De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Kinker, Johannes

Noordnederlands dichter en filosoof (Nieuwer-Amstel 1.1.1764-Amsterdam 16.9.1845). Studeerde rechten en medicijnen te Utrecht; promoveerde in de rechten in 1787. Werkte tot 1817 in de advocatuur, tot 1830 (afscheiding) hoogleraar Nederlandse taalkunde, geschiedenis en welsprekendheid te Luik. Richtte in Luik het verlichte letterkundig gezelschap `Tandem' op. Was een voorstander van de eenheid van Noord- en Zuid-Nederland, zonder daarmee zijn kosmopolitische idealen prijs te geven. Voor de Bataafse revolutie toonde hij zich patriot, later was hij een bewonderaar van de heilige alliantie van tsaar Alexander.

Kinker was medewerker aan een groot aantal tijdschriften, nl. Janus (1787), Janus Verrezen (1795), De Arke Noachs (1799), Sem, Cham en Japhet (1800) en De Herkaauwer (1815-1817). Bovendien vulde hij ca veertig nummers van De Post van den Helicon (1788) met felle artikelen tegen rijmelarij, dichtgenootschappen en sentimentaliteit.

In 1785 verscheen een bundel anacreontische minnelyriek: Mijne minderjarige zangster. Naast drama's (o.a. Van Rots, 1789 en Celia, 1792) schreef hij een zinnespel (Het eeuwfeest bij de aanvang der negentiende eeuw, 1801), dat later door hemzelf werd geparodieerd in De menschheid in het Lazarushuis. De Ericie van Fontenelle inspireerde hem tot de parodie: Ericia of de Vestaalsche maagd, kermistreurspel (1799). Van zijn filosofische gedichten zijn het bekendst Gedachten bij het graf van Kant (1805), Het Alleven of de Wereldziel (1812) en Het Ware der Schoonheid (1814).

In Kant, proeve van eene opheldering van de kritiek der zuivere rede (oorspr. verschenen in Magazijn voor de Kritische Wijsbegeerte, 1799; afzonderlijk uitg. 1872; in 1801 in het Frans vertaald) geeft Kinker een verdediging en uiteenzetting van de leer van Kant. Hij verwierp hierin de praktische rede; de categorische imperatief verving hij door het instinct of de wereldziel. Ten slotte zou Kinker zich aansluiten bij de identiteitsleer van Schelling. Op het gebied van de poëtica zijn vooral van belang Proeve eener Hollandsche prosodia (1810) en de voorredes tot zijn Gedichten, 3 dln. (1819-1821), resp. over wijsgerige poëzie, de ode en het epos. In Beoordeling van mr. Willem Bilderdijk's Nederlandsche spraakleer bestrijdt hij Bilderdijks Spraakkunst.

Kinkers poëzie is niet vrij van een zekere retorische breedsprakigheid, maar is ook niet zuiver verstandelijk. De mystiek geeft aan het stoffelijke een ziel, de allegorie aan

[p. 318]

het onstoffelijke een gedaante. Schoonheid is niet schone schijn, maar symbool van een geestelijke wereldorde. Als overtuigd vrijmetselaar droeg hij gedichten bij voor het Gezangboek der Vrijmetselaars. Hoewel agnosticus toonde hij diepe eerbied voor de opperbouwmeester van het heelal.

Van nature non-conformist en spotziek, werd hij door velen beschouwd als een zonderling. Als de Nederlandse 18de-eeuwse parodist bij uitstek spaarde hij noch beroemdheden als Voltaire en Feith (vgl. Brieven van Sophie aan mr. R. Feith, 1807), noch zichzelf. In 1787 publiceerde hij Orosman de Kleine of de dood van Zaïre, moorddadig treurspel, een parodie op Voltaire. Zonder veel succes probeerde hij deze te overtreffen met het stuk Almansor en Zehra (1804). Om zijn ideeën buiten het Nederlandse taalgebied bekend te maken schreef Kinker Essai sur le dualisme de la raison humaine, 2 dln. (uitg. 1850-1852). Gedurende zijn Hollandse jaren had hij veel invloed op het Amsterdamse toneelleven.

Van zijn vele vertalingen zijn de bekendste: van Schiller, De maagd van Orléans en Maria Stuart (1807), en van Shakespeare, Eind goed, al goed. Ook vertaalde hij oratoria van Haydn en schreef zelf cantates.

Uitgaven:

J. van Vloten, Verspreid en onuitgegeven dicht en ondicht (1877); G.J. Vis (ed.), De verlichte muze (1982).

Literatuur:

J. Koopmans, `Kinkerstudiën', in Taal en Letteren, xv en xvi (1905 en 1906); J. v.d. Berg van Eysinga-Elias, `De litterair-historische betekenis van mr. J.K.', in De Nieuwe Gids, xxvi, 1 (1911); P.H. Schröder, Parodieën in de Nederlandsche letterkunde (1932); Ph. van der Gulden, `J.K.', in Alg. Tijdschr. voor Wijsbeg. en Psych., xxxiv (1945); G. Colmjon, De Nederl. letteren in de 19e eeuw (1953); J.A. Rispens, De geharnaste dromer. J.K. als aestheticus en dichter (1960); M. Rutten, in Tijdschr. voor Levende Talen, 8 (1962); G.J. Vis, J.K. en zijn literaire theorie (1967), diss. met bibl.

[W.J.C. Buitendijk en red.]