Verzamelde verhalen

[p. 286]

IV
N. Nilling te Nille-Bizybië

Een kapper Jonasson, een dokter Vierbuikshuizen, een bediende Japik, een klant N. Nilling. Deze allen bijeen in de salon van een barbiersaffaire te Nille-Bizybië op een drukkende zaterdagmiddag.

Het kon toeval zijn dat de zaak op dat uur zo leeg was. Het kon ook zijn dat de klanten zich liever niet buiten waagden. De wolken zagen wit, glinsterend smetteloos wit, maar zo dreigend dat je je geen onheilspellender wit kon voorstellen. En de lucht rook naar brand, buiten en binnen, positief, met een geur van zengen, walmen, bijna vlamvatten. Er viel heinde en ver nergens smook of gloed te zien.

De salon was onnatuurlijk donker. Het daglicht bezat ondanks zijn felheid weinig kracht. De hemel was als een schilderij van witten die de beschouwer bijna verblinden; maar draait hij zich om dan is het meteen ook uit. Wat wel doordrong was de geur van schroeien. Deze overheerste volkomen de altijd zo eendere en toch moeilijk te ontleden kapperslucht.

Er waren twee scheer- en knipstoelen naast elkaar tegenover twee spiegels. Nilling deed zijn haar korten door Japik. De dokter had tegelijk geholpen kunnen worden door Jonasson. Maar de dokter verkoos een praatje, en omdat ander bezoek zich deed wachten ging de kapper daar gretig op in.

De dokter was een zeer gezet man op jaren. Hij zat dwars voor de leestafel, op een van de daar gegroepeerde smalle stoeltjes, zodat zijn kadetten steun tekort kwamen en links en rechts uitpuilden, niet ongelijk aan peluws onder een schuifraam buiten

[p. 287]

gehangen. Zijn stem gaf een toontje als van een kind, tamelijk doordringend.

Onderwerp van dit goeddeels eenzijdig gevoerd tweegesprek tussen klant en patroon had niets te maken met het dubbele fenomeen van de dampkring. Nee, de dokter sprak over zeldzame ziekten. Hij was daarmee al bezig toen Nilling verscheen, en hij ging door. Hij was in centraal Afrika geweest - dat deed hij graag uitkomen - en bleef nu een hele tijd verwijlen bij de Medina-worm, maar op een zakelijke wijze of hij het had over wormen bij kleine kinderen. Jonasson gaf telkens aan zijn gruwen lucht door uitroepen als grut en zou je ooit. Ook plaatste hij wel een schuchtere vraag, maar daarvoor bleef de ander genadig doof.

De aandacht die Japik tot zijn arbeid had moeten bepalen werd verdeeld tussen klant en verteller, tot schade van de eerste. Hij prikte hem ergens even met de metalen punt en trok hem enige keren een haar met wortel en al uit toen hij de tondeuse deed grazen. Het betekende niet veel, en daar Nilling nooit een woord placht te zeggen onder de behandeling en niets hoefde te zeggen omdat men zijn verlangens kende, zweeg hij en kon hij zwijgen.

Nilling had reden tot zwijgen, want deze tien à vijftien minuten per drie weken behoorden tot de zeldzame die hij ongestoord aan zichzelf kon wijden. Op kantoor had hij zijn vaste werk en thuis zijn vaste vrouw.

Hij bezat niets om trots op te wezen en dat was hem bekend. Maar juist dit vervulde hem met een bescheiden gevoel van innerlijke waardigheid. Hij vond zichzelf de volstrekte doorsneemens, toch met één uitzondering. Want het is de eigenschap van de doorsneemens zichzelf niet als zodanig, of als wat anders dan ook te zien. De doorsneemens ziet slechts de anderen, en dan nog slecht. N. Nilling evenwel zag zich goed, altijd opnieuw, zonder stoornis in deze tien à vijftien minuten per drie weken. En steeds weer, ook thans, werd de wetenschap een doorsneemens te zijn doorkruist door de gedachte aan het raadsel van de doorsneemens, en door de vraag waarom nu juist hij een doorsneemens

[p. 288]

was. Had hij nog iets verder gedacht, hij zou noodwendig tot de slotsom zijn gekomen dat alles raadsel is eenvoudig omdat niemand iets weet. Nochtans denkt de doorsneemens qua talis nimmer tot de bodem uit, zodat die slotsom ook aan Nilling onthouden bleef.

