Logo DBNL
Wijsheid en schoonheid uit Indië (1905)

Wijsheid en schoonheid uit Indië

(1905)–Henri Borel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Een feest in de Preanger

Een feest in de Preanger.1)

Aan Otto Knaap.

De ‘sembah’.

Genadig is hij op een stoel gezeten, in 't midden der pendoppo van de kaboepaten, hij, de aartsvader, de regent, heilig door den ouden adel van zijn geslacht, verheerlijkt door de blinkende ‘bintang’ van de geweldige Majesteit vèr over de zeeën, gehuldigd door de ‘toewans-besar’ van àlom op de bergen, die nu zijn afgedwaald, uit alle streken, mèt zich dragende geschenken van zilver en goud, om hèm hoogelijk te eeren, hèm den Raden adipati, Ario Prawiro di Redja, den Vader van al dat volk dat daar ademloos toeziet,

samengestroomd in de breede allée van koningspalmen vóór de kraton, in hun feestgewaden gehuld van zijden weefselen, in rijke kleuren. - Vóór hem, in eerbied gebogen, een schaar van hooge hoofden, van patihs en wedono's en assistent-wedono's, zèlf vèr verheven boven het volk, maar nú diep genegen, voelend over hun gekromde ruggen de álmachtigheid van den regent, de geweldigheid van zijn strengen goden-blik.

En na de strakke deftigheid van te voren, van het officieele vertoon der Europeesche ambtenaren, stijf-gewichtig, zonder emotie, zonder gratie van lijn en gebaren, breekt als een wonder door uit oude, oude tijden.

Ziet, hoe die machtige patriarch daar is gezeten, in een houding van grootheid en genade! Zijn linkerhand laat hij geduldig neerhangen ten kus voor zijne kinderen, en één voor één, kruipend over den grond, met nobel gebaren van nederigheid en tóch omhoog golven van liefde, in lenige lijning van gratie en geluk, naderen de huldigende hoofden, brengen éven de lippen aan die hand, in reverentie als bezwijmend, glijden dan geruisch-

loos weg, na dat ééne machtige moment van aanbidding.

Hoe zij daar hurken en glijden, die knielende wezens, als zonder zwaarte, luchtig vooruitbewogen door den drang van hooge huldiging in hun ziel! Het lijken geen stoffelijke menschen meer, het is een levende, bewegende eerbied, die langzaam voortdroomt, het voorwerp van adoratie tegemoet, in een gebed van neigende, golvende lijnen, als het bewegen van heel zachte muziek uit een mis.

Hij, de patriarch, zit daar genadig als een god, in zijn eigen hoogheid onbewogen, éven glimlachend maar tot de knielende schare, zooals een vader lacht tot gehoorzame kinderen, die hem eerbied brengen en groetenis.

En ik droomde van oude, oude tijden, en van patriarchen en kinderen en kindskinderen, zooals in dat wondere Boek staat te lezen, dat de Bijbel heet, en met weemoed herdacht ik de schoonheid van ééns, de goddelijke gratie van lijn en gebaar, die nú voor ons, bleeke menschen uit het Westen, voor goed te loore is....

Tandakken.

Zacht-klingelend klepel-geklank, tinkelen en tokkelen van luiten, droef-mineur neuriën van vage rebab-viool, donker-donzen gonzingen van gongen, zóó klonk de gamĕlan zingend en galmend voor de pendóppo van de kaboepáten, met die melodieuze melancholie, die om ieder inlandsch feest den weemoed weeft van droom en schijn, van vergetelheid en dood.

Het is of in die oude, oude hindoe-muziek iets van de eeuwige vergankelijkheid weent der dingen....

Roerloos zit voor de gamĕlan het volk, dicht samengehurkt in de pralende palmenallée vóór de kaboepáten, waar feeërieke illuminatie schijnt van duizenden flikkerende lichtjes. Het feesten van dit wondere Soenda-

neesche volk gebeurt in rust en kalmte; zóó ging het straks rond op de volle, groote Aloen-Aloen, waar het rond liep in tienduizenden, voortwuivend eerder, zonder hardheid, zonder geweld, zóó zit het nú bij dit plechtige tandak-feest, waarbij zij doodstil zijn neergedoken, alsof een zachte droom hen allen hield bevangen. En het is als hurken die donkere mannen en vrouwen, van groen en rood en geel en blauw omhangen, daar onder een wondere, tooverachtige charme, over hen heen gedroomd door de melancholie van het sombere gong-gonzen en het zachtdonzen gekling-klang van de klokken-klepelende gamĕlan....

