De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Gruterus, Janus

Eig. Jan de Gruytere, ps. Ranutius Gherus, Zuidnederlands dichter en filoloog (Antwerpen 3.12.1560-Berhelden, bij Heidelberg, 20.9.1627). In 1567, bij de komst van Alva, ontvluchtten zijn ouders Antwerpen en vestigden zich, met honderden lotgenoten, in Norwich (Engeland), waar Gruterus woonde tot 1577, toen hij zich liet inschrijven in Cambridge. Wsch. op aandringen van Lipsius en Donellus kwam hij in 1579 naar Leiden, waar hij in 1584 promoveerde in de rechten. Na reizen door Duitsland (Rostock, Danzig) werd hij in 1591 benoemd tot hoogleraar in Wittenberg, dat hij in 1592 wegens de sterk lutherse gezindheid verwisselde voor Heidelberg. Tien jaar doceerde hij hier geschiedenis. In 1602 werd hij benoemd tot conservator van de vermaarde Bibliotheca Palatina, die hij in twintig jaar tot een unieke collectie uitbouwde. Bij de inname van Heidelberg door de keizerlijken in 1623 werd dit levenswerk vernietigd. Zijn laatste jaren sleet Gruterus gelaten in Zuid-Duitsland.

Hij was een der meest vooraanstaande geleerden van zijn tijd, een zeer verdienstelijk dichter in de landstaal (sonnetten), maar vooral in het Latijn, en een begaafd filoloog. In Leiden vertoefde hij in de kringen van Janus Dousa en werd daar sterk beïnvloed door Lipsius' stoïcijnse denkbeelden. Ook voor de ontwikkeling van de Duitse dichtkunst maakte hij zich sterk. Van onschatbare betekenis waren eeuwenlang zijn Inscriptiones antiquae (1602).

Hij onderscheidde zich voorts door de uitgave van veel klassieke auteurs en zijn bloemlezingen van eigentijdse dichters (Delitiae poetarum) uit de Italiaanse, Franse, Duitse en Nederlandse Neolatijnse literatuur. Zijn privé-collectie boeken en hss. was fameus.

Literatuur:

A. Roersch, in Biographie Nat. de Belgique, viii (1884-1885); G. Smend, J.G. Sein Leben und Wirken (1939); L. Forster, J.G.' English Years (1967), aangevuld in Stud. German. Gandensia, 16 (1975); L. Roose, `Een achtste sonnet van Janus Gruterus', in Spiegel der Letteren, 14 (1972); H. de la Fontaine Verwey, `De Geschiedenis van het Amsterdamse Caesar-handschrift', in Idem, Uit de wereld van het boek iii (1979); Chr. de Paepe, `Une lettre inédite de J.G.', in Humanistica Lovan., 29 (1980); C.L. Heesakkers, `Ein niederländischen Stammbuch: Das Album Amicorum des Janus Dousa Pater (1545-1604)', in J.U. Fechner (ed.), Stammbücher als kulturhistorische Quellen (1981).

[A.C. Eyffinger]