De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Kossmann, Alfred Karl

Nederlands dichter, prozaschrijver en essayist (Leiden 31.1.1922). Voor en na wo ii werkzaam in boekhandel en uitgeverij tot 1952. Van 1943-1945 dwangarbeider in Duitsland. Van 1952 tot 1968 verbonden als kunstredacteur aan Het Vrije Volk in Rotterdam, vanaf 1962 in Amsterdam. Nadien vast medewerker aan dezelfde krant. Zijn werk werd onderscheiden met de Van der Hoogtprijs 1951 (De Nederlaag), de Prijs Kunstenaarsverzet 1960, de anwb-prijs 1964 (Reis lust), de Vijverbergprijs 1965 (De smaak van groene kaas, 1965), de Marianne Philipsprijs 1972 en de Constantijn Huygensprijs 1980 voor zijn gehele oeuvre.

Het werk van Kossmann kenmerkt zich door het dualistische karakter van zijn persoonlijkheid en dientengevolge door ambivalentie. Vanaf zijn eerste roman De nederlaag (1950), waarin hij zijn ervaringen als dwangarbeider in Duitsland heeft verbeeld, geeft hij blijk van een scherp waarnemingsvermogen waarmee hij het menselijk tekort vastlegt. Goed en kwaad zijn voor hem niet zozeer morele categorieën als wel louter te constateren menselijke verschijnselen. Hij observeert die zowel bij zichzelf als bij anderen en probeert zich daarvan, met succes, te distantiëren door humor, ironie en intelligente scepsis. In vier korte romans, De linkerhand (1955), De hondenplaag (1956), De bekering

[p. 331]

(1957) en De misdaad (1962), met een belangrijk nawoord (te zamen herdrukt in 1968 onder de titel Studies in paniek), vond hij de stijl van barokke fantasie die bij uitstek bij hem past en waarin hij mensen beschrijft die `uit hun eigen ontwikkeling stapten, amok maakten, hun levensvorm doorbraken'. Wat hem in hen, en in zichzelf, boeit, zijn de bronnen van vertroebeling in de menselijke natuur, maar zonder moraliserende, slechts louter psychologische intenties. Die belangstelling treft men ook aan in zijn essays De rijmende dood (1959) en Martelaar van een dagdroom (1963). Voor zijn `toeristische' levenshouding, niet geïnteresseerd in oordeel en kritiek maar in karakteristiek, vond hij een gelukkige formule in een zeer persoonlijke vorm van reisverhaal, deels verslag, deels werkelijk verhaal, zoals Reislust (1963) en Clownsreis (1967).

Nadat een ernstig auto-ongeval in 1972 hem gedeeltelijk invalide had gemaakt, bedacht hij een vorm van reizen `à l'intérieur de sa chambre', in een boek als De seizoenen van een invalide lezer (1976). Een hoogtepunt in zijn oeuvre bereikte Kossmann met zijn grote roman Geur der droefenis (1980), die mag worden beschouwd als een som van zijn ervaringen, zijn problematiek, zijn filosofie en de literaire en psychologische kenmerken van zijn werk in een breed opgezet tijdsbeeld dat de periode van vlak voor wo ii tot de jaren tachtig omspant. In 1981 zag een nieuwe omvangrijke, maar naar opzet en uitwerking minder geslaagde roman het licht, Hoogmoed en dronkenschap.

Van zijn poëzie werd een selectie samengebracht in Gedichten 1940-1965 (1969), waarin hij zich een authentiek dichter toont, al wordt zijn lyrisch vermogen enigszins afgeremd door zijn sterk relativerende intelligentie.

Werken:

De vernietiging (1942), p.; De dansschool (1943), p.; Het vuurwerk (1946), p.; De bosheks (1951), p.; De moord op Arend Zwigt (1951), r.; Tegenspoed is niet te koop (1953), opera buffa; Apologie der varkens (1954), p.; De veldtocht en andere gedichten (1959); De vrouwenhaters (1968), verz. bundel; De architect (1969), nov.; De wind en de lichten der schepen (1970), r.; Ga weg, ga weg, zei de vogel (1971), nov.; Waarom wil je dat ik schrijf? (1972), krit.; Laatst ging ik spelevaren (1973), essay; Weerzien van een eiland (1977), autobiogr.; O roos, je bent ziek (1979), r.; Een gouden beker (1982), nov.; Drempel van ouderdom (1983), nov.

Uitgaven:

De vrijheid, de leegte, de dood (1981), keuze uit de verh.; De middag van mijn leven (1982), keuze uit de reisverh.

Literatuur:

Jan Campertprijzen 1980 (1980), met bibl.; H. Werkman, in Aangekruist (1980); B. Peene, `A.K.', in Kritisch lexicon van de Nederlandstalige lit. na 1945 (1984).

[P.H. Dubois]