De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Willems, Jan Frans

Zuidnederlands dichter, literair-historicus, essayist, polemist, filoloog en cultuurpoliticus (Boechout 11.3.1793-Gent 24.6.1846). Bracht zijn jeugd door in een milieu van verarmde kleinburgers. Was grotendeels autodidact. Te Lier speelde hij toneel en ontving hij huisonderricht bij de aristocratische familie Bergmann, waar hij zich ook een aantal principes eigen maakte zoals verdraagzaamheid, vrijheidsliefde, liefde voor de moedertaal en de eenheid der Nederlanden, en een liberale levensbeschouwing. Op 16-jarige leeftijd begonnen als notarisklerk te Antwerpen, klom hij op tot ontvanger der registratie aldaar (1821) en later te Eeklo en Gent (1835). Hij was lid van het Koninklijk Nederlands Instituut (1821), de commissie voor de Rerum belgicarum scriptores (1827) en van de Commission royale d'histoire.

De `vader van de Vlaamse beweging' genoemd leidde hij zijn volgelingen meer bepaald in een apolitieke richting, geconcentreerd rond taal-, spellings- en literaire problemen. In 1810 maakte hij zijn literair debuut met poëzie en toneelwerk. Onder koning Willem i slaagde hij erin carrière te maken, waarbij hij een veelzijdige literaire en publicistische activiteit aan de dag legde. Vooral zijn gedicht Aen de Belgen - Aux Belges (1818) maakte indruk voor zijn pennestrijd met Sylvain van de Weyer: De la langue belgique (1829).

In zijn historisch en literairhistorisch werk stelde hij zich waarderend én kritisch op: hij was een zelfstandig denkend en handelend Zuidnederlander, die steeds het aandeel van het Zuiden in de opbouw van de algemene taal, letterkunde en geschiedenis bevestigde: zo in zijn Verhandeling over de

[p. 646]

Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden (1819-1824) en in zijn Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud (1827-1830). Omdat geleidelijk aan zijn geloof in de leefbaarheid der Nederlanden afnam werd Willems steeds meer kamergeleerde. Hij wijdde zich aan het verzamelen van spreekwoorden, van Oude Vlaemsche liederen (uitg. 1848), en aan het kopiëren en uitgeven van Middelnederlandse literaire en ambtelijke teksten (o.a. Reinaert de Vos, 1834). Tot ca 1833/1834 bleef hij orangist, maar toen hij merkte dat de positie van België zich ook internationaal consolideerde, aanvaardde hij zelfs, realist als hij was, het lidmaatschap van een officiële Belgische jury.

Al in 1835 opgenomen in de Koninklijke Academie gold hij weldra als de gezaghebbende vertegenwoordiger van de Vlaamse literatuur en bescheiden maar principieel tegenwicht tegen de opslorpings- en verfransingstendenties van de officiële Belgische cultuurpolitiek. Hij was niet revolutionair; binnen de wettelijke beperkingen wilde hij praktisch werk leveren ten bate van de Nederlandse taal en cultuur. Zijn middelen hiertoe waren: het publiceren van Middelnederlandse teksten in een flamingantisch-propagandistisch perspectief, het infiltreren in officiële instellingen, het regelen van de spelling, het oprichten van literaire genootschappen, toneelkringen en koren, het stimuleren van behoorlijk onderwijs en eenvoudige lectuurvoorzieningen voor het volk. Zo werd hij de spil van de betrekkingen tussen de Vlamingen, van de relaties tussen Noord en Zuid, de coördinator van alle ruimere Vlaamse initiatieven en vrijwel de enig volwaardig geachte tegenspeler van de Franstalige en officiële ambtenaren- en geleerdenwereld. Zijn optreden in een uitgesproken taalkundige en literaire richting zou de evolutie van de Vlaamse beweging in de komende honderd jaar in aanzienlijke mate bepalen.

Uitgaven:

P. van Duyse (ed.), Nalatenschap van J.F.W. Dicht- en toneelstukken (1856); M. Rooses (ed.), Keus uit dicht- en prozawerken, 2 dln. (1873); A. Deprez (ed.), Briefwisseling van J.F.W. en Hoffmann von Fallersleben (1963); Idem (ed.), Brieven van, aan en over J.F.W., 1793-1846, 6 dln. (1965-1968).

Literatuur:

Lijkkrans (1846); Gedenkzuil (1848); M. Rooses, Levensschets van J.F.W. (1874); G. Bergmann, Mijne herinneringen aan J.F.W. (1891); B. Nieuwenhuis, J.F.W. Een bijdrage tot de ideologie der Vlaamsche beweging (1937); A. de Poortere, J. van den Broeck en P. de Vroede, J.F.W. De vader der Vlaamsche beweging (1944); G. Schmook, Hertoetst karakterbeeld van J.F.W. (1947); A. Deprez, J.F.W. (1964, 1966²); Idem, `J.F.W. Een bijdrage tot zijn biografie tot 1824', in Hand. Kon. Mij v. Taal- en Letterk. en Geschied., 19 (1965); Idem, `J.F.W. en F.A. Snellaert. Een vriendschap', in Leiegouw, 14 (1972); Idem, `Julie der Bosch, J.F.W. en het Saint-Simonisme', in Wet. Tijdingen (1981); M. de Smedt, De literair-historische activiteit van J.F.W. en F.A. Snellaert (1984).

[A. Deprez]