De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Perron, E. du

Eig. Charles Edgar, Nederlands dichter en prozaschrijver (Gedong Menu, West-Java, 2.11.1899-Bergen 14.5.1940). Stamde van vaderszijde uit een adellijk Frans geslacht dat al generaties in Nederlands-Indië gevestigd was; zijn moeders familie was afkomstig uit Réunion. Bang voor zijn harde vader, verwend door zijn onevenwichtige moeder, onderwezen door gouvernantes, groeide Eddy op tussen het inlandse personeel, sprak bij voorkeur Maleis en nam de gespleten sfeer van het vooroorlogse Nederlands-Indië diep in zich op. In 1906 verhuisde het gezin naar een groot, nog niet geëxploiteerd terrein aan de zuidkust, vanwaar men in 1912 terugkeerde. Du Perron bezocht daarna de hbs, eerst te Batavia, later te Bandoeng, hetgeen evenwel een mislukking werd. Wel was hij inmiddels een verwoed lezer geworden en kreeg hij een tijdlang privé-lessen voor de akte mo Nederlands. Daarna deed hij journalistiek werk, nam deel aan het demi-mondaine leven met velerlei erotische avonturen, ondernam voor zijn ontwikkeling langdurige reizen, en bezocht in deze tijd ook de Boroboedoer.

Na wo i vertrok de schatrijke `Indische' familie uit Java en reisde via Marseille en Parijs naar Brussel. In 1922 trok Du Perron evenwel naar Montmartre, maakte er kennis met talrijke schilders en schrijvers van Franse en niet-Franse afkomst en leidde er een bohémienbestaan, zij het altijd met de achtergrond van het vaderlijke kapitaal. Dank zij de criticus Pascal Pia verdiepte hij zich in de literatuur die hem zou beïnvloeden: Gide, Larbaud, Léautaud, Stendhal. Zijn schrijverschap ving in deze tijd aan; zijn eerste publikatie in boekvorm is in het Frans geschreven: Manuscrit trouvé dans une poche (1923).

Zijn verblijf in Montmartre duurde een half jaar en werd aangevuld door lange reizen en afgesloten door de terugkeer naar België in 1924. Geïnteresseerd in het modernisme in de letteren en de beeldende kunst, kreeg hij contact met het expressionisme in Antwerpen: hij ontmoette er Paul van Ostaijen en Gaston Burssens, maar ook de Nederlandse schilder A.C. Willink, toen nog geheel abstract à la Mondriaan. Dank zij het geld van Du Perron kon een tijdschrift worden gesticht, De Driehoek, waarvan hijzelf en de Antwerpse Jozef Peeters de redactie vormden; er kwamen tien afleveringen (april 1925-januari 1926) en enkele afzonderlijke cahiers. Du Perron was bijzonder gesteld op privé-uitgaven in kleine oplaag en bezorgde op die wijze niet enkel werk van zichzelf (onder de schuilnaam Duco Perkens), maar ook van anderen. Inmiddels was zijn vader eigenaar geworden van het kasteel Gistoux, dat met op veilingen gekochte meubelen werd ingericht. Uit de verhouding van Du Perron met het dienstmeisje Simone Sechez werd in 1926 een zoon geboren; hij huwde haar in 1928, maar het huwelijk werd later met wederzijds goedvinden ontbonden.

In de jaren 1925-1926 schreef hij norse, spottende gedichten waarin hij trachtte los te komen van zijn verleden: Poging tot afstand (1927), gevolg door Parlando (1930). Prozaverhalen uit die tijd werden gebundeld in Bij gebrek aan ernst (1926, vermeerderd in 1928 en 1932). Op Gistoux had Du Perron de gelegenheid om zijn vrienden te ontvangen: Vlaamse zoals Jan van Nijlen, Waalse zoals Frans Hellens, half-Hollandse zoals de te Brussel wonende Jan Greshoff, en Nederlandse zoals A. Roland Holst en Menno ter Braak. Zijn contacten met de Nederlandse literatuur namen sterk toe: hij werkte mee aan De Vrije Bladen en Den Gulden Winckel, en publiceerde in het jaarboek Erts (1929) zijn aangrijpende gedicht `Gebed bij de harde dood'.