En in de pendoppo, waar europeanen in zwarte rokken en japonnen vreemd doen in de oostersche kleurenpracht, zal het tandakken beginnen.

Het tandakken, de oostersche rythmen- en lijnen-dans, waarin het lijf beweegt als zonder zwaarte, materieloos voortglijdend als in een droom, het lijn geworden lichaam, dat rilt en wuift, en weifelt en zweeft, de eene mensch den anderen tegen, de ééne schoonheid de

andere tegemoet, wenkend en wijkend, vaag vliedend als op zachte vleugelen gedragen, nú naderend en dra weer deizend, met gratie van golvend goden-gebaar en rythme van wiegelende ziel! Lichte bevingen huiveren door de lijven, rillen zich langzaam uit in spreiding van vingeren, om door de fijne toppen te vergaan in de lucht, en lange, langzame, als magnetische stroomen bevangen de zwevende beenen, vloeien zacht weder weg in spitse punting van den weifelenden voet, òp, naar boven, en dán weêr nederzwenkend, voorzichtig vooruit, en dan weer achterwaarts wenkend. Zóó staat het dansende menschenlichaam zacht te wiegen en te wuiven, als een ranke bloem, die een windeke beweegt.

Het is of deze tandak-dans de zachte triomf is van den geest over het lichaam van de stof, die zich oplost in lijn en gebaar, veraetheriseerd in de donzen drooming van de wondere gamĕlan-geluiden. De luchtige ‘selendang’, die tot dit dansen noodigt, lijkt óók al zoo'n materie-loos ding, het is een stuk broze, teêre, wuivende kleur, die waaiende door de lucht wenkt, met het fijne gebaar

van vage, veeren varens, die 't luchtigste ademen rillend beroert....

Een weifelen, een wenken, een wijken, een wuiven, naderend en neigend, en doemend óp en weder deizend, zóó is de dans der lenige, lijnende lichamen, tot zij éindelijk, éindelijk zich vinden en knielend samendroomen onder het dán úitbarstend, hóóg gejubel van tinkelende, tokkelende luiten, en fijnzingende viool en triomf van donker-bronzen gong-gezang....

Dán, wrééd opeens, het schelle opgeschetter van westersche koper-muziek, het gróf opgeschreeuw van harde stemmen, wekkend met pijnenden schrik uit den zachten toover van wonderen wonne-droom.

De oostersche tandak-dans is geëindigd, het westersche bal-gespring begint....

Wájang.

Daar zitten ze weder, de zachte Soendaneezen, als kalme kinderen, die komen luisteren naar een verhaal, leunende tegen elkander, of rustig neergehurkt, sommigen met de beenen onder het lichaam gevouwen, als boeddha-beelden. De illuminatie van gisteren is nu weg, en in de lange, breede palmen-allée licht nu alleen de stille schijn van de maan. Nu zijn de kleuren hunner zijden sarongs en baadjes ook mooier, als alle dingen, die inniger worden in den nacht. Hun veeltintige dracht ontroert als een zachte muziek, met hier en daar plotseling één helleren, felleren toon, als ergens over een rood gewaad hangt een hevig-gele selèndang, of uit het donkere van zwart en dof bruin opeens een kindje opstaat in vlammend rood gala-buis,

gejubel van kleur opeens uit, zooals een trompetstoot klinkt uit donker bassen-gebrom en gonzend gezang van cellen. - Zonder gerucht, ordelijk en gewillig, zitten die honderden daar samen in de open lucht en wachten, wachten als kinderen wien iets beloofd is, op het mooi dat komen gaat.

Want vóór hen staat de gamĕlan bereid, en vlak vóór de pendóppo zit de ‘dálang’ en de houten kist met poppen staat naast hem, waaruit hij straks vertoonen zal. Eenvoudig is zijn tooneel, als het publiek. Een lange, horizontale bamboestok, waar hij de poppen op zal prikken, anders niets. Er is geen scherm, er zijn geen coulissen, geen décors. Want al het décor is in de fantazie van de toeschouwers, véél mooier dan het ooit zou kunnen wezen in Bayreuth of Parijs. Een klein, op een bamboe-waaier gelijkend, in den vorm van een boom uitgestoken stuk leder stelt alleen een bosch voor.

Dit lijkt ál te primitief, haast kinderachtig! Maar stel u nog eens voor uw eigen fantazie van vroeger, als kind, toen uw moeder u vertelde van den wolf en Roodkapje in het

bosch! Záágt gij toen niet het donker avond-mysterie, geheimend tusschen de zware stammen, en hóórdet gij niet het ruischen door sombere blader-kronen van den wind?

Met deze fantazie van kiuderen droomt de simpele inlander zich het décor, met zijne gloeiende, oostersche fantazie, die zélf wonderen schept en géén aanvulling van buiten behoeft. Zij wachten, wachten in spanning, de groote, donkere kinderen in blauw en geel en rood en groen, - in héél veel groen vooral, de tintelende Preanger kleur, - want straks zal het tooneel, zal het verhaal beginnen....

Tot - kling-klang! - klinkt óp het gamĕlan-gezang, en de dalang heft omhoog den pop, den pop die dor en dood leek in de kist en nú eensklaps óprijst in het avond-licht met haar fijn, gevoelig goden-gezicht. En het is of een electrisch fluïde door het lichaam rilt van dat schijnbaar levenlooze wicht, het richt zich óp met het gebaar van een god, lijnen ombeven het liefelijk als een melodie, en werkelijk, als is 't slechts door een enkel touwtje bewogen, beweegt het, statig en

voornaam als een levende schoonheid, door de spanning gestuwd van een ziel....

Dit is het groote wonder van de wájang, dat het aan levenlooze, dorre poppen de lijning en het gebaar geeft van een levenden mensch, van een levenden God somtijds, door een schoone ziel bewogen.

Hoe wonder, het ijle, schaduwfijne profiel van Ardjoenå, zooals het te beven schijnt van teêrheid in het avondlijke licht, hoe gevoelig het óp-, het zachte neêr-gaan van zijn arm, het èven òmwenden van zijn goddelijk hoofd, het bloeme-ranke lijnen-rhythme van zijn lichtbewegend lijf! Ardjoenå! Heil den held, die allen overwint, den eeuwig jeugdigen jongeling, voor wien alle maagden-zielen zich ontplooien, wien alle zachte maagden-lichamen genegen zijn, als bloemen naar de goudene zon!

Zóó was het simpele, primitieve spel begonnen van den dalang met zijn poppen, die hij allen, als electrisch, tot levende wezens maakt. En die houten en bamboe dingen worden helden en maagden en goden, worden geesten en duivelen en monsters, levend met

de ontzettende realiteit van groote tragiek en hooge komedie, die de indische volksziel voelt met de fijne intuïtie van haar oostersche mystische fantazie, die zélf mede-speelt en jubelt, en weent en juicht met de helden en heldinnen, op-lijnend en gebarend onder de droome-muziek van het gamĕlan-geklang.

Daar kwamen zij, Ardjoenå, de goddelijke, en Råmå, de verschrikkelijke, en de narren en monsters, Petroek en Tjepot, en zooveel anderen, en doodstil, in uiterste spanning van verwachting zat het kleurige Soendaneesche volk van kinderen te luisteren en te aanschouwen, en zag geen poppen, en geen bamboe-stok en geen touwtjes, maar zag donkere oer-wouden en verre vlakten en schuimende rivieren, waar goden schreden met grandioos gebaar, en helden hieven hun gouden speren, en monsters sperden óp de rookende reuzen-muilen, scherp-tandig, ziedend van vuur....

Wat Europeanen, heeren en dames in de pendóppo, zij zaten te kijken, en glimlachten genadig, en vonden het wel wat kinderachtig, die poppen, en die touwtjes, en al dat gedoe.

Want niet voor hen is het simpele, primitieve gemoed van kinderen, en voor het glorieuze, gloeiende Oosten alleen is het sprookje, en de vlammende verbeelding, en de extaze, die wonderen schept uit Niets, en de droom, en nógeens de droom, en de droom....

Slapende jongen.

