Herman Gorter en Henriëtte Roland Holst in hun tijd

(1978)–Gerrit Borgers, H.A. Gomperts– rechtenstatus

1890-1897 - ‘Het werd al lichter, alle duisters braken’

1890	Groeiende tegenstelling tussen de revolutionaire radicalen o.l.v. Domela Nieuwenhuis en de parlementaire ‘geleide-lijken’ o.l.v. Troelstra. Voorjaar: Albert en Kitty Verwey vestigen zich in Noordwijk, waar Henriette van der Schalk bevriend met hen raakt. Zomer: Herman Gorter trouwt met Wies Cnoop Koopmans. Verschijning van Gorters tweede dichtbundel Verzen. Rumoer in de pers over zijn sensitieve verzen die hij in De Nieuwe Gids publiceert.

1891	In Brussel worden de Nationale Arbeiders Secretariaten opgericht. Zomer: Herman Gorter publiceert zijn ‘kenteringssonnetten’ in De Nieuwe Gids.

1892	Troelstra trekt als redacteur van de Sneeker Courant Franc van der Goes aan als medewerker en wijdt in zijn blad aandacht aan het door Karl Kautsky opgestelde ‘Erfurter Programm’, dat het model wordt voor het latere partijprogramma van de S.D.A.P. Eerste publikatie van Henriette van der Schalk, doordat Jan Toorop een sonnet van haar in een catalogus laat afdrukken. Juni: door een ongeval verdrinken Henriette van der Schalks vader en zusje in het Galgewater te Leiden. Herman Gorter maakt deel uit van het eerste Nederlandse cricket-elftal, dat onder meer in Engeland speelt. November: ontmoeting van Henriette van der Schalk met de jonge schilder R.N. Roland Holst tijdens een huldiging van Paul Verlaine in Den Haag. December: Herman Gorter schrijft Spinozistische verzen en wijst het redacteurschap van De Nieuwe Gids af.

1893	De Sneeker Courant onder redactie van Troelstra wordt De Nieuwe Tijd die te Amsterdam verschijnt met Van der Goes als mederedacteur. Oprichting van het Nederlands Nationaal Arbeiders Secretariaat, dat de nog zwakke landelijke bonden van timmerlieden, sigarenmakers, enz. bundelt. In januari maakt Henriette van der Schalk kennis met Herman Gorter in het huis van Verwey, waar zij ook R.N. Roland Holst nader leert kennen, met wie zij zich in de loop van het jaar verlooft. Juni: Henriette van der Schalk debuteert met zes sonnetten in De Nieuwe Gids. Herman Gorter neemt ontslag als leraar en vestigt zich in een voor hem door Berlage gebouwd huis te Bussum. Kerstmis: de Sociaal Democratische Bond besluit op een congres te Groningen niet aan de verkiezingen deel te nemen, waar Troelstra en de zijnen het niet mee eens zijn.

1894	Troelstra trekt zich terug uit De Nieuwe Tijd. Augustus: in Zwolle wordt de Sociaal Democratische Arbeiders Partij na het ‘Manifest van de twaalf appstelen’ door 64 personen opgericht. Oktober: de S.D.B. en de S.D.A.P. raken slaags in het gebouw Constantia aan de Rozengracht in Amsterdam. November: tijdens een staking wordt de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond opgericht, die tot een sterke vakbond, los van het N.A.S., uitgroeit.

1895	P.L. Tak richt De Kroniek òp, waaraan o.a. Van der Goes gaat meewerken met artikelen over het socialisme, die van invloed op Henriette van der Schalk en Herman Gorter zijn. Herman Gorter publiceert zijn vertaling van Spinoza's Ethica. Eerste Paascongres van de S.D.A.P., waarop het beginsel- en strijdprogramma wordt vastgesteld en tot aansluiting bij het N.A.S. wordt besloten.

1896	Dprichting van het partijorgaan De Sociaal-Democraat onder redactie van Troelstra. De Nieuwe Tijd wordt een wetenschappelijk tijdschrift. Vele buitenlandse, vooral Duitse, socialisten houden lezingen in Nederland, o.a. Karl Liebknecht. Januari: verschijning van Henriette van der Schalks eerste bundel Sonnetten en verzen in terzinen geschreven, die typografisch door R.N. Roland Holst is verzorgd. Huwelijk van Henriette van der Schalk met R.N. Roland Holst, die zich in 's-Graveland vestigen. Dpschudding over de ‘Hogerhuis-zaak’: drie aanhangers van Domela Nieuwenhuis worden onschuldig wegens inbraak met geweldpleging veroordeeld, waarop een landelijk Hogerhuiscomité van S.D.B. en S.D.A.P.-leden gevormd wordt. Paascongres te Utrecht: de S.D.A.P. telt duizend leden. Op het Internationaal Congres in Londen is de S.D.A.P. vertegenwoordigd en verlaat Domela Nieuwenhuis de bijeenkomst wegens het uitsluiten van de anarchisten. Zomer: Herman Gorter bestudeert Das Kapital van Marx.

1
Uit Aanschouwelijk onderwijs in de staatshuishoudkunde, 1890.

2
1893.

3
Spotprent door Joh. Braakensiek op de scheuring binnen de S.D.B. De uitgetreden parlementaire socialisten richten in augustus 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij op.

4
Ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de S.D.A.P. wordt deze prent, waarop de twaalf oprichters afgebeeld staan, uitgegeven.

5
Lidmaatschapsboekje van de S.D.A.P.

6
P.L. Tak temidden van medewerkers aan het in 1895 opgerichte weekblad De Kroniek.

7
Frank van der Goes, wiens artikelen in het weekblad De Kroniek Herman Gorter en Henriette Roland Holstvan der Schalk tot het socialisme brengen.

8
1 Mei-viering van de Haagse vakverenigingen.

9
Wibaut, Tak en Troelstra te Londen, waar zij in 1896 het congres van de Tweede Internationale bijwonen.

12
Brief van Herman Gorter aan Willem Kloos met zijn geruchtmakende sensitivistische verzen, die in het augustusnummer van De Nieuwe Gids opgenomen worden.

13
Herman Gorter en zijn verloofde Wies Cnoop Koopmans (geheel links) op de bruiloft van een zusje van Richard Roland Holst(midden achter), de latere echtgenoot van Henriette van der Schalk, juni 1890.

14
Handschrift van Herman Gorters laatste gedicht dat aan zijn socialistische poëzie voorafgaat.

15
Portretfoto van Herman Gorter door Willem Witsen.

16
Op de Buissche Heide, het landgoed van de familie Van der Schalk. V.l.n.r.: Herman Gorter, Wies Gorter, R.N. Roland Holst, Henriette Roland Holst en haar moeder.

17
Brief van Albert Verwey aan de schilder Jan Toorop van 8 juli 1892 (een week na het ongeval waarbij de vader en het zusje van Henriette van der Schalk omkwamen). In april heeft Henriette een reeks sonnetten aan Toorop opgedragen.