De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Rodenburg(h), Theodoor

Zuidnederlands (toneel)schrijver (Antwerpen ca 1578-ald. okt. 1644). Neef van H.Lz. Spiegel en diplomatiek agent in dienst van versch. vorsten en regeringen. De belangrijkste vertegenwoordiger van de vrijere, niet-klassieke, met name Spaanse toneelvorm, die hij in het tweede decennium van de 17de eeuw in de Nederlanden invoerde.

In Londen, waar hij van 1603 tot 1607 zaakgelastigde was van de stad Emden, maar ook geruime tijd optrad als agent van de Hanze, voltooide hij naar eigen bewering reeds in 1601 zijn herdersspel Trouwen Batavier, een `naboots' van Guarini's Pastor fido. Het werd in 1609 opgevoerd in Amsterdam, vermoedelijk door de Brabantse kamer Het Wit Lavendel en pas gedrukt in 1617, een jaar nadat zijn Batavierse vryagie-spel was verschenen en twee jaar nadat Hoofts Granida, een in 1605 geschreven vrijere bewerking van de Pastor fido, was uitgegeven. In hetzelfde moeilijk

[p. 487]

te definiëren genre (de meest opvallende kenmerken zijn die van de pastorale maar in de Trouwen Batavier treden nog sinnekens op, evenals in het Batavierse vryagiespel, gesitueerd in en om Den Haag, waarin bovendien het ontzet van Leiden wordt geactualiseerd) schreef Rodenburg nog Mays, een `treur-bly-eynde-spel' (1634). Als `ridder' teruggekomen uit Spanje (1614), leverde hij zijn stukken aan de Brabantse kamer. Zijn ijdelheid en Spaanse grandezza-allures lokten de spot uit van Bredero, die hem mogelijk op het oog kan hebben gehad bij het portretteren van Ierolimo in de Spaanschen Brabander, opgevoerd in de concurrerende kamer De Eglentier. Aan de twisten binnen deze kamer die aanleiding waren tot een afscheiding van enkele belangrijke leden en de stichting van de `Nederduytsche Academie' (1617) o.l.v. S. Coster, heeft Rodenburg geen deel gehad. Pas na deze afscheiding ging hij over naar De Eglentier, waar hij een vooraanstaande rol speelde. Als geliefd maar ook omstreden toneelauteur voerde hij een stellingenoorlog met Coster, wsch. gevoed door een persoonlijke vete alsmede door een verschil in letterkundige opvattingen. Ook na zijn vertrek uit Amsterdam (1619), zijn reizen als gezant en tijdens zijn verblijf in de zuidelijke Nederlanden, bleef Rodenburg trouw aan De Eglentier.

Volgens de overlevering zou hij 300 toneelwerken hebben geschreven, maar slechts 30 titels zijn bekend. Verreweg de meeste van deze stukken bestaan uit vertalingen en bewerkingen, vooral uit het Spaans (naar Lope de Vega o.m. Hertoginne Celia en Grave Prospero, 1617; Casandra. Hertoginne van Borgonie en Karel Baldeus, 1617; Ialoerse studenten, 1617). Naast deze aangepaste `comedias heroycas' en mantel-en-degen-stukken, gekenmerkt door een `open', ingewikkelde uiterlijke handeling, moord- en vechtpartijen, vermommingen, reeksen minnaars, het verwaarlozen van de eenheid van tijd en plaats en het ontbreken van een strakke indeling in bedrijven, vertaalde hij ook The Revenger's Tragedy van Cyril Tourneur (Wraeck-gierigers treurspel, 1618) en putte hij zijn stof uit Italiaanse bronnen (Ariosto's Orlando furioso; Bandello's novellen in de Franse vertaling van Belleforest), volksboeken, kronieken (Vrou Jacoba, 1638) e.a.

In zijn stukken komen veel stomme vertoningen voor die samen met muziek, zang en dans en de afwisselende, kleurrijke handeling het succes ervan verzekerden bij het Amsterdamse publiek. Anderzijds zijn de komische elementen uitzonderlijk en wordt er een ruime plaats ingenomen door geleerde uiteenzettingen, zelfs wetenschappelijke lering, die, volgens Rodenburg, het doel was van de dichtkunst. Dit laatste komt herhaaldelijk tot uiting in het eerste deel van zijn theoretische werk, Eglentiers poëtens borst-weringh (1619), een betoog over dichtkunst en aanverwante zaken waarin hij Sidney's Defence of Poesie (1595) `vertalend bewerkte' en Th. Wilsons The Arte of Rhetorique excerpeerde en aanvulde uit andere bronnen zoals John Dove's A Confutation of Atheism. Het tweede deel van dit verzamelwerk bevat epithalamische poëzie, drie allegorische tafelspelen en niet-oorspr. emblematische gedichten met moraliserende strekking. Van Rodenburg zijn verder nog enkele gedichten bekend. Zijn werken, die in de eerste helft van de 17de eeuw herhaaldelijk werden herdrukt, zijn niet toegankelijk in moderne uitgave. Zijn toneelwerk vraagt nog een diepgaand onderzoek.

Literatuur:

J. Alblas, Bibliographie der werken van Th.R. (1894); W. Zuidema, `Th.R.', in Tijdschr. v. Nederl. Taal- en Letterk., 21, 22 en 24 (1902, 1903 en 1905); J. te Winkel, Ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde, iii (1924<sup>2</sup>); J. Brouwer, in Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, iv (1948), met bibl.; W.A.P. Smit, Het Nederlandse renaissancetoneel als probleem en taak voor de literatuurhistorie (1964); S.F. Witstein, Bronnen en bewerkingswijze van de ontleende gedeelten in R.s Eglentiers poëtens borst-weringh (1619) (1964); P.E.L. Verkuyl, Battista Guarini's Il Pastor fido in de Nederlandse dramatische literatuur (1971); E. Oey-de Vita, `Problemen van kopijonderzoek voor toneelstukken uit de zeventiende eeuw. ii Vrou Jacoba', in Spektator, 3 (1973-1974); B. de Groote, `Nieuwe gegevens over Th.R.', in Studia Germanica Gandensia, 15 (1974); E. Francken, `R.s. bewerking van Sidney's Defence', in Reisgidsen vol Belluno's en Blauwbaarden. Opstellen [...] aan H.A. Wage (1976); W.M.H. Hummelen, Amsterdams toneel in het begin van de Gouden Eeuw (1982).

[A.M. Musschoot]