In deze periode was hij naar de stof van een uiterste gedweeheid. Een zaagselfiguur. Onder de brede, vochtige, geurende, rode vingertoppen van Japik rolde zijn hoofd langzaam naar alle kanten, aan een dermate slappe hals dat slechts de huid daarvan het hoofd scheen te weerhouden van helemaal wegrollen. En intussen vielen de punten van het huiszittend haar in vlokjes op de kapmantel. Maar naar de geest had Nilling met deze kapmantel niets te maken, en als iedere knipklant die niet wil spreken ging hij op het spirituele terrein een eigen onbekende weg, in casu die van zelftevredenheid met een bescheiden aanwezen op het ondermaanse, en dit alles beschenen door het zwak elektra uit een kroontje boven de spiegel. Wie goed toekeek - maar hij niet - kon zich de witte mantel van lieverlede voorstellen als in gips gegoten met zware afhangende plooien langs de rug, een blaas boven de buik, zorgelijke groeven neergaand van de schouders. Wie goed toekeek kon ondanks het knikkebollen op de duur iets van een witte heilige zien in deze met ijzers aan de top omspeelde, iets van een dokter, van een dode, van een spookverschijning volgens de gangbare manifestatie. Want zeker zag dit gelaat nog witter dan anders. Zag het niet ook een zweem groen? Voltrok er zich een decompositie? Of lagen de oorzaken extern? Had er snaakse misleiding plaats door samenspel van vals licht en niet te lokaliseren brand?

De dokter zag zich de Medinaworm oprollen om een houtje - een werk van uren en dagen - en vertelde wat hij zag onder begeleiding van vingergebaar dat Jonasson angstig geboeid met de ogen volgde. En Japik die nu met de fijnste tondeuse de haartjes diep in Nillings nek moest wegknippen volgde zijn patroon na en tastte onzeker over het marmeren blad langs de uitgediepte ronde kom met de twee ontchroomde kranen en het eeuwige lekwater.

[p. 289]

Toen ging hij met het instrument over de schedel omlaag, daarbij de halsboord naar zich trekkend voor meer ruimte.

Dokter Vierbuikshuizen werd in zijn woorden onduidelijk en haperend. Hij keek naar de tondeuse of hij er nooit een gezien had, en voor het eerst van zijn leven vergeleek hij de tandjes der machine bij het gebit van de zeekoe van Steller. Maar dat was slechts een ongerijmd en onbegrijpelijk attentiesein geweest om de betoger te doen zwijgen en de praktiserende medicus te wekken. Turfbruin, met spatrood vlinderdasje rees de man van zijn ongemakkelijk smal stoeltje, het uitpuilend zitvlees weer liefderijk opgenomen in het algemene fond van de broek. Hij hield de hand van Japik streng vast, wenkte om de gewone schaar, en begon toen met spitse punten de laatste kleurloos blonde resten stuk voor stuk weg te knippen bij de nekkuil, over een oppervlak ter grootte van zowat een cent. Deze taak werd in een viervoudig stilzwijgen volbracht. Toen kwam de indicatie.

‘Aha, daar hebben we hem, de nieuwe ziekte. Het eerste geval in ons land. Het zou me tenminste niets verwonderen als er hier geen sneeuwstormstenen zitten... Kijk, daar komt een nieuw puntje op tussen de andere witte vlekken. Zie je het, Jonasson? Geen twijfel meer aan. We hebben hem, de niventopetrose, we hebben hem het eerst in Nille-Bizybië.’

De kapper week terug.

‘Toch niet besmettelijk, denkt u?’ vroeg hij uit een verre hoek.

De dokter antwoordde niet dadelijk. Hij keek naar de ronde onderhuidse vlekjes, weinig groter dan korrels korrelsneeuw, maar anders van wit, met het gladde halfdoorzichtige brosse wit van melkglas, kunstwit, dood wit. Ze bleven geheel onder de huid, ze bliezen de huid niet op.

‘Wat vroeg je...? O ja... Besmettelijk? Niet door aanraking, man, tenminste voor zover we weten... Komt uit Siberië. De Joekagieren moeten er al compleet aan uitgestorven zijn. Maar ja, daar is inteelt en degeneratie en onzindelijkheid. Verder weten we nog niet veel... Loop liefst dadelijk door naar uw huisdokter... Merkwaardig, ik geloof dat we hier het eerste geval in West-Europa hebben.’

[p. 290]

Aldus keuvelde de heer Vierbuikshuizen geanimeerd verder.

‘Vandaag ben je nog kiplekker en morgen zit je vol. Dan schijnt meestal het diafragma tot retrogressie te komen, pentagonaal, en dan krijgt patiënt het typische zandloperimago. Je zou haast zeggen: iets voor de dames... De letaliteit is buitengewoon groot. Dat staat al wel vast. Maar koorts komt er niet bij te pas. De temperatuurscala blijft binnen de gezondheidsbreedte... Laat nog even uw pols voelen... klopt. En nu als een haas naar uw eigen dokter.’

