Verzamelde verhalen

[p. 177]

Koning en koningin

Vandaag zou prinses Ambryn trouwen met koning Jan. Zij en haar ouders waren nu twee weken in het paleis van de koning en logeerden in de vleugel voor de vorstelijke gasten.

Ambryn had nog weinig gelegenheid gehad kennis te maken met land en volk waartoe ze van heden af zou behoren. Als teken van haar naturalisatie, haar nieuwe incorporatie, zou haar standaard, die deze twee weken gewapperd had naast die van de koning op een van de paleistorens, worden neergehaald zodra het huwelijk was ingezegend. Maar in die tussentijd vielen er zoveel verplichtingen alleen reeds in de hoofdstad te vervullen dat Ambryn niet verder was gekomen dan tot het aan zich doen voorstellen van enkele hoge staatscolleges, van leden van de rijksregering en andere autoriteiten van de democratische top, en tot rondritten in verschillende stadswijken. Bezoek aan de voornaamste andere steden en gewesten met eigen karakter zou vanaf morgen beginnen. Maar ze was jong, en hoewel vermoeid door aanhoudende inspanning zag ze niet tegen het komende op.

Het huwelijk was wenselijk geworden door een van die plotselinge verschuivingen in de belangengemeenschappen van de Europese staten die nog het koningschap erkenden, en bovendien ving men aan, op een delicate manier, verwondering te uiten over het lange vrijgezel-blijven van de koning.

Hij was bijna twintig jaar haar meerdere in leeftijd en, zonder bepaald somber te zijn, onvrolijk van aard; hij overtrof haar ook duidelijk in lengte; een ideaal paar vormden ze dus stellig naar ouderdom noch groep - maar zij, ze was tenminste nog heel

[p. 178]

jong, en ze dacht dat ze op de duur van hem zou kunnen houden.

In elk geval was men overal in het land met dit huwelijk ingenomen. Reeds het enkele feit dat Jan zou trouwen met een prinses bracht een vriendelijke stemming mee; men had al ongewenste voorbeelden te over van vorsten die met de code braken. Zodra het een huwelijk betrof opende zich plotseling de kloof tussen vorst en adel, niet minder diep dan die tussen adel en burger, ja nog dieper. Dat ieder in zijn eigen stand trouwde was een eis die juist de democratie aanhing tot in haar onderste geledingen. Maar ook: hoe hoger gelegen, des te meer gevaar voor het evenwicht van de laag en des te sterker de verontrusting voor evenwichtsverlies in het bouwsel van alle lagen te zamen. Een volk vergaf zijn vorst nooit een huwelijk buiten zijn kring. Het zou nog wel juichen, maar vals, wel zwaaien, maar slap.

Dit alles hadden Ambryns ouders hun kinderen vroeg bijgebracht. En Ambryn, in die leer opgevoed, en wetend dat haar keus klein was, bedwong haar neigingen die naar de natuur normaal hadden kunnen zijn, maar staatkundig ongewenst waren. Ze behoefde niet te trouwen met een regerend vorst, maar ander dan vorstelijk bloed was uitgesloten. Ze aanvaardde zonder meer dit gelegenheidshuwelijk, want reeds daarom was het een volstrekt respectabel huwelijk. Ze moest vooral trachten de volksgunst te winnen en dan te consolideren. Daarbij hielpen haar een aardig uiterlijk en een houding die zonder enige minzaamheid vriendelijk was, vrij van overdrijving of geforceerdheid. Ook dacht ze aan een woord van haar vader, de bejaarde, niet-regerende prins: de huwelijken uit berekening behoeven niet de slechtste te zijn; ze blijken zelfs op de duur dikwijls de beste, omdat tussen een paar waardering langer standhoudt dan liefde.

