Verzamelde verhalen

[p. 68]

De kerst van Kram

Het kerstfeest van Kram onderscheidde zich in geen enkel opzicht van een normaal kerstfeest, met kerkgang, goede tafel, een boompje 's avonds, wat geschenken, en de avond van de eerste dag het hoogtepunt.

Kram was een stevige, gezonde, eenvoudige en rechtschapen man, zoals van een politieagent wordt verwacht, thans tegen de vijftig en nog in de volle bloei van zijn leven. Het was hem altijd meegelopen. Zijn vrouw was een huisvrouw van de beste soort, zijn vier kinderen waren oppassend, woonden nog bij de ouders in, hadden allen een betrekking, leefden met vader en moeder en met elkaar wat de grote lijn betreft in harmonie, en op zijn oudste, een zoon en eertijds een uitblinker op de Middelbare Technische School, bouwde hij grote verwachtingen.

De politiepost lag tegen het stadhuis aan, in een donkere hoek van de Markt. Ze was het laatste restant van het oude politiebureau dat voorheen met het stadhuis één bouwsel vormde. Door de uitbreiding van het ambtenarencorps met verschillende ‘diensten’ had het stadsbestuur voor de keus gestaan een nieuw stadhuis te bouwen of een nieuw politiebureau, en wegens de goedkoopte het laatste gekozen. Dit bureau lag nu elders, en de nieuwe diensten hadden bezit genomen van de oude lokaliteiten. Wegens de centrale ligging had men het evenwel raadzaam geoordeeld tenminste een politiepost te handhaven, want vooral op marktdagen kon het in deze buurt met de vele cafétjes nogal roerig toegaan. Daartegen vormde de post enigszins een rem, in die zin dat een uniform achter de ruit en een 's nachts altijd

[p. 69]

wakend venster velen weerhielden die anders gedurfd zouden hebben. De post, zonder verbinding meer met het stadhuis, bestond uit een kamer, een gang, een alzijds blind ommuurd open binnenplaatsje en aan het eind daarvan een cel.

Die late avond van 24 december stond Kram zijn handen te wassen aan het fonteintje. Een zwaar beschonken verlopen sujet was met een klap tegen de aanstaande voordeur gevallen, en lag, toen Kram ging kijken, op de grond in het gangetje. Hij verspreidde een sterke jenevergeur en kwam dus een voudig vragen om opgesloten te worden. Nu, dat kon gebeuren. Kram sjorde hem overeind, greep een sleutel van de muur, en bracht hem over het plaatsje ineens in de cel. Morgen, als zijn roes voorbij was, zou hij worden ondervraagd; nu ging dat niet. Daar het een haveloos ventje was, blijkbaar een zwerver, waste Kram vervolgens zijn handen aan het fonteintje en borstelde even zijn uniform.

In de kamer terug pookte hij de potkachel nog eens op en stond toen zijn handen boven de warmte van de kolom te drogen. Een mooie manier was dat om de kerstnacht in te gaan, met zo'n stuk in je kraag. Hij begreep niet hoe dat tuig nog aan de centen voor borrels komen kon. En toch, je zag het maar. De gestichten konden ook niet alle drankzuchtigen opnemen. Gelukkig dat zulke landlopers zeldzaam werden.

Enfin, hij zou zijn kerstfeest anders vieren. Ze hoefden bij hem thuis niets in te slaan, behalve een koekje bij de thee. Want zijn oudste, zijn zoon - hij sprak alleen van en dacht over zijn ‘zoon’, al bezat hij er twee, behalve een paar meisjes - bracht elk jaar een kerstpakket van de fabriek mee. Hij was er op de meetafdeling, waar de allerfijnste onderdelen van machines en instrumenten worden gecontroleerd, een verantwoordelijk baantje dat grote nauwkeurigheid eist. Er werkten daar op die fabriek lui van zijn leeftijd die met tarief meer verdienden, maar dat was geestdodend. En, dacht hij, mijn zoon is iemand met toekomst; hij heeft de nauwkeurigheid geërfd van zijn vader, maar hij brengt het verder.

Kram werd na een poos afgelost door Immerzeel voor de

[p. 70]

nachtdienst. Immerzeel was een stuk jonger. Hij had drie kleine kinderen en stond er financieel minder goed voor dan Kram bij wie door vijf personen werd ingebracht. Maar Immerzeel was niet jaloers; hij was een goed kameraad en hij zou wel opklimmen.

