De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Elckerlijc

Eig. Den Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc - Hoe dat elckerlijc mensche wert ghedaecht Gode rekeninghe te doen, Middelnederlandse `moraliteit' (15de eeuw). God zendt de Dood uit om Elckerlijc, d.i. ieder mens, met name de zondige mens, te waarschuwen dat hij een `pelgrimagie' moet ondernomen, waarvan niemand kan terugkeren.

Elckerlijc is in feite een didactisch geschrift waarin de mensen, `in den maniere van eenen spele' en aan de hand van allegorische personages, een les wordt voorgehouden, weliswaar niet als een dor en nadrukkelijk betoog, maar in een geslaagde dramatische uitbeelding. Dit maakt Elckerlijc tot het meesterwerk van het `spel van zinne' of `moraliteit' in de Westeuropese literatuur en verklaart zijn blijvende bijval.

De datering van het stuk staat niet vast. De oudste druk wordt ca 1496 geplaatst, maar het stuk werd vermoedelijk versch. jaren vroeger geschreven. De tekst van Elckerlijc vertoont een zo nauwe overeenkomst met het Engelse Everyman, dat het ene stuk een vertaling moet zijn van het andere. Van al de bewijzen die voor de prioriteit van het Nederlanse spel werden aangevoerd, is ongetwijfeld het betoog dat steunt op de vergelijking tussen de rijmparen in beide stukken het meest overtuigend.

Uitgaven:

H. Logeman (1892), met tekst van Everyman; K.H. de Raaf (1897); J. van Mierlo (1949); H.J.E. Endepols (1955⁶); R. Vos (1967); G.J. Steenbergen (1969⁴); A. van Elslander (1979⁷), met bibl.; M.J.M. de Haan (1979).

Literatuur:

H. Logeman, Elckerlijc-Everyman (1902); L. Willems, Elckerlijc-Studiën (1934); E.R. Tigg, `Is Elckerlijc prior to Everyman?', in Journal of English and Germanic Philology (1939) en Neophilologus (1941); H. de Vocht, Everyman (1947); J. van Mierlo, De Prioriteit van Elckerlijc tegenover Everyman gehandhaafd (1948); R.W. Zantvoort, in Études Anglaises (1953); J.J. Mak, Uyt Ionsten Versaemt (1957); R. Vos, `Over de Elckerlijc, de Elckerlijc als allegorisch spel', in Spiegel der Letteren, 9 (1965-1966); Idem, `De leeftijd van Elckerlijc', in Nieuwe Taalg., 59 (1966); J.B. Drewes, in Jaarboek De Fonteine (1968); A. van Duinkerken, De Stijl van Elkerlijk (1968); M.J.M. de Haan, `Elckerlijc is niet iederéén', in In navolging (1975); Meta, 10 (1975-1976), Elckerlijc-nummer; G. Cooper en C. Wortham, `Introduction', in Idem, The summoning of Everyman (1980); T.W. Best, `Herald of death in Dutch and German Everyman plays', in Neophilologus, 65 (1981); E. Fuhrich-Leisler, `Zur Geschichte des Jedermann-Motivs', in W.E. Ymill en P. Howe (ed.), Hugo von Hofmannsthal (1874-1929) (1981); L. Swerts, `Peter van Doorland en Elckerlyc', in Tijdspiegel, 37 (1982).

[A. van Elslander]