Herman Gorter en Henriëtte Roland Holst in hun tijd

[p. 117]

1917-1928 - ‘Wij zullen u niet zien, lichtende vrede’

1917	Tijdens de februari-revolutie in Rusland wordt de Tsaar afgezet. De Verenigde Staten gaan deelnemen aan de oorlog. In mei komt de Kerensky-regering in Rusland aan de macht: een coalitie van liberalen en reformistische socialisten. Herman Gorter krijgt als patiënt toestemming naar Zwitserland te reizen en heeft in Bern nauw contact met Russische revolutionairen. Toenemend verschil van mening met Wijnkoop en Van Ravesteijn over de politieke koers t.o.v. de oorlogvoerende regeringen. Gorter roept de partijleiding van de S.D.P. op om met de marxisten de basis voor een Derde Internationale te leggen. Na een oproep tot dienstweigeren zitten in Nederland meer dan honderd dienstweigeraars gevangen. Juli: aardappeloproer in Amsterdam tegen de speculatie met en de export van aardappelen. Soldaten weigeren op demonstrerende vrouwen te schieten. 7 november: de ‘oktober-revolutie’ in Rusland (de Russische kalender scheelde dertien dagen met de Westeuropese): de Bolsjewieken zetten de Kerensky-regering af en Lenin wordt voorzitter van de Raad van Volkscommissarissen. Vredesonderhandelingen met Duitsland. Het Sarekat-Islamcongres verlangt voor het eerst de onafhankelijkheid van Indonesië. 12 december: in Nederland wordt het algemeen kiesrecht afgekondigd.
1918	Herman Gorter bereidt in Zwitserland zijn brochure De wereldrevolutie voor. Hij vervreemdt van de S.D.P., die in november wordt omgezet in de Communistische Partij Holland. Dmstreeks deze tijd gaat Gorter naar Berlijn, waar hij een intensief contact met de Spartakusbund van Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht onderhoudt. November-revolutie in Duitsland. Wapenstilstand op 11 november. Mislukking in Nederland van Troelstra's revolutiepoging, waarna echter de S.D.A.P. en het N.V.V. met hervormingsvoorstellen komen.
1919	Januari: bloedige onderdrukking van de Spartakus-opstand in Berlijn; Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht door de Freikorpse vermoord. Maart: oprichting van de Derde Internationale of Komintern in Moskou. Gorter sluit zich aan bij de linksradicale oppositie in de Duitse Communistische Partij, die zich in 1920 afsplitst als Kommunistische Arbeiter-Partei Deutschlands. Hij werkt voortaan geheel op internationaal terrein en publiceert brochures in het Duits en verlaat de C.P.H. Henriette Roland Holst verhuist naar De Buissche Heide.
1920	Gorter beantwoordt Lenins aanval op het radicalisme met de brochure Offener Brief an den Genossen Lenin. Hij woont aan het eind van het jaar, als vertegenwoordiger van de K.A.P.D. zittingen bij van het Uitvoerend Comitee van de Komintern in Moskou, waar hij opponeert tegen de politiek van de Komintern zonder gehoor te vinden. Henriette Roland Holst publiceert een reeks artikelen in De Nieuwe Tijd, De taak der Communistische Partij in de proletarische revolutie, waarin ze Gorters standpunt dicht benadert. Oprichting van de Indonesische Kommunistische Partij.

[p. 118]

1921	Henriette Roland Holst woont in Moskou het congres van de Komintern bij als afgevaardigde van de C.P.H., waar Trotzky haar waarschuwt tegen het ‘sektarisme’ van Gorter en Pannekoek. September: Gorter richt de Kommunistische Arbeiders Partij Nederland op en wordt redacteur van De Kommunistische Arbeider. Tot zijn dood blijft hij de leider en theoreticus van deze kleine groepering der ‘zuiveren’.
1922	De Nieuwe Tijd wordt door zijn te onafhankelijke opstelling vervangen door De Communistische Gids met o.a. Henriette Roland Holst in de redactie. 28 oktober: Mussolini onderneemt de ‘mars op Rome’. Het fascisme aan de macht in Italië.
1923	Bezetting van het Ruhrgebied door Franse en Belgische troepen. Henriette Roland Holst debatteert in de Communistische Gids over de betekenis van het ‘geestelijke’ in de communistische strijd.
1924	Mei: Henriette Roland Holst verlaat de C.P.H. en wordt lid van de Bond van Kommunistische Strijd- en Propagandaclubs. Herman Gorter brengt tot in 1927 de zomers door in Zwitserland en werkt verder voornamelijk in zijn huis De Verbrande Pan te Bergen. Schrijft onder meer De arbeidersraad en werkt aan zijn studie over de wereldliteratuur, De groote dichters.
1925	Henriette Roland Holst sluit zich na de politieke nederlaag van Wijnkoop en Van Ravesteijn weer aan bij de C.P.H.
1926	Henriette Roland Holst houdt met Mohammed Hatta een inleiding over de koloniale politiek van Nederland op een cursus van de Internationale Vrouwenbond voor Vrijheid en Vrede. Na de benoeming van R.N. Roland Holst tot hoogleraar-directeur van de Rijksacademie in Amsterdam verhuizen zij naar Bloemendaal. Zij voltooit het tweede deel van Kapitaal en arbeid in Nederland en richt het blad Klassenstrijd op. November: Duitsland wordt toegelaten tot de Volkenbond.
1927	Krachtdadige onderdrukking van revolutionaire bewegingen in West-Java en Midden-Sumatra, gevolgd door verbanningen naar Tanah Merah (Boven-Digoel). Sukarno richt de Partai Nasional Indonesia op. 15 september: Herman Gorter overlijdt op zijn terugreis uit Zwitserland in een hotel te Brussel aan angina pectoris. November: definitieve breuk van Henriette Roland Holst met de C.P.H. Zij wordt overtuigd religieus-socialiste en gaat samenwerken met H.Sneevliet.

[p. 119]

1
Handschrift van een gedicht door Herman Gorter uit de postuum verschenen bundel Liedjes aan de geest der muziek der nieuwe menschheid, 1930.

2
Begin van een aan Johan Huizinga opgedragen gedicht door Henriette Roland Holst, dat ze hem op 12 augustus 1921 toezendt.

[p. 120]

3
Begin van de Russische revolutie in Petrograd, juli 1917.

[p. 121]

4
Uit de roerige dagen waarin de vraag gesteld wordt: ‘zal de revolutie bij onze grens tot stilstand komen?’.

5
De Novemberrevolutie in Duitsland, 1918.

6
Spotprent op de mislukte revolutiepogingen in ons land.

[p. 122]

7
Karl Liebknecht, met Rosa Luxemburg leider van de mislukte Spartakistenopstand te Berlijn.

8
Biografie van Rosa Luxeumburg uit 1935.

9
Lenin spreekt tijdens het congres van de Derde Internationale te Moskou in 1920. Herman Gorter woont dit congres bij en valt Lenin fel aan.

[p. 123]

10
Handschrift van een gedicht door Herman Gorter uit De arbeidersraad.

11
Herman Gorters antwoord op de brochure van Lenin, waarin deze het radicalisme aanvalt, 1920.

12
Brief van Herman Gorter aan Jenne Clinge Doorenbos van december 1920, na zijn bezoek aan Moskou.

[p. 124]

13
Herman Gorter met Jenne Clinge Doorenbos te Sankt Moritz in 1922.

14
Een van Herman Gorters laatste brieven aan Jenne Clinge Doorenbos.

15
Herman Gorter in 1923.

[p. 125]

16
Latere herinnering van Henriette Roland Holst aan haar bezoek aan Moskou.

17
Henriette Roland Holst, die in de zomer van 1921 in Moskou het congres van de Derde Internationale bijwoont.

[p. 126]

18
Na de opheffing van De Nieuwe Tijd wordt De Communistische Gids gesticht met Henriette Roland Holst in de redactie.

19
Begin van het aan Herman Gorter gewijde boek van Henriette Roland Holst uit 1933.