind (1989).
Literatuur: Kritisch lexicon; Lexicon lit. werken; Oosthoek; P. Sars, ‘De
bekentenis zonder gezeur’, in: Randschrift 3 (1987) 9, p. 15-35; G. Koster. Adriaan van
Dis en de hang naar uitersten (1993); P. Sars. Adriaan van Dis. De zandkastelen van je jeugd
(1996); M. Dolleman, ‘Van vraag tot zelfportret’ interview in: Hier scheen 't geluk
bereikbaar. Schrijvers over Bergen (2001), p. 189-196.
G.J. van Bork
[nieuw, februari 2003]
Auteursrechtelijk beschermd