Herman Gorter en Henriëtte Roland Holst in hun tijd

[p. 107]

1914-1917 - ‘Want deze dag gaat over zee van bloed’

1914	April: Henriette Roland Holst erft de helft van het buitengoed De Buissche Heide bij Zundert door het overlijden van haar moeder. 31 juli: moord op Jean Jaurès, die een dag tevoren op een massa-meeting de arbeiders tot verzet tegen de oorlog had opgeroepen. Op dezelfde dag wordt een anti-oorlogsmeeting op het IJsclubterrein te Amsterdam gehouden. De Europese socialistische partijen blijken niet in staat de internationale solidariteit van de arbeiders tegen de oorlog te bewerkstelligen. Augustus: uitbreken van de wereldoorlog. Belgische vluchtelingen naar het neutrale Nederland. Troelstra stemt in de kamer vóór de mobilisatiecredieten. Ook de buitenlandse socialistische partijen, behalve in Rusland, verzetten zich niet tegen de oorlogscredieten en aanvaarden de politieke ‘godsvrede’. De Tweede Internationale valt uiteen. De S.D.P. sluit zich met anarcho-syndicalistische en pacifistische groepen aan bij de Samenwerkende Arbeidersverenigingen (de S.A.V.), die demobilisatie eisen. December: Herman Gorter publiceert de brochure Het imperialisme, de wereldoorlog en de sociaal-democratie.
1915	Henriette Roland Holst richt het pacifistische Revolutionair Socialistisch Verbond op met als orgaan De Internationale. Lenin leest met instemming Gorters brochure Het imperialisme, de wereldoorlog en de sociaal-democratie en schrijft hem een brief hierover. Juni: op het zesde jaarcongres van de S.D.P. wordt Gorters ‘Bussumse resolutie’ aanvaard: een volksleger dient niet de onafhankelijkheid of neutraliteit van een natie te verdedigen, maar moet aanvaard als strijdmiddel tegen het binnenlands kapitalisme. September: de S.D.P. stuurt geen afvaardiging naar de Internationale Vredesconferentie in Zimmerwald, omdat men geen meerderheid verwacht voor een oproep tot sociale revolutie, zoals Lenin en de S.D.P. die voorstaan. Henriette Roland Holst is, als vertegenwoordigster van het Revolutionair Socialistisch Verbond, de enige Nederlander op de conferentie. Henriette Roland Holst is mede-ondertekenaar van het Manifest der dienstweigeraars. Herman Gorter, die zich maandenlang in Bergen had teruggetrokken, voltooit in de winter zijn tweede, sterk uitgebreide versie van Pan.

[p. 108]

1916

Januari: nadat Wibaut en Van der Goes uit de redactie van De Nieuwe Tijd zijn getreden, vormen Herman Gorter en Henriette Roland Holst met Anton Pannekoek een nieuwe redactie, die van het blad een links-marxistisch orgaan maakt. April: Herman Gorter verkeert in een diepe depressie en trekt zich terug uit De Tribune. Hij verzamelt zijn dichtwerk in vier delen. Mei: Henriette Roland Holst brengt op het jaarcongres van de S.D.P. een fusie tot stand tussen de S.D.P. en het Revolutionair Socialistisch Verbond. Zij treedt voor één jaar toe tot de redactie van De Tribune. De Bond van Christen-Socialisten sluit zich aan bij de Samenwerkende Arbeidersverenigingen, omgedoopt tot het Revolutionair Socialistisch Komitee tegen Oorlog en zijn Gevolgen. 21 juni: demonstratie in Amsterdam van twintig duizend betogers tegen de honger en de oorlog. 19 november: overlijden van Gorters vrouw. Herman Gorter schrijft naar aanleiding hiervan In memoriam, bij den dood eener communiste, dat eerst na zijn dood gepubliceerd wordt. Aan het eind van het jaar trekt hij zich na negentien jaar terug uit de redactie van De Nieuwe Tijd.

[p. 109]

1
Bekendmaking van de gebeurtenis die de eerste wereldoorlog inluidt.

2
Duitse soldaat in de eerste wereldoorlog, die over de ruggen der verdeelde arbeiders wordt uitgevochten.

[p. 110]

3
Belgische vluchtelingen in het neutrale Nederland.

4
Aanhouding van een stakingsleider op het Plein te Den Haag tijdens de tramstaking op 12 juli 1914.

5
1 Mei-betoging te Amsterdam in 1915.

[p. 111]

6
Van 31 juli tot 2 augustus 1916 vindt te Den Haag een Internationale Socialistische Conferentie van neutrale landen plaats.

7
Afkondiging van het algemeen kiesrecht voor mannen door de burgemeester op het bordes van het stadhuis te Den Haag op 12 december 1917.

8
Na de winkelplunderingen van 12-13 april 1918 in de Boekhorststraat te Den Haag.

[p. 112]

9
Brief van Herman Gorter aan Jenne Clinge Doorenbos, ondertekend met zijn bijnaam ‘Pan’.

10
Gedicht door Henriette Roland Holst over Herman en Wies Gorter, na de dood van de laatste.

11
In 1914. Behalve cricketer, tennisser, schaatser en bergbeklimmer, was Herman Gorter ook een verwoed zeiler.

[p. 113]

12
Wies en Herman Gorter.

13
Grafrede van Herman Gorter bij de dood van zijn echtgenote.

[p. 114]

14
Gedicht in De Amsterdammer.

15
Henriette Roland Holst als antimilitariste.

16
Pasfoto van Henriette Roland Holst.

[p. 115]

17
Briefkaart van Henriette Roland Holst aan Herman Heijermans over de reorganisatie van De Nieuwe Tijd.

18
In mei 1915 richt Henriette Roland Holst de Revolutionair Socialistische Vereeniging op en wordt redactrice van De Internationale, het orgaan van de R.S.V.

[p. 116]

19
Spotprent door Albert Hahn op het samengaan van de R.S.V. en de S.D.P. in De Notenkraker van 17 juni 1916. Henriette Roland Holst, schrijfster van de bundel De vrouw in het woud, 1912, verdwijnt als oprichtster van de R.S.V. in de ‘poel’ van de door Gorter opgerichte S.D.P.