Jonasson en Japik hadden met enig afgrijzen van verre de manipulatie van de zware man gevolgd. Geen sterveling reikte Nilling zijn hoed, borstelde zijn schouders, nam zijn geld aan. Hij legde het op de marmeren toonbank. Bij de deur hoorde hij de kapper vragen:

‘Wilt u dit alstublieft aan niemand oververtellen? Anders verlies ik nog al mijn klanten.’

En de arts met snerpende kinderstem:

‘Ben je bezeten, Jonasson? Ik heb toch mijn beroepsgeheim?... Maar wat een fortuintje voor die onbekende collega.’

Nilling bezat het gezonde wantrouwen van de doorsneemens in zijn medeschepselen, met name in alle nieuwigheid, en dan speciaal in deze dokter, van wiens verhaal over de Medina worm hij terloops iets had opgevangen wat op zichzelf al te onzinnig was om geloof te verdienen. De kapper en de bediende waren eenvoudig gesuggereerd, want zo'n vent kan iedereen wat op de mouw spelden. Hij voelde niets, hij was gezond, en weliswaar had hij zijn nek niet gezien omdat in de consternatie eenvoudig vergeten was de handspiegel achter hem te houden, maar daar kon hoogstens een onschuldig huidvlekje zitten.

Hij stond voor het winkelraam, met de rug naar de etalage. Het bleef aldoor stil op straat. De hemel was nog verblindender, de stad schemeriger, de schroeigeur sterker. Een ronduit afschuwelijke stad, dit Nille-Bizybië, met ergens drie enorme bomkraters die nooit waren opgevuld. Nieuwe woningen, lelijke lage woningen hurkten daar eenvoudig langs de hellingen en in de

[p. 291]

diepten. Gelukkig was zijn eigen huis gespaard, oud maar stevig, smal en hoog, en hij woonde geheel boven.

Nee, dacht hij, het is in flagrante strijd met het begrip doorsneemens om het eerste slachtoffer te zijn van de nieuwe ziekte. Om te beginnen is er geen nieuwe ziekte, ten tweede is er niet zulk een ziekte, en in de derde plaats kan ik als doorsneemens nooit exceptie zijn, geen curiositeit, geen klinisch museumstuk, geen geval, en geen ding. Maar hij zou zijn vrouw eens verrassen en vertellen dat hij een ziekte had waarvan geen van beiden, waarvan niemand ooit had gehoord. Dan volgde het verhaal van de meer dan meterlange worm met zijn honderdduizenden eieren, en het oprollen om een lucifertje, dagen aaneen, wegens het breekgevaar. Allemaal nonsens, maar hij zou haar eens flink aan het schrikken maken. En, met de vingertoppen onder zijn boord voelend en de huid gaaf en glad bevindend, wierp hij de gedachte aan zelfs het onschuldigste vlekje van zich af.

‘Kijk eens in mijn nek,’ vroeg hij thuis.

‘Slecht geknipt. Anders niet. En je boord kon ook frisser.’

‘Dan kijk je niet goed. Er moeten daar een paar witte vlekken zitten, en in elk geval heeft een dokter...’

‘Witte vlekken? Die heb je daar altijd gehad. Dat weet je zelf toch ook wel?’

Natuurlijk, ze sprak alweer tegen. Hij had geen vlekken, maar de vlekken die hij niet had moest hij nu hoognodig vanaf zijn geboorte hebben. Zo was ze.

Hij stond op het punt zijn fantasie, of die van dokter Vierbuikshuizen, de vrije loop te laten, toen er iets achter zijn rug gebeurde. Hij zag het niet, maar hij voelde dat er een nieuwe, nu werkelijk raadselachtige toestand ontstaan was. De vrouw had tersluiks haar bril opgezet. Ze keek scherper. Heel langzaam nam de duisternis van deze zomermiddag toe. De vrouw gaf een kleine uitroep van ontsteltenis.

Ach, het was nauwelijks de moeite waard. Maar vlak daarop klonk er van diep uit de trappenschacht, gelijk een echo van deze zwakke kreet, gedenatureerd en honderdvoudig versterkt -

[p. 292]

klonk er een geluid, tegelijk dreigend en razend, als van een horen die openscheurt door de bovenmenselijke spanning van een adem.

Het was maar voor heel even, één stoot. Nilling, die de kamerdeur had opengelaten, liep vlug naar het portaal, boog over de balustrade, en zag in de zich vernauwende, met lichten bestoken spiraal een vrouwenfiguurtje, ver weg reeds, naar de diepte ijlen, rond en rond en rond, tiptip. Om te kunnen beseffen dat het zijn eigen stembanden geweest waren die dit onvergetelijke horensignaal van het afscheid hadden voortgebracht kreeg hij eenvoudig geen tijd van leven meer.