In ongeveer dezelfde zin dacht koning Jan, maar, belast met erfelijke zwaarmoedigheid en de gang der dingen verder nagaand dan zijn bruid, die hij overigens stellig mocht lijden, zag hij op tegen de trouwdag, en wel in de eerste plaats om iets dat hij

[p. 179]

onmogelijk aan Ambryn en zelfs niet aan haar moeder zeggen kon. Wel meende hij met zijn vrouw een zeker kalm huiselijk geluk tegemoet te zullen gaan, wel voelde hij zich aan zijn volk tot trouwen verplicht en ried hij diens bevreemding over het lange celibaat, maar er was een onoverwinnelijke weerzin in hem, en reeds daardoor alleen kon hij zijn koningschap oprecht verwensen als een van de meest uitgezochte hondebaantjes. Zijn buitensporige periode van ongehuwd en dus eenzaam zijn was voornamelijk het uitvloeisel van die weerzin in hem. Hij voelde zich nu het slachtoffer van omstandigheden buiten zijn wil ontstaan, en hem in een bepaalde richting dwingend. Maar hij zou zich althans te weer stellen.

Die avond zat een klein gezelschap, de naaste familie van weerskanten en de hoogste hofdignitarissen, rondom de feesttafel in de eetzaal. Voor het eerst had Ambryn nu een eigen plaats, niet meer aan Jans rechterhand, maar tegenover hem. Ze was niet alleen echtgenote, ze was ditmaal in de eerste plaats koningin. Nu en dan glimlachten ze elkaar even toe. Ambryn dacht niet veel meer dan in de lijn van haar vader: ze zou op de duur met Jan wel gelukkig kunnen zijn. Hij was inderdaad een echte vorst, ook in haar ogen, hij was de vorst van de traditie en het ideaal. Zelfs het onvrolijke in hem viel in haar smaak. Een vorst, had haar vader gezegd, mag in het openbaar nooit verder gaan dan een glimlach.

Jan voelde iets meer genegenheid voor zijn vrouw opkomen. Dat leek geheel vanzelf te gaan. Ze was ook stellig bekoorlijk, deze avond, ofschoon zichtbaar vermoeid. En welk een week van zware verplichtingen wachtte dit jonge kind nog. Ja, dacht hij, ik mag haar wel, maar daarmee is ook alles gezegd. Ik sta er nog ver van af liefde voor haar te voelen. Maar de mensen zijn nu eenmaal volgens hun aard bestemd elkaar aan te trekken, en het is dus helemaal niet onmogelijk dat ik op dit jonge en niet onknappe meisje van mijn eigen stand nog eenmaal verliefd word, op dit meisje dat tot dusver alleen een politieke komplottering en niets uit mijn eigen binnenste naar me toe heeft gedreven. Tot zover

[p. 180]

dacht hij onwetend wezenlijk als zijn schoonvader. En, dacht hij verder met iets guitigs, het is misschien ook maar beter dat ik nog niet verliefd ben.

Nadat in de balzaal onder leiding van de opperceremoniemeester nog wat was gedanst, namen te elf uur de gasten afscheid, doch voordat de laatste bezoekers naar hun kamers waren gegaan was Jan, door niemand opgemerkt, verdwenen.

In een andere vleugel van het paleis, achterwaarts halfrondgebogen, lagen de particuliere vertrekken. Ambryn had dit alles reeds eenmaal met haar moeder bezichtigd en was opgetogen geweest over de veel grotere weelde dan bij haar thuis.

Ze werd tot de deur van haar slaapkamer begeleid door de oude vrouw die handelde zoals haar eigen moeder indertijd met haarzelf had gehandeld. Ze namen met enkele woorden afscheid in de gang, toen de moeder haar schoonzoon om de bocht zag verschijnen en op hen toelopen. Hij moest elders gewacht en hun stemmen gehoord hebben. Hij wenste beiden vormelijk goedennacht, kuste beiden de hand, opende de deur, boog en liep terug naar zijn eigen vertrekken.

Teruggaande naar haar vleugel overdacht de oude vrouw dat het de eerste avond van haar eigen trouwen toch anders was toegegaan. Hier werd goedennacht gewenst, en betekende dit niet een uiteengaan tot de volgende dag? Misschien intussen was het Jans eigenaardige manier van doen, gevolg van overgevoeligheid.

En onderwijl stond Ambryn in haar slaapkamer. Hoezeer ze tegen het binnenkomen voor het moment opzag, ook zij vond het afscheid vreemd. Ze wachtte. Daarna opende ze de geluidloze tussendeuren van haar kleedkamer, haar toilet- en badkamer. Overal brandde het licht, overal was het behaaglijk. Ze wist dat er in deze vleugel nimmer een deur werd gesloten omdat, als zij er waren, er niemand anders kwam, tenzij geroepen. Ze ontbood geen kamenier. In de badkamer durfde ze nauwelijks een blik te werpen. Ergens in de reeks vertrekken daarachter was haar man.

[p. 181]

Hij was er niet, nog niet. Vanuit een barok tuinhuis, op een heuveltje in het park, zag hij, zelf onzichtbaar, uit over het paleisplein. Er stonden vrij veel mensen, en ze keken zwijgend naar het paleis waar niets te zien was dan een aaneenschakeling van doodse voorgevels. Het rijverkeer moest door de politie zijn omgelegd. Hij balde zijn vuisten.

De volgende dag begon hun rondreis door het land, maar Jan had zijn plan gewijzigd, naar het heette ter wille van haar rust. Ze zouden de verder gelegen streken later bezoeken en hoefden nergens elders te overnachten; ze waren altijd op zijn laatst des avonds in de hoofdstad terug. En dan, als Ambryn ging slapen, werd steeds hetzelfde opgevoerd; hij ging met haar mede, opende haar deur, wenste haar goedennacht, kuste haar hand, boog en vertrok.

Ambryn begreep hier niets van, maar vragen was onmogelijk. Ook kon ze over zulke dingen niet aan haar moeder schrijven. Ze had vroeg zelfbedwang geleerd, het zelfbedwang van de vorsten, maar avond na avond, na de scène voor haar slaapkamer, voelde ze zich meer ontsteld, en tenslotte de wanhoop nabij. Mijn God, dacht ze, is dit nu ons huwelijk? Wat moet er van ons worden? Kan ik dit uithouden? Zal ik niet, ondanks mezelf, op zeker ogenblik aan Jan mijn angst en verlangen verraden? Of went het toch nog op de duur?

Terwijl ze, op zekere late avond, eenzaam en met reeds een begin van vertwijfeling, naast haar bed zat, klonk er aan haar tussendeur een klop, zacht en tegelijk met iets gebiedends. Haar hart stokte. Geluid geven kon ze niet.

Jan en Ambryn logeerden in een klein paviljoen aan de Middellandse Zee, bij een bloedverwant, een uit zijn land verjaagde grootvorst wiens villa elders in het park lag. Ze waren hier geheel op elkaar aangewezen.

Jan las bij de balkondeuren een plaatjesblad, het kind dribbelde langs de spijlen van zijn box, Ambryn zat aan het ontbijt. Ze stond op aandringen van Jan later op dan hijzelf, want ze

[p. 182]

wachtte over zeven maanden een tweede kind.

Jan bekeek aandachtig de grote foto van een filmster van wereldnaam, mooi en onbeduidend, genomen op de trappen van de kerk, de vrouw als bruid gekleed, de bruidegom naast haar, beiden tot stikkens toe omdrongen van uitbundig publiek en beiden met de grote domme tandenlach van de mode.

Toen kwam Jan op Ambryn toe, legde het blad naast haar, wees op foto en onderschrift, en zei:

‘Zoiets is op zichzelf al erg genoeg, maar veel erger is het nog dat er straks miljoenen zijn die hun verbeelding laten gaan over wat volgt.’

Hij liet het blad naast haar liggen en stond met de rug naar haar toe op het balkon quasi onverschillig uit te zien over de zee. Zou ze blozen?

Ambryn begreep plotseling de zin van die eerste, die vreemde week, waarover ze nooit gesproken hadden. Er was een rijp man voor nodig geweest, met inzicht in zijn eigen tijd, om haar te wijzen op een schaduwzijde van de populariteit, een troebel begeleidingsverschijnsel. Haar moeder had daar nooit op geduid, maar in háár jeugd moest de wereld ook minder troebel zijn geweest.