De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Vogelaar, Jacq Firmin

Ps. van Franciscus Wilhelmus Maria Broers, Nederlands schrijver en essayist (Tilburg 3.9.1944). Studeerde Nederlands en filosofie in Nijmegen en Amsterdam. Was actief in de protestbeweging van de jaren zestig. Van 1971 tot 1975 was hij als docent verbonden aan o.m. de afdeling bouwkunde van de Technische Hogeschool te Delft en het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam. Vanaf 1967 schrijft hij regelmatig boekbesprekingen, aanvankelijk in Het Parool en de Volkskrant en sinds 1971 voor De Groene Amsterdammer. Sinds de heroprichting van het tijdschrift Raster (1977) maakt hij deel uit van de redactie van dit blad.

Ofschoon Vogelaar debuteerde met poëzie, heeft hij dat genre na zijn debuut - Parterre, en van glas (1965) - niet meer beoefend. Wel publiceerde hij spoedig daarna en in een kort tijdsbestek veel romans en prozateksten, waarvan Anatomie van een glasachtig lichaam (1966) en Vijand gevraagd (1967) de bekendste zijn. Het opvallende van deze boeken zit wsch. minder in de thematiek dan in de ongebruikelijke vormgeving. Het gaat nooit om een rechtlijnig verhaal, maar om de montage van versch., vaak ook typografisch onderscheiden tekstsoorten. Ofschoon deze teksten nog gecentreerd lijken rond een of meer personages gebeurt dat niet om hun psychologische ontwikkeling in kaart te brengen. De personages zijn proefpersonen die in versch. tekstsituaties een versch. rol krijgen opgelegd. Dat zij niet soeverein over hun leven beschikken, maar zowel in hun gedrag als in hun denken in hoge mate zijn geprogrammeerd door economische, sociale, psychologische en talige structuren is een van de belangrijkste, steeds terugkerende thema's van Vogelaars werk. Deze materialistische visie heeft hij ook in essays verwoord. Als een der eersten in Nederland heeft hij daarbij aandacht geschonken aan het werk van Adorno, Benjamin en andere neomarxistische theoretici.

Net zoals Vogelaar wetenschappelijke en filosofische kennis literair tracht te verwerken, doet hij dat met zijn politieke standpunten. Daarbij heeft hij zich altijd verzet tegen een politieke kunst in traditioneel-geëngageerde zin, die zijns inziens haar mogelijkheden overschat en in een wezenlijk opzicht, dat van de vormgeving, schromelijk tekort schiet. Vogelaars engagement is indirect; het schuilt in de kritiek op gecodeerde taalvormen die in zijn visie een regulerende, zelfs disciplinerende maatschappelijke functie hebben. Van meet af aan is het Vogelaars intentie geweest die gesloten taalvormen open te breken in beweeglijke, meerduidige teksten die ook van de lezer een grotere inzet vergen. In die zin kan men in zijn werk een ontwikkeling constateren: latere teksten zijn steeds complexer, exploreren steeds nieuwe mogelijkheden. Hoogtepunt tot nu toe is Raadsels van het rund (1978). Dit boek, waarvan de hoofdstukken in versch. volgorden kunnen worden gelezen, kan onmogelijk eenduidig worden gerubriceerd. Behalve een hoogst onconventionele historische roman is het o.m. een literaire verwerking van de jaren

[p. 607]

zestig en de toen bestaande opvattingen over kunst, architectuur en de positie van de intellectueel. Geschreven in een nu eens satirische, dan weer essayistische stijl lijkt het echter bovenal een kritiek op het eenzijdige, beperkende karakter van de westerse rationaliteit. Latere publikaties, zoals Alle vlees (1980) en essays over o.m. Roussel, Flaubert en vooral de schilder Francis Bacon, lijken uitwerkingen te zijn van hoofdstukken en motieven uit Raadsels van het rund.

Werken:

De komende en gaande man (1965), pr.; Gedaanteverandering of 'n metaforiese muizeval (1968), r.; Het heeft geen naam (1968), pr.; Kaleidiafragmenten (1970), pr.; Kunst als kritiek (1972), essays; Konfrontaties (1974), essays; `Ik in Kapitaal. Voorstudie van Pp.', in Het mes in het beeld (1976), pr.; Oriëntaties (1983), essays.

Literatuur:

R. Bloem, `J.F.V. Jonas is er niet', in Literair Lustrum, 2 (1973); K.D. Beekman, `Experimentele teksten omstreeks '70' in Spektator, 4, 9 en 10 (1974/1975); Idem, `Anatomie van een glasachtig lichaam van J.F.V.', in Raster, 2 (1977); J.P. Verckens, `Het paradigmaties sintagme', in Nieuw Vl. Tijdschr., 30, 8 (1977); A. Mertens, `J.F.V.', in Kritisch lexicon van de Nederlandstalige lit. na 1945 (1980); C. Offermans, `Antisystematiek', in Raster, 10 (1979); Idem, `Meertaligheid', in Idem, 22 (1982); Idem, `Opstand van het vlees', in De kracht van het ongrijpbare (1983); A. Mertens e.a., in Bzzlletin, 11, 107 (1982-1983).

[C. Offermans]