Geachte confrère

[p. 35]

Ernest Staas, advocaat

Geachte Confrère,

Hoevelen van onze beroepsgenoten zouden naast hun studieboeken en tijdschriften, kortom naast hun biblioteek van doctrine en pasicrisie ook het boek, het levensverhaal bezitten waarvan de titel boven deze brief staat, en dat afkomstig is van advocaat Anton Bergmann die hier schuil ging achter Tony, blijkbaar zijn roepnaam? Weinigen, denk ik, en kijk dan maar naar mezelf. Toch ligt als bruikleen de negentiende druk vóór me, want het boek, eind 1873 verschenen, wordt nog altijd gelezen. En dan tegenover het titelblad schrijvers foto. Een jonge man, die niet ouder mocht worden dan 39 jaar, met opvallend hoog en breed voorhoofd (maar niet te hoog noch te breed, enkel voornaam). Een mooie kop, eenvoudig, open en intelligent - de kop van een advocaat op zijn allerbest. Ik moet eerlijk bekennen dat ik liever de beeltenis van Anton Bergmann bekijk dan die van Ingrid Bergman, maar mogelijk brengt het beroep dat mee, of de grijze haren.

Hij was advocaat te Lier in België. Het interesseert ons wel uit de inleiding tot zijn boek te vernemen dat hij, zo jong nog, een drukke praktijk had, naardien zijn boek

[p. 36]

zelf allerminst een aanmoediging is om onze loopbaan te kiezen. Belangrijker intussen lijkt het me als schrijver van deze brieven dat in dit boek de advocaat hoofdpersoon is tot in de titel toe: Ernest Staas, advocaat - al is ook de eerste helft een aanloop over leer- en studietijd naar het eigenlijke vak.

Als het belangrijkste komt me voor dat het in de Nederlandse letterkunde, voor zover deze op blijvende waarde aanspraak maken kan, ook het eerste litteraire werk is over de advocaat. Daar zouden we tien jaar geleden nog aan hebben kunnen toevoegen dat dit boek moest zijn geschreven door een Belg, maar sinds de handen der broeders in de schone letteren elkaar gegrepen hebben over de grens tussen Roosendaal en Essen mag er geen sprake meer wezen van afgunst. Integendeel, we verheugen ons over dit verband in Benelux buiten de parlementen om, al bleef het dan beperkt tot het homogene taalgebied. Maar meer zou ook niet mogelijk zijn geweest.

Schetsen en beelden, luidt de ondertitel. Over het geheel ligt een waas van poëtische weemoed die zich af en toe vergrauwt, verzwart mag men zeggen, tot zwaarmoedigheid. Een geestige en heel fijne ironie voert dan altijd weer de toon omhoog.

Ons worden eerst de ondervindingen verteld van Ernest Staas als medewerker in de ‘studie van Mr Adams jeune’. De schrijver doet vervolgens grepen uit zijn latere ervaringen als zelfstandig advocaat, en geeft ons enkele karakteristieken van Brusselse confraters, zoals men in België zegt. De jonge meester in de rechten is vooral be-

[p. 37]

gaan met het lot van de onvermogenden. Nu er geen armen meer bestaan is dit historie. Toch blijft het interessant, en men leest met het grootste genoegen en enige verschoonbare hovaardij: ‘Tot vóór korte jaren waren Zuid- en Noord-Nederland de enige landen, waar voor behoeftigen en onmondigen waarlijk recht bestond. Dit recht heette de kosteloze proceduur of het pro Deo’. Soortgelijke lofspraak treft men trouwens ook reeds aan bij Süe, in een noot van Les mystères de Paris waar het heet: ‘Le document suivant, traduit du Code hollandais, vient de nous être communiqué par l'un des avocats les plus distingués d'Amsterdam. On ne peut qu'admirer une telle législation.’ En dan volgt de Franse vertaling van een aantal artikelen over gratis rechtsbijstand uit ons wetboek van burgerlijke rechtsvordering, welke vertaling ik vermoed afkomstig te zijn van de ongenoemde en gedistingeerde confrère.

Als Tony, stagiaire bij Mr Adams jeune, de zaak Selderslag tegen Lammekens als eerste procedure vóór zich krijgt, schakelen we van Süe over op Dickens met zijn Bleak House. Daarover zal ik u nog wel later schrijven. Maar velen, de afweerhouding bemerkend van de jonge Staas tegenover Selderslag versus Lammekens, zullen zich hun eigen eerste ochtend op het kantoor van de grote patroon herinneren, toen hun als gids voor hun maagdelijk gemoed in het oerwoud der rechtspraktijk ook zulk een enorm dossier werd toegeschoven, waarvan ze weldra konden denken: zie, dit is mijn Selderslag tegen Lammekens. Het werd dan ook steeds lustelozer doorbladerd en op zekere dag leek het raadselachtig zijn weg terug naar de dossierkast te hebben gevonden. Dan lag het plotseling

[p. 38]

weer op het schrijfbureau van de junior, en dan verdween het ten tweeden male, en deze hokus pokus herhaalde zich nog een keer of wat, zonder dat de zaak zelf of de leerling er wijzer van werd. Ten slotte bleken de tijden rijp voor een opvolger, die er zijn misnoegd gelaat over buigen zou, en de droevige komedie zou opnieuw worden opgevoerd.

Zulke zaken waar niemand meer belang in stelt, de partijen zelf in de eerste plaats omdat ze het geval vergeten hebben of geregeld zonder kennisgeving aan de raadsman, of omdat ze dood zijn, soms doodgeprocedeerd - zulke zaken die de patroon gereed heeft als een soort vaste werkverschaffing voor zijn junior en als een schep as die de brand van het eigen geweten smoort, worden met dat al schaars. Het is alweer een vijfendertig jaar geleden dat ik op de civiele rol van de Rechtbank te Rotterdam minstens een dozijn zaken hoorde afroepen, waarmee de zitting aanving, die telkens veertien dagen werden aangehouden (met een sprong van twee maanden over de zomervacantie), jaren aaneen, en die ten slotte geroyeerd moeten zijn toen de rechter zelf in het uitstel kon ingrijpen. Ik kende deze zaken met hun procureurs toenmaals even goed uit het hoofd als de deurwaarder die ze afriep. Het was me of ik even zo vele malen uit diens mond een eentonig ‘Selderslag tegen Lammekens’ vernam. Nu is het anders. Indