De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Noot, Jan Baptista van der

Zuidnederlands en Frans dichter (Brecht 1536/1537 of 1539 - ? Antwerpen 1595). Stamde uit aanzienlijke familie; noemde zichzelf jonker. Was in 1562 en 1565 schepen. Werd hervormd en vluchtte na het geuzenoproer van maart 1567 naar Londen. Was in 1571 in Keulen en keerde in 1579 via Frankrijk terug naar Antwerpen. Verkeerde blijkbaar in financiële moeilijkheden, gezien de rekesten om steun die hij van 1581 tot 1592 tot de overheid richtte.

Als echt renaissancedichter verheerlijkte hij het dichterschap. Hooggeplaatste personen maakte hij onsterfelijk met zijn lofdichten, vooral verzameld in de Poeticsche werken (1580-1594). Verder bezong hij zijn geliefde Brabant en de Brabantse taal (Lofsang van Braband/Hymne de Braband, 1580). Minnedichten, vriendschaps- en religieuze poëzie werden verzameld in Het bosken (ca 1570).

In Het theatre oft toon-neel (1568), gedichten naar Petrarca en Du Bellay, bezingt Van der Noot de vergankelijkheid

[p. 414]

van het aardse en de zekerheid van Gods liefde, waarop hij een soms heftig anti-rooms-katholiek betoog in proza liet volgen. Elk gedicht is voorzien van een gravure van M. Gheraerts. Na de Franse (1568) en Engelse (1569) bewerking (voor welke laatste Edmund Spenser de gedichten vertaalde) volgde in 1572 een Duitse versie (Theatrum das ist Schawplatz), zonder de anti-rooms-katholieke passages.

In 1579 verscheen Het cort begryp der XII boecken Olympiados, met een Franse versie: Abregé des douze livres Olympiades, een gedeelte van Das Buch Extasis dat tussen 1573 en 1576 in Duitsland werd uitgegeven. Het is een weergave in meer dan 1000 verzen van een droomreis, waarin de dichter talrijke allegorische personages ontmoet, en die eindigt met zijn huwelijk met Olympia. Het werk bevat zeventien gravures van de hand van D.V. Coornhert. Door zijn tweetaligheid en zijn nauwe contacten met Engeland en Duitsland is Van der Noot een belangrijke schakel in de Westeuropese renaissance. Verwey heeft door zijn uitgave (Gedichten van Jonker Jan van der Noot, 1895) een belangrijke bijdrage geleverd tot de waardering van zijn tienlettergrepig vers, waarvan het ritme overeenkomst vertoont met dat van de `jamben' der Tachtigers. In de 17de eeuw was Van der Noot echter weinig bekend.

Uitgaven:

A Theatre of Wordlings (1937 en 1939), facs. uitg. met inl. van L.S. Friedland en bibl. van W.A. Jackson; W.A.P. Smit en W. Vermeer (ed.), Het bosken en Het theatre (1953); W.A.P. Smit (ed.), Epitalameon, oft houwelycx sanck voor Otto van Vicht en Cornelia van Balen (1953); C.A. Zaalberg (ed.), The Olympia Epics (1956); Idem (ed.), Lofsang van Braband/Hymne de Braband (1958); W. Waterschoot (ed.), De `Poeticsche werken' van Jonker J.v.d.N. Analytische bibliografie en tekstuitgave, 3 dln. (1975).

Literatuur:

A. Vermeylen, Leven en werken van Jonker J.v.d.N. (ca 1899); C.A. Zaalberg, Das Buch Extasis van J.v.d.N. (1954); K. Meeuwesse, in Nieuwe Taalg., 49 (1956); J. Wille, in Literair-historische opstellen (1963); S.F. Witstein, De verzencommentaar in Het theatre van J.v.d.N. (1965); L. Forster, Die Niederlande und die Anfänge der Barocklyrik in Deutschland (1967); F. de Schutter, Het vers van Jonker J.v.d.N. (1967); F. van Vinckenroye, `J.v.d.N. en Jan-Baptist Houwaert', in Liber alumnorum E. Rombauts (1968); W. Waterschoot, in Handelingen v.h. XXVIe Vl. filologenkongres (1968); K. Bostoen, `De jonge v.d.N. (ca. 1537-1567)', in Studies voor Zaalberg (1975); L. Forster, `J.v.d.N. und die deutsche Renaissancelyrik', in Kleine Schriften zur deutsche Literatur im 17. Jahrhundert. Daphnis, 6 (1977); W. Waterschoot, in Spiegel Historiael, 13 (1978).

[C.A. Zaalberg en S.S. Hoogerhuis]