Moê van 't feestrumoer, loom van donkeren gamĕlan-droom, ging ik 's nachts stil henen van de wuivende, weifelende wajang-figuren, en de zacht-tandakkende ronggèng-lijven. - Het was nu zeer donker, de lichtjes der illuminatie waren uitgegaan, maar hier en daar gloeiden vuren, waar omheen nog dans langzaam bewoog. De lichte kleuren der inlanders broeiden nu in dat duister, en om die smeulende vuren gingen gestalten, vaag als schaduwen, met broos, voorzichtig gebaar, dansend nog een laatsten dans, maar o! hoe droomefijn en onstoffelijk, als zoekende zielen zoo ijl en rein. En in mijn loome, afgemoeide slaapstemming waren het geen reëele menschen meer, want alles ging zoo geluidloos en stil, 't waren figuren uit een teerdere,

etherischer sfeer dan de werkelijkheid, die daar òm mij bewogen, een sfeer van tot de uiterste, uiterste essence vergeestelijkte muziek, want de gamĕlan-geluiden dreven overal door de lucht, zoo subtiel bijna als geuren, en de lichamen waren schaduwen geworden, in die stille verinniging van den nacht....

Zóó, zwevend gaande door schaduwen, gedragen door de vage rhythmen van het gamĕlan-gezang, kwam ik zonder weten voor het witte huis van den ‘patih’, waarin ik gast zou wezen. Ik schrikte toen het grint kraakte van den tuin, en werd wakker, met het blanke huis werkelijker voor mij. In de voorgalerij brandde nog een lamp, aangehouden voor den laatst-verwachten gast.

En dáár, op den koelen, wit-marmeren vloer, lag hij, roerloos als een rustige god, een jonge Soendaneesche knaap, met zijn naakte bronzen lichaam languit op den harden steen, een donker-rooden doek om de lenden. De zwarte, o! hoe prachtig ebbenzwarte lokken woelden vrij om zijn slapen, één arm lag heerlijk uitgestrekt onder zijn hoofd, en over zijn gezicht lag een innigheid van rust als

over slapende boomen. - O! Die lijnen van zijn lenig, jong lichaam, o! die wijding van zijn donker-bronzen hoofd, zóó had ik nog nooit een mensch gezien, zóó mooi als een bloem of een boom.... Hoe zacht lag hij daar op het harde, witte marmer, die jonge, bronzen god, en elke lijning van zijn lijf een wondere schoonheid was!

Ik stond stil, als voor een goden-beeld in een tempel, ademloos van eerbied, bang dat één gebaar hem wekken zou uit zijn rust. Het was maar een poovere inlandsche jongen, een feestganger van vèr, zonder huis, die hier doodmoê was neergezegen, en zijn warme lichaam te slapen gelegd had op het koele marmer van den vloer. Maar het was óók een heilige creatie Gods, prachtig als een boom, fijn als een bloem, één met alle schoonheid van de natuur, die van wonderen wemelt álom. En voor den eersten keer in mijn leven zag ik hoe schoon een mensch was, zonder de zinne-verteedering die er bij komt van het vrouwenlichaam, enkel om de zuivere schoonheid van vorm en lijn, zooals een berg schoon is en een palm en een bloem.

Zacht, zacht ademde hij in de koele lucht van den nacht, en in 't schijnsel van de lamp lag hij daar stil te glanzen als van donker goud. O! Het vreemde, vreemde leven, dat daar in hem bewoog, hetzelfde leven, dat in míj is, en in al die pralende palmen daarbuiten op het erf, en die donkere, ongekende menschen, zacht tandakkende in den droom van gamĕlan-gezang!

En als op een vreemd, ondoorgrondelijk wonder blijf ik lang nog staren naar dien jongen, slapenden knaap daar vóór mij, zóó als ik wel gestaan heb voor een boom, die opeens een mysterie was in den nacht.

Wát, wat is er in mij, dat die slapende jongen in mij doet trillen, wát, wat is er in mij, dat ik huiver van boomen en van bloemen? Is er dan iets, dat in alles en allen één is, iets van de universeele ziel der dingen, die zich zelve in alles weder-voelt, en samentrilt als het innige van de sterren, die elkaar voelen in den eindeloozen nacht?

De donzen gamĕlan-geluiden drijven zacht op zachte wieken van den nacht, en 't is nu of zóó een diep mysterie zal opengaan, en

in een wondere verinniging voel ik of ik één ben met al de stille boomen daarbuiten, met de tandakkende schaduwen, die langs de vuren droomen, met den jongen, bronzen god, die donker-gouden op het blanke marmer ligt....

Het Preanger Volk.

Als wijze, kalme kinderen zaten zij gehurkt, naar de schoonheid ziende van de schaduwende wájang, in hun prachtige gewade-kleuren, met hun stille, bronzen gezichten. Geen enkel luidruchtig rumoer, geen enkel log gebaar, die donkere menschen in lichte couleuren bewegen als bloemen zoo liefelijk, en zijn als zuivere zielen zoo zacht. In 't witte manelicht zaten zij, onder de pralende pracht van de palmen, en de kleuren van hun gevlamde sarongs en zijdene kabaaien zongen een hooge, en toch rustige harmonie. - Ik heb vrouwen onder hen gezien als droomgodinnen zoo slank en vol edele gratie, ik heb mannen gezien als donker-bronzen goden zoo schoon. - Zij waren duizenden en duizenden op dit feest, en zij wuifden dooreen in hun schitterende

kleuren als bloemen, die de wind beweegt, en in hun hoogste vreugde bleven zij kalm, of wijsheid woonde in aller ziel.

Toen heb ik het gevoeld, op dit glorieuze feest in Tjiandjoer, dat in die donkere Preanger-menschen een fijne, onbewuste beschaving woont, oneindig hooger dan de cultuur van ons, westersche barbaren. Het schrikbeeld van een kermis in Holland, een feestdag met hossende en tierende dronkaards en wulpsche wijven, en dan hier die duizenden rustige menschen te zien, die gaan in zoo gracelijken gang, die bewegen met zoo liefelijk gebaren!

De gamĕlan-geluiden zijn den ganschen nacht niet van de lucht, en drijven donzen in de zwoele sferen, en in het donker bewegen nu die fijn-gekleurde lichamen als ijle figuren uit een droom van pracht, te schoon om werkelijk te gelooven.

Om de luister-licht geïllumineerde pendoppo, waarvoor de wájang speelt, liggen slanke lichamen te slapen, in sluimer gewiegd door de zacht-bedwelmende muziek van gongs en tokkelende luiten. Één jonge moeder zag ik liggen met het hoofd op een bordes, gehuld

in tintelend groen, een knaapje in gloeiend wijnrood tegen de borst. Een arm lag onder het donkere, zachte vrouwengezicht, met een gebaar als van een bloemen-stengel gebogen.

Ik voel mij vreemd, zoo onder al die superbe oostersche gewade-kleuren, in mijn zwarten, Europeeschen rok, ik weet mij leelijk in dat midden van prachtige natuurmenschen, die bewegen als bloemen, maar mijn ziel is toch zéér verheugd, dat zij de ziel dier menschen en dingen heeft gevoeld, en zich niet vreemd hieronder weet, als mijn bleeke lichaam onder die bronzen. En ik voel tegelijk dat dit rustige Preanger-volk mij zéér lief is, voor altijd, en Indië mij eindelijk intiem en verwant is geworden.

Zóó, tot laat in den avond-nacht loop ik droomend door de straten, en over de wijde aloen-aloen, stil genietende van die superbe kleuren, die langzaam langs mij heen en weder gaan, bewegende als de rhythmen van melodieuze muziek, en overal gaan die menschen kalm en zacht, als woonde wondere wijsheid in hun zielen, die hen tot dat harmonieus bewegen stuwt.

Mijn blanke rasgenooten, rij drinken nu whiskey-soda en champagne in de kaboepáten van den regent, er zijn er onder die rood zien, en dronken schreeuwen schor geluid. Grof zijn hun gebaren, en er is een wilde gloed op hun gezicht. Ik heb zoo even grove taal gehoord, en heb schaamte gevoeld, een blanke te zijn als zij.

Maar het zachte volk van de Preanger viert feest in wijze, voorname kalmte, en als een volk van kleurige bloemen is hun langzaamwuivende beweeg....

 

Soekaboemi, Augustus 1904.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums