Rood paleis

[p. 14]

De leerstoel van den twijfel

De zwarte Tijs Herdigein sprak weinig. Het leek als voorheen, in zijn schooljaren. Henri Leroy voerde toen al het woord over hem. Hij placht te luisteren. Henri kon gekke dingen zeggen, en hij bezat een langzaam maar rijk bloeiende fantasie.

Tijs hoorde ook nu maar aan. Leek het als voorheen? Toch niet. Het was heelemaal uit zijn lijn geraakt. Hij herkende aan allen klank het verleden. Het verleden zei hem weinig, hij had er zich in de Oost niet mee beziggehouden. Maar het was toch wat anders dan dat eeuwige zakelijke gedonderjaag daarginds. Het was goed voor een afwisseling.

Toen Henri weer zat vroeg hij:

- Van wie heb je dat lintje?

- Ik ben vijftien jaar consul van Siam geweest, in Semarang.

- Dus een Siameesch lintje verjaart met vijftien jaar?

- Als je het zoo noemen wilt, ja.

- En als je d'r geen gekregen had?

- Dat zou ik schunnig gevonden hebben. Maar ik heb geen oogenblik gedacht dat ik het niet krijgen zou.

- Gelukkig de sterveling die niet twijfelt,

[p. 15]

die gelooft aan de vaste verjaringstermijnen. Twijfel je nooit?

- Zelden.

- Dat is op zichzelf al een lintje waard in deze tijd.

- Een lintje voor een verdienstelijk consul is usance. Mijn voorganger kreeg het ook, en ook die zijn voorganger, enz.

- Er bestaat hier op kantoor een historisch verband tusschen twijfel en een lintje. Dat moet ik even vertellen. De ouwe Tastenbreker had zich absoluut in zijn hoofd gezet dat hij op zijn tachtigste jaar een lintje zou krijgen. Hij was de compagnon van mijn vader. Hij nam mijn vader in de firma op. Hij was van het jaar 1801, hij had Napoleon gezien, hij kwam uit een tijd toen er geen twijfel bestond. Daarom twijfelde hij niet aan zijn lintje.

- Had hij nog een andere reden om een lintje te verwachten dan zijn overtuiging?

- Dat zeg je aardig, hoewel juist jij het eigenlijk niet moest zeggen... Maar die reden had hij. Het kantoor ging in die tijd om klokslag middernacht dicht, nooit eerder, ook niet op Zaterdag. Hij zat er zelf ook. Ik herinner me twee dingen van hem, een leeren oorfauteuil, waarin zijn hoofd heen en weer rolde tegen de opstanden, als hij 's avonds

[p. 16]

zat te knikkebollen, en een platte zijden pet die meerolde... Dát was een man van beginselen. Als de procuratiehouder zei: ‘Meneer, d'r is geen werk meer’, dan antwoordde hij: ‘Dan maar papier knippen.’ En het personeel knipte blanco foliovellen in kleine vierkantjes, tot klokslag middernacht... Maar hij is er niet overheen gekomen dat zooveel beginsel door de regeering niet werd gewaardeerd. Hij begon op het laatst van zijn leven te twijfelen aan de rechtvaardigheid van de regeering, en die twijfel werd zijn dood. Op het laatst van zijn leven liep hij over naar het fin-de-siècle... Merkwaardige kerel!

- Hoezoo?

- Dat zei ik toch?... Als je voorbestemd bent om iets te zijn, en je bent niets, dan twijfel je toch? Wij zijn niets en we weten dat we iets moesten zijn, dus twijfelen we. Als ik décor ben, dan ben ik een schijn, dan ben ik niets. Ik heb hier niets te doen dan daarover te denken. Mijn denken is dus twijfelen. Je begint te denken met stelligheden. Want je komt van school. En de school is er voor de stelligheden. Dus je denkt: er is groot en klein, en goed en slecht. Maar dan gaat je denken zijn eigen gang. Dan begint de betrekkelijkheid van alles achter je stellig-

[p. 17]

heden op te doemen. Het ligt nergens vast wat groot en klein is en goed en slecht. Het staat wel beschreven, maar het ligt nergens vast. Het ligt niet verankerd. Het dobbert en drijft. En het is gek, maar je ziet het afdrijven. Dan denk je: Goddank, dit ten minste kan me niet worden ontnomen, er is misschien niet groot of klein, maar er is. En je stampt op de aarde. Maar dan denk je hoe het heelal steeds verder wordt gepeild. En dan denk je dat de aarde vrijwel niets is in het zonnestelsel, en dat weer vrijwel niets in het melkweg-systeem, en dat weer vrijwel niets in het heelal, en het heelal vrijwel niets in de ruimte. En dan durf je niet te zeggen: er is niet, - want je bent een product van je tijd. En je denkt almaar in dezelfde richting door: er moet toch wel voorbij de ruimte iets zijn, waarin de ruimte vrijwel niets is. Maar je weet het niet, je twijfelt, en je vraagt: is er?

- Dat is mij te wijsgeerig, zei Tijs, kom een beetje omlaag.

- Ik ben nooit hoog geweest, zei Henri, en keek van het plafond naar zijn gast. Het is een amusante dwaasheid, die je misschien niet amuseert. Maar ik vraag me dikwijls af: is er? is er?... En dan zeg ik: ik weet het niet... of ja, toch, er is de Passeerdergracht.