In zijn behoefte aan absolute waarheid en waarachtigheid was het hem duidelijk geworden waar hij wel en waar hij niet bij behoorde: niet bij de traditionalisten, de estheten, de gearriveerden of de halfzachten. Vandaar dat hij afstand hield van

[p. 443]

Bloem, Nijhoff en Donker, en een weerzin had tegen het retorisch humanisme van Coster en De Stem. In 1931 schreef hij zijn geruchtmakende afrekening: Uren met Dirk Coster, dat een plaats kreeg in de eerste jaargang van Forum, en daarna in boekvorm verscheen (1933). Het heeft het gezag van Coster bij de jongere generatie definitief ondermijnd. Ofschoon Du Perron tot de oprichters van Forum behoorde, en geregeld meewerkte, heeft dit blad zich niet volgens zijn ideeën ontwikkeld.

In mei 1932 huwde hij met Elizabeth de Roos; zij vestigden zich in Parijs, waar de vriendschap met de zeer bewonderde Arthur van Schendel vernieuwd werd. Maar het familiebezit bleek na de zelfmoord van Du Perrons vader kleiner dan men had gemeend, en na het overlijden van Du Perrons moeder in januari 1933 tot niets gereduceerd. Toch slaagde hij erin door medewerking aan kranten en tijdschriften samen met zijn vrouw een bestaansbasis te vinden.

Intussen leefde Du Perron in het chaotische Parijs van crisis, volksfront, opkomend nationalisme, en de corrupte Stavisky-affaire; hij volgde intensief de Franse literatuur en was bevriend met Malraux, die La condition humaine aan hem opdroeg. Intussen werkte hij aan zijn confrontatie van heden en verleden: Het land van herkomst (1935, 1982¹¹), en aan de polemisch-essayistische bevestiging van zijn eigen onafhankelijke positiekeuze: De smalle mens (1934). In het najaar van 1936 vertrok Du Perron met vrouw en zoontje naar Java: hij werkte in Bandoeng en in Batavia, deed archiefonderzoek, bezocht Lebak ter wille van zijn Multatulistudie en schreef kronieken in het Bataviaasch Nieuwsblad en in Kritiek en Opbouw, het meest vooruitstrevende `Indische' tijdschrift. Hij had contact met anti-koloniale Nederlanders en met Indonesiërs, zoals Sjahrir. Zijn bekendheid met het Maleise Indië kwam hem nu van pas; maar het `land van herkomst' was onherkenbaar veranderd. De koloniale voorkeur voor het nationaal-socialisme maakte hem woedend. Omdat hijzelf ziek werd en zijn vrouw het klimaat slecht verdroeg, verlieten zij Java in het najaar van 1939; ze verbleven in Den Haag, waar Menno ter Braak, en later in Bergen, waar A. Roland Holst woonde.

Na in 1937 De man van Lebak te hebben gepubliceerd, had Du Perron allerlei Multatuli-plannen, zoals de heruitgave van de werken, chronologisch gecombineerd met de brieven; hij schreef aan de cyclus De onzekeren, waarvan één deel gereed was gekomen: Schandaal in Holland (1939), gewijd aan de beruchte 18de-eeuwse zedenkwestie rondom Onno Zwier van Haren. Bij de Duitse inval verbrandde hij een groot deel van zijn persoonlijk archief. Toen in de late namiddag van 14 mei de capitulatie bekend werd, kreeg hij een aanval van angina pectoris die het einde betekende.

Als dichter is Du Perron vooral de vertegenwoordiger van een anti-esthetische poésie parlante: geestig, nuchter, zakelijk, anekdotisch en psychologisch. Het is na de woordkunst van tachtig en na de symbolistische versverzorging van de generatie van 1910 een stijl waaraan de pretentie van eeuwige schoonheid vreemd is. Maar ook het expressionisme is voorbij, zowel naar inhoud als naar vorm. Zowel de gedichten van Vestdijk als die van de Criterium-groep (Hoornik, Van Hattum) zijn op Du Perrons poëzie-opvatting geïnspireerd, een opvatting die in feite pas omstreeks 1950, door het optreden van de dichters der experimentele atonale poëzie haar invoed heeft verloren.

Als criticus en essayist vertegenwoordigt Du Perron te zamen met Menno ter Braak de littérature engagée op zijn best: wars van alle compromis, wars van alle sentimentaliteit, keerde hij zich tegen middelmatigheid, epigonisme, statuszoekerij, vrijheidsbeperking en politieke dwang. Hij was een ontmaskeraar die door zijn `Indisch' verleden en zijn Parijse contacten een scherp inzicht had in het benepen Hollandse en zich verplicht voelde de Nederlandse grootheid te meten met internationale maat. Dit geldt zo goed voor de literatuur als voor de politiek en het leven in het algemeen. Hij was naar wezen en overtuiging een anti-burger: eerst als rijkeluiszoontje, dan als bohémien, ten slotte als niets-dan-schrijver, en steeds als onafhankelijk individualist.

Evenals Multatuli vormde Du Perron een eenmanspartij: tussen het geweld van het nationaal-socialisme dat hij onvoorwaardelijk verachtte en het communisme, dat hij wel begreep maar niet aanvaardde, verdedigde hij zichzelf en zijn kleine groep creatieve geestverwanten als de `smalle mens'. Terwijl Ter Braak het type Busken Huet vertegenwoordigt is Du Perron meer het type Multatuli; zijn invloed op de kritiek na wo ii blijkt o.a. bij Willem Frederik

[p. 444]

Hermans en in Vlaanderen bij Weverbergh.

Evenals Max Havelaar is Het land van herkomst een dubbelroman, zij het eenvoudiger van structuur. Ook invloeden van Proust, Larbaud en Stendhal kan men aanwijzen, de moderne ontgrenzing van de vorm, de vermenging van de genres. In de lange reeks hoofdstukken geeft de schrijver zich afwisselend rekenschap van de boeiende actuele situatie, Parijs 1933, en van zijn eigen boeiend verleden: het Java uit het begin van de eeuw. De hoofdvraag: wie ben ik en hoe ben ik zo geworden, is beantwoord in een onvoorwaardelije biecht aan de geliefde: zijn vrouw. Het boek is een sleutelroman: de gevarieerde kring van kennissen en vrienden (Ter Braak, Greshoff, Van Schendel, Malraux en anderen) komen er onder doorzichtige schuilnamen in voor; de talrijke gesprekken zijn ofwel authentiek ofwel op correspondenties gebaseerd. Evenzo komt de niet minder gevarieerde groep van Indische vrienden en vriendinnen, van familieleden en dienstpersoneel, van onderwijzers en tegenstanders ten tonele, zo authentiek als een herinnering maar kan zijn, en voor iedere ingewijde herkenbaar achter het masker van het pseudoniem. De term `roman' op het titelblad garandeert in dit geval geen verhaal, wel echter een heel conglomeraat van verhalen, beschouwingen, herinneringen en veronderstellingen, die te zamen het caleidoscopische beeld geven van de mens Du Perron, een overstelpende eenheid-in-veelheid waardoor het levensechte van dit boek beter is gegarandeerd dan door een meer klassieke structuur had kunnen geschieden.

Werken:

Nutteloos verzet (1929); Voor kleine parochie (1931); Vriend of vijand (1931); Mikrochaos (1932); Blocnote klein formaat (1936); Multatuli, tweede pleidooi (1938); De grijze dashond (1941); Een grote stilte (1942); Scheepsjournaal van Arthur Ducroo (1943).

Uitgaven:

Verzameld werk, 7 dln. (1955-1959); Menno ter Braak/E.d.P. Briefwisseling 1930-1940, 4 dln. (1962-1967); Brieven (vanaf 1977).

Literatuur:

C. van Wessem, Mijn broeders in Apollo (1941); S. Tas, Een critische periode (1946); W.L.M.E. van Leeuwen, Drie vrienden (1947); G.H. 's-Gravesande, E.d.P. (1947, 1980²); F. Batten en A.A.M. Stols, Bibliographie van de werken van Ch.E.d.P. (1948); H.A. Gomperts, Jagen om te leven (1949); G. Stuiveling, Steekproeven (1950); J. van Nijlen, Herinneringen aan E.d.P. (1955, 1981²); B. Vuyk, `De Duperronisten', in Rekenschap, vi (maart 1959); A. Deprez, E.d.P., zijn leven en zijn werk (1960); S. Vestdijk, Gestalten tegenover mij (1961, 1975<sup>2</sup>); J.H.W. Veenstra, D'Artagnan tegen Jan Fuselier (1962); J.J. Oversteegen, in Merlyn, 4, 6 (1966); Idem, Vorm of vent (1969); E.d.P., Schrijversprentenboek, 13 (1969, 1980<sup>2</sup>); Tirade, 17 (1973), speciaal D.P.-nummer; A. Greshoff, Mijn herinneringen aan E.d.P. (1975); L. Houet (ed.), `E.d.P.', in Bakel, 9 (1975); J.H.W. Veenstra, Multatuli als lotgenoot van d.P. (1979); P. Pascal, Praten over d.P. (1979), met voorw. van J.H.W. Veenstra; F. Bulhof, Over het land van herkomst van E.d.P. (1980); G. Puchinger, in Ontmoetingen met literatoren (1982); J. Brouwers, in De laatste deur (1983).

[G. Stuiveling]