De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Swaanenburg, Willem van

Noordnederlands prozaschrijver en dichter (gedoopt Zutphen 16.5.1679-Amsterdam 22.4.1728). Zoon van conrector van de Latijnse school. Over de periode voorafgaand aan zijn schrijverschap is weinig bekend. Wellicht was hij rond 1714 toneelspeler. Enkele jaren later was hij gouverneur van de zonen van de Gelderse baron Van Laar. Van 1719 tot 1722 verbleef hij als kunstschilder te Antwerpen. In de loop van dat laatste jaar trok hij naar Amsterdam, waar hij spoedig een omstreden figuur werd door zijn Parnasdreun (1723), een huwelijksvers waarin alle dichtvoorschriften met voeten werden getreden. In de daarop volgende jaren publiceerde hij een dichtbundel Parnas, of de zang-godinnen van een schilder (1724), vier weekbladen: De herboore oudheyt, of Europa in 't nieuw (1725), Arlequin distelateur, of de overgehaalde nouvelles (1726), De doctor, zonder promotie, of de geänatomiseerde courant (1726) en De vervrolykende Momus, of koddige berisper (1727), en een hekelschrift tegen de astroloog en kwakzalver Hans Christoffel Ludeman (1727).

Collega-weekbladschrijvers als Hermanus van den Burg en Jacob Campo Weyerman bespotten Van Swaanenburg en zijn werk; de laatste noemt hem de `halfmalle schribbelaar van de Herboore Oudheyt'. Dichters hebben hem eeuwenlang verguisd; de classicist Sybrand Feitama noemde hem in een grafschrift de `Aartspauker', en Johannes Kinker zag in hem een `door gebrek aan alle zelfbeheersing geheel mislukte dichterlijke natuurdrift'. In het werk dat zoveel weerstand heeft opgeroepen verwerpt Van Swaanenburg het polijsten van verzen en de onderworpenheid aan regels, principes die hij belichaamd ziet in de schrijver en criticus van De Boekzaal, David van Hoogstraten. Daartegenover stelt hij inspiratie en extase. Zijn overtuiging wordt gemotiveerd door de hermetische filosofie op naam van Hermes Trismegistos, waarin lijdzame overgave en extatische terugkeer naar de goddelijke harmonie kernthema's zijn. Het unieke satirisch-hermetische werk van Van Swaanenburg dient men te beschouwen tegen de 18de-eeuwse achtergrond van deze filosofie.

Literatuur:

A. de Jager, `Over den dichter W.v.S.', in Idem, Nieuwe taal- en letteroefeningen (1876); E.A. Serrarens, `W.v.S., een zonderling uit het begin der 18de eeuw', in De Gids, 100, iv (1936); J.P.A. van Alphen, W.v.S., achttiende-eeuwer en tijdgenoot (1966); C.M. Geerars, `De hermetische filosofie van W.v.S.', in Nieuwe Taalg., 62 (1969).

[F. van Lamoen]