De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Koetsveld, Cornelis Eliza van

Nederlands schrijver (Rotterdam 24.5.1807-'s-Gravenhage 4.11.1893). Studeerde letteren en theologie te Leiden; 1830 predikant te Westmaas (Hoeksche Waard); later o.m. in 's-Gravenhage; in 1878 ook hofprediker.

Schreef sedert 1838 veel stichtelijke en theologische werken, kinderverhalen en preken. Zijn hoofdwerk Schetsen uit de pastorij te Mastland. Ernst en luim uit het leven van den Nederlandschen dorpsleeraar, dat in 1843 anoniem verscheen (1916¹⁵), dankt zijn populariteit ten dele aan de grote belangstelling van protestants Nederland voor `herderlijk werk', ten dele zeker ook aan de literaire kwaliteiten van dit humoristisch-realistische boek als reportage van het leven op een zeer afgelegen dorp in de eerste helft van de 19de eeuw. In zijn latere, dicht bij Dickens staande novellen tekent Van Koetsveld op vaak realistische wijze vooral de sociale nood in de achterbuurten van de grote stad. Hij beschouwt de standen echter als door God verordineerd en verwacht verzachting van het leed der armoede vooral van prediking en bekering.

Werken:

De oudejaarsavond (1840); Godsdienstige en zedelijke novellen, 3 dln. (1847-1853); De begrafenis. Twee laatste schetsen uit de pastorij te Mastland (1849); Snippers van de schrijftafel (1852); Verspreide kinderverhalen (1855); Nieuwe kinderverhalen (1857); Fantasie en waarheid (1863); Ideaal en werkelijkheid (1868); Op de wandeling en bij den haard (1870); Uit de kinderwereld (1884); Nalezing van een tachtigjarige (1887); Losse bladen uit mijn pastoraalboek (1894).

Uitgaven:

T. Keightley, The Manse of Mastland (1860), Engelse vert.; H.R. Schollenbruch, Skizzen aus dem Pastorat zu Mastland (1865), Duitse vert.; Volledige werken, 10 dln. (1897-1898); Schetsen uit de pastorie te Mastland (1978), met een inl. woord en van noten voorz. door M. Stapert-Eggen.

Literatuur:

C. Busken Huet, Litt. Fantasien en Kritieken, dl. ii (1868); E.J. Potgieter, Kritische Studiën, dl. ii (1876); J. ten Brink, Gesch. van de Noord-Ned. letterkunde, dl. i (1888); J.J. Prins, `Levensbericht', in Hand. Mij Nederl. Lett. (1893-1894); J.M. Acket, Verzamelde opstellen (1920); A. Saalborn, Het ontwaken van het sociaal besef in de literatuur (1931); E. Jongejan, De Humor-`cultus' der romantiek in Nederland (1933); C.G.N. de Vooys, `De sociale roman en de sociale novelle in het midden van de 19e eeuw', in Verzamelde Opstellen. Nieuwe bundel (1947); A.J. Onstenk, Ik behoor bij mezelf. C.E.v.K. 1807-1893 (1973), diss.; J.W. van Hulst, `De sociaal-(ped)agogische theorie en praktijk van C.E.v.K.', in Pedagogisch Forum, 7 (1973); F.H. Kuiper, `Noodig onderricht voor mijne leerlingen 1839', in Op zoek naar beter bijbels onderwijs (1977); A.J. Onstenk, `C.v.K. (1807-1893): Réveilman honoris causa', in Aspecten van het Réveil (1980); J. Meijer, Discriminatie in domineesland: C.E.v.K. 1807-1893 (1981).

[W.J.C. Buitendijk]