‘Heb je die verlichting van de Hoogstraat gezien?’ vroeg hij dadelijk bij het binnenkomen.

‘Nee,’ zei Kram die nog even bleef toeven en steeds zijn handen boven de kachel warmde, ‘dat lag buiten mijn route. Maar ik heb er wel even ingekeken. Mooi, hè?’

‘Nou, en of. Weet je wie de eerste prijs heeft voor etalageversiering? Van Aalten.’

‘Die slager? Nou dat verwondert me niets. Dat zou ook mijn keus zijn geweest. Ik heb het alleen maar bij daglicht gezien, maar toen dacht ik al; wat die man gemaakt heeft van zijn worsten en rookvlees en dennetakken en banen groen fluweel, daar sta je van te kijken.’

‘Precies. Maar dat moest je nou zien, met al die lampjes, man, niet rood, maar groen. Compleet een sprookje.’

‘Hm. Maar zeg eens, Immerzeel, kan de uitslag nu al bekend zijn?’

‘Vanaf4half tien staat het aangeplakt. Tweede is de winkel van Torenburg, je weet wel, die zaak in radio's en derde dat corsettenmagazijn van Gimberts. Ik ben het met de jury eens, behalve wat Gimberts betreft.’

‘O, dat kan ik je dadelijk zeggen. Daar heeft natuurlijk die vrouw voor gezorgd die in de jury zit.’

‘Ja, dat zal wel. En nou krijgen we nog de uitslag van de wedstrijd onder het publiek, wie de prijswinnaars heeft geraden.’

‘Ze hadden de mensen wel wat meer tijd mogen geven. Eén hele dag maar om je keus te doen is te weinig.’

‘Zeg dat niet, Kram. Tijd genoeg gehad. Een hele dag, en dan van vier uur af de lichten op. Ze mochten tot half negen hun biljetten inleveren. Maar wie de prijsham van Van Aalten wint is goed af. Ik heb hem ook aangewezen, maar we zijn stellig met ons

[p. 71]

honderden, dus dan wordt er geloot, en dan is er zo goed als geen kans. Maar wie die prijs krijgt heeft vlees in huis voor een week.’

‘Nou,’ zei Kram, ‘ik hoef die ham niet te hebben. Je weet toch van mijn zoon, met ieder jaar dat kerstpakket?’

‘Ja, ja, dat weet ik. En je hebt wèl geluk.’

‘Man, vanmorgen al bij me thuisbezorgd: een Gelderse worst waar jij en ik samen met gemak ons hoofd door kunnen steken, twee blikken gecondenseerde melk, een blik ham - óók ham -, een blik leverpastei, een blik sardines, een blik dit, een blik dat, een pak thee, een fles likeur, weet ik veel. Maar nou ga ik. Even mijn rapport opmaken, en dan naar huis.’

‘Neem dan de Hoogstraat. De verlichting blijft tot twaalf uur aan. Het is er nog tjokvol.’

‘Dat was ik al van plan. En stoor me nou verder niet.’

Inderdaad, het kerstfeest van Kram onderscheidde zich in geen enkel opzicht van een normaal kerstfeest. Het zou zelfs volmaakt zijn geweest met sneeuw op straten en daken. Maar de kerstsneeuw was sinds vele jaren nog slechts te vinden op de kaarten die men omtrent deze tijd aan familie en vrienden zond, die ook de Krams verzonden hadden en ontvangen. Het blik sardines ging open voor de boterham, de worst kwam op beide dagen op tafel bij de boerenkool, de thee werd zuinig voor later bewaard, de likeur werd geschonken, het boompje toonde de eerste avond onder zijn kaarsen de kleine wederzijdse geschenken in roze vloeipapier en rood lint, de ‘zoon’, die duizendkunstenaar, bespeelde het harmonium, en de meisjes zongen er tweestemmig iets toepasselijks bij, de kerkgangen werden op beide ochtenden volbracht, de tweede avond was niet meer het hoogtepunt, maar toch genoeglijk, vooral in het vooruitzicht van naderend Oudjaar, - kortom, het hele gezin Kram wist niets en kon niets weten van de slag die het wachtte.

