Herman Gorter en Henriëtte Roland Holst in hun tijd

(1978)–Gerrit Borgers, H.A. Gomperts– rechtenstatus

Tot 1890 - ‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’

	Omstreeks het midden van de negentiende eeuw komt in Europa de arbeidersbeweging op gang.

1848	Marx en Engels stellen het ‘Communistisch Manifest’ op. Februarirevolutie in Parijs, maartrevoluties in Wenen, Berlijn en elders. Op 24 maart demonstreren arbeiders op de Oam in Amsterdam uit protest tegen hun leefomstandigheden.

1864	Oprichting van de zogenaamde Eerste Internationale, waarin nog geen Nederlanders zitting hebben. 26 november: Herman Gorter in Wormerveer geboren als zoon van een Ooopsgezind predikant, die later hoofdredacteur van het Nieuws van den Oag wordt.

1866	Eerste vakbond in Nederland: de Algemeene Nederlandsche Typografen Bond.

1869	Eerste grote georganiseerde stakingen in Nederland, onder meer van de scheepstimmerlieden en de typografen. Oprichting van De Werkman, spreekbuis van de Nederlandse vakbewegingen, en van het Internationaal Werklieden Verbond, welke eerste politieke arbeidersorganisatie in Nederland zich bij de Eerste Internationale aansluit. 24 december: Henriette van der Schalk in Noordwijk geboren als dochter van een notaris.

1871	De kortstondige Commune van Parijs, die het symbool wordt van het arbeidersverzet. 5 juni: Herman Gorters vader overlijdt aan tuberculose.

1872	Congres van de Eerste Internationale in Oen Haag, waaraan ook Marx deelneemt.

1877	Herman Gorter wordt leerling van het Stedelijk Gymnasium te Amsterdam.

1879	F. Domela Nieuwenhuis bedankt als predikant en wijdt zich geheel aan de arbeidersbeweging. Richt het blad Recht voor Allen op, waarin hij opkomt voor het algemeen kiesrecht en dat het orgaan wordt van de Sociaal Democratische Bond.

1883	Herman Gorter gaat klassieke talen studeren aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam.

1884	Henriette van der Schalk schrijft haar eerste gedichten. Zij volgt een opleiding van vier jaar op het internaat Oosterwolde bij Arnhem.

1886	Crisisjaren en toenemende werkloosheid. Heksenjacht op socialisten. Oomela Nieuwenhuis veroordeeld tot één jaar gevangenis wegens majesteitsschennis. Palingoproer te Amsterdam, zes en twintig doden.

1887	Uit een enquête naar het naleven van de wet op de kinderarbeid blijkt onder meer dat kinderen beneden twaalf jaar soms werkweken maken van zeventig uur en aan drank verslaafd zijn. 18 april: vroegste datum boven het handschrift van Herman Gorters Mei. Augustus: Domela Nieuwenhuis, ontslagen uit de gevangenis, wordt door honderden arbeiders in de zaal Walhalla te Den Haag bejubeld. Hierop volgt in het hele land een ‘oranjefurie’.

1888	Door zijn verkiezing in Schoterland wordt Domela Nieuwenhuis de eerste socialist in de tweede kamer. Herman Gorter legt zijn doctoraal examen af. Leest zijn gedicht Mei voor aan Alfons Diepenbrock, Jac. van Looy, Willem Kloos en Frederik van Eeden.

1889	Stakingsgolven onder de textiel- en veenarbeiders (het ‘bollenjagen’). Herman Gorter debuteert met de Mei in De Nieuwe Gids, welk gedicht kort daarop als boek verschijnt. Hij promoveert tot doctor en wordt leraar klassieke talen aan het gymnasium van Amersfoort. Eerste congres van de Tweede Internationale te Parijs, waarin de socialistische partijen zich verenigen onder leiding van de Duitse sociaal-democraten.

1
Oproep tot de arbeiders op 1 mei 1903.

2
Fragment van een gedicht over de socialistische voormannen door Henriette Roland Holst uit Wordingen, 1949.

3
Karl Marx.

4
Handschrift van een gedicht door Herman Gorter, uit de reeks Mijn leermeesters, na zijn dood opgenomen in de bundel De arbeidersraad, 1931.

5
Spotprent op het congres van de Eerste Internationale te Den Haag uit L'Illustration van 21 september 1872. Karl Marx is een van de deelnemers.

7
Wantoestanden omstreeks de eeuwwisseling.

8
Pamflet naar aanleiding van de veroordeling van Domela Nieuwenhuis wegens majesteitsschennis in juli 1886.

9
Kinderarbeid: meisjes in een jutespinnerij.

10
Feestelijke bijeenkomst van de Sociaal-Democratische Bond in het Walhalla te Den Haag ter gelegenheid van Domela Nieuwenhuis' vrijlating uit de gevangenis op 31 augustus 1887. Domela, tweede van links, met nog kaalgeschoren hoofd.

11
Bijeenkomst van stakende veenarbeiders in het Friese Beets, 1890.

12
Het geboortehuis van Herman Gorter te Wormerveer, vijfde van rechts.

13
Geboorte-akte van Herman Gorter.

14
Herman Gorter, geheel rechts, met zijn verloofde Wies Cnoop Koopmans, omstreeks 1886.

15
Het Friese plaatsje Balk, waar Herman Gorter dikwijls bij zijn grootouders logeerde en dat hem mogelijk tot het begin van de Mei geïnspireerd heeft.