Herman Gorter en Henriëtte Roland Holst in hun tijd

[p. 99]

1909-1914 - ‘Ik word nu door de makkers uitgedreven’

1909	Februari: buitengewoon S.D.A.P.-congres in Deventer, waarop besloten wordt tot oprichting van Het Weekblad. Hierdoor wordt de radicale Tribune overbodig en kunnen de ‘welwillende’ marxisten voor de partij behouden blijven. Henriette Roland Holst en F.M.Wibaut verklaren zich bereid Het Weekblad te redigeren. Herman Gorter verlaat de S.D.A.P. en richt met David Wijnkoop e.a. op 14 maart de Sociaal Democratische Partij op met De Tribune als partij-orgaan. Bemiddelingspogingen van Kamiel Huysmans om de scheuring ongedaan te maken, mislukken. Bij de kamerverkiezingen wint de S.D.A.P. één zetel, de S.D.P. behaalt er geen en de rechtse partijen behalen een ruime meerderheid. Oprichting van het Christelijk Nationaal Vakverbond dat verbetering van arbeidsvoorwaarden in samenwerking met de patroons voorstaat. November: Gorter ontmoet Lenin op een bijeenkomst van het Internationaal Socialistisch Bureau te Brussel, waar Lenin pleit voor toelating van de S.D.P. tot de Tweede Internationale. Gorter publiceert de brochure Sociaal-democratie en het revisionisme en is zeer actief tijdens de eerste ‘wintercampagne’ van de S.D.P.
1910	Breuk in de Duitse Socialistische Partij tussen de gematigde marxisten onder Karl Kautsky en de radicalen onder Rosa Luxemburg, die spontane akties van het proletariaat voorstaat. De in Duitsland wonende Anton Pannekoek steunt Rosa Luxemburg en brengt ook verschillende S.D.P.-ers, onder wie Gorter, tot het links radicalisme. Henriette Roland Holst legt na het S.D.A.P.-congres in Leeuwarden het redacteurschap van Het Weekblad en haar andere partijfuncties neer. September: eerste manifestatie op het Amsterdamse IJsclubterrein voor algemeen kiesrecht.
1911	Januari: eerste opvoering van Henriette Roland Holsts toneelstuk De opstandelingen. Herman Gorter trekt zich sedert dit jaar regelmatig in Bergen aan Zee terug voor zijn letterkundige arbeid. Na voltooiing van zijn eerste versie van het gedicht Pan krijgt hij een lichte hartaanval. 5 Juli: de ‘bloednacht van Kattenburg’ tijdens de internationale zeeliedenstaking: dertig gewonden door schietpartij van mariniers. Na het opgeven van de staking verwijten Henriette Roland Holst en Henk Sneevliet de S.D.A.P. onvoldoende financiële steun te hebben verleend en verlaten zij de partij. September: eerste ‘Rode Dinsdag’, een betoging van twintig duizend mensen voor algemeen kiesrecht, tijdens Prinsjesdag in Den Haag. Spoedvergadering van het Internationaal Socialistisch Bureau in Zürich in verband met de oorlogsdreiging. 5 November: vredesdemonstratie in Amsterdam.

[p. 100]

1912	Verschijning van Henriette Roland Holsts dichtbundel De vrouw in het woud, waaruit haar desillusie spreekt. Tweede ‘Rode Dinsdag’ in Den Haag ondanks demonstratieverbod van de burgemeester. November: tweede vredesdemonstratie in Amsterdam. Herman Gorter bezoekt met Wijnkoop het Internationaal Socialistisch Vredescongres in Bazel.
1913	18 mei: debat tussen Gorter en Troelstra in gebouw Plancius te Amsterdam over de werkstaking als wapen tegen het militarisme, waar Gorter een fervent voorstander van is. Bij de kamerverkiezingen stijgt de S.D.A.P. van zeven tot achttien zetels. Troelstra wordt geraadpleegd voor de kabinetsformatie door de koningin, maar het S.D.A.P.-congres besluit niet deel te nemen aan een burgerlijke regering. Herman Gorter, teleurgesteld over het geringe aantal op hem uitgebrachte stemmen, vermindert zijn propagandistische activiteiten.

[p. 101]

1
Spotprent op het royement van de Tribune-groep tijdens het S.D.A.P.-congres van 1909 te Deventer.

2
Oproep tot de oprichting van de Sociaal-Democratische Partij in De Tribune van 20 februari 1909.

3
Het eerste partijbestuur van de S.D.P. Herman Gorter(met hoed) in het midden.

4
Het blad waardoor de scheuring in de S.D.A.P. op het congres te Deventer in 1909 veroorzaakt wordt.

[p. 102]

5
Troelstra sprekend tijdens een betoging voor het algemeen kiesrecht te Den Haag op 19 september 1911, de eerste ‘Rode Dinsdag’.

6
Oproep voor de eerste ‘Rode Dinsdag’, waaraan 20.000 betogers gevolg geven.

[p. 103]

7
Uit het Zondagsblad van het Dagblad voor Zuid-Holland en 's-Gravenhage van 23 september 1911.

8
Betoging voor het algemeen kiesrecht op de Dagelijkse Groenmarkt te Den Haag op 17 september 1912, de tweede ‘Rode Dinsdag’.

9
Verkiezingsuitslag op de N.Z.Voorburgwal te Amsterdam. Bij de kamerverkiezingen in 1913 behaalt de S.D.A.P. 18 zetels, de S.D.P. geen.

[p. 104]

10
Vanaf 1909 schrijft Herman Gorter een nieuwe reeks politieke brochures voor de S.D.P.

11
Fragment uit een brief van Herman Gorter aan Jenne Clinge Doorenbos van 30 juni 1910.

12
Sedert 1905 brengt Herman Gorter bijna jaarlijks zijn vakantie in Zwitserland door.

[p. 105]

13
Spotprent door Albert Hahn in De Notenkraker van 24 mei 1913.

14
Spotprent op de aanval van Henriette Roland Holst op Troelstra in Uilenspiegel van 15 januari 1910.

[p. 106]

15
Het echtpaar Roland Holst met hun neef, de dichter A. Roland Holst.

16
Brief van Henriette Roland Holst aan Samuel Bonn. Zij geeft deze arbeidersdichter-partijgenoot herhaaldelijk advies.