Want die slag kwam eerst aan toen het nieuwe jaar al een paar weken was gevorderd. Kram werd die ochtend, terwijl hij vrij had en thuis was, door een agent van het grote bureau in allerijl ontboden op de politiepost tegen het stadhuis aan, en daar, naast

[p. 72]

de krijtwitte Immerzeel en een op heterdaad betrapte winkeldief, geconfronteerd met de onherkenbare overblijfselen van de vagebond in de cel.

Hij had de ongelukkige totaal vergeten; hij had in zijn rapport slechts vermeld dat er niets bijzonders was voorgevallen.

Kram werd in zijn functie geschorst, en vervolgd wegens veroorzaken van de dood door schuld. Het geval wekte enorme beroering. Hij kreeg een advocaat van de politiebond. Bij de openbare behandeling kon de publieke tribune nog geen tiende van het aantal nieuwsgierigen bevatten. De raadsman deed zijn uiterste best, maar het geval lag hopeloos. Hij wees er op - want zoveel had hij wel uit de versufte man losgekregen - dat Kram in de oorlog een zware inwendige strijd had gevoerd tussen zijn plicht als agent van politie en zijn haat tegen de hem commanderende, toenmaals onvaderlandse hoogste organen, hij wees op de velen voor wier overtredingen van formeel geldige, maar als barbaars aangevoelde voorschriften Kram toenmaals een oogje had dichtgedaan, hij legde gunstige attesten over, hij beschreef het verschijnsel van geheugenverzwakking, bij zo velen, ook bij Kram gebleken, als gevolg van de bezetting, en hij legde de samenloop bloot van naderend kerstfeest, winkelwedstrijd, en schaars gebruik van de cel, die bovendien uit de aard van zijn ligging als het ware was voorbestemd om over het hoofd te worden gezien.

Kram zelf zat er wezenloos bij; hij luisterde niet naar hetgeen er over hem werd verhandeld, en het enige wat hij tot de president zei was:

‘Ik moet mijn strafhebben.’

Hij kreeg vier maanden. Zijn verdediger ried hem hoger beroep af, maar dat was onnodig: hij dacht er niet aan. Hij dacht aan niets dan aan zijn misdrijf. Hij werd ontslagen, natuurlijk.

En intussen had de trouwe Immerzeel voor Kram gewerkt. Hij wist hem waarlijk na zijn vrijlating een administratief baantje te bezorgen, want Kram had een net voorkomen, schreef een goede hand, en was stipt, - behalve in dat éne geval. Vermoe-

[p. 73]

delijk had zijn nieuwe patroon ook wel medelijden met de gebroken ex-agent. Het gezin verviel niet tot armoede. Daar verdienden er immers nog vier. Maar wel verhuisde het zo gauw mogelijk naar een andere buurt. Allengs werd het helderder in het hoofd van Kram. Aanvankelijk stond hijzèlf nog centraal in de herinnering aan deze ramp. Hij zag zich zijn kerstdagen in volle gemoedsrust doorbrengen; zij kwamen hem dermate duidelijk in de gedachte dat hij ze van uur tot uur kon volgen. Het was een pijniging; het was zijn ramp.

Maar vervolgens ging hij meer aan de zwerver denken. Want wat moest die man niet hebben doorstaan, na uit zijn beneveling te zijn ontwaakt, eerst als de gewoonste zaak zijn bevrijding verwachtend, toen bevreemd, toen angstig, toen wanhopig, toen roepend, schreeuwend, kloppend, bonzend, zijn vuisten tot bloed slaand, zijn voeten tot bloed schoppend, en eindelijk krachteloos verhongerend en verdorstend in die afgelegen cel, waaruit geen geluid naar buiten drong. Of misschien toch, misschien heel flauw, maar dan nooit verder komend dan het verlaten plaatsje omringd door blinde muren. Mogelijk had hij nog een allervaagste galm opgevangen van de kerstklokken, zijn doodsklokken.

En eindelijk bedacht Kram - iets, ook door zijn advocaat naar voren gebracht - dat hier alles, alles ten ongunste had samengewerkt. Want hij had inderdaad een zwerveling opgesloten, iemand zonder bekende naam, zonder enig papier, naar wie geen navraag werd gedaan, die niet werd vermist, die nooit vermist worden kon. Anders zou zijn verzuim waarschijnlijk tijdig zijn ontdekt.

De geboorte van het Kerstkind werd door het gezin Kram, gelijk voorheen, elk jaar herdacht, maar nimmer meer op een wijze die de herdenking tot een feest maakte, een werkelijk feest, - ondanks de kerstpakketten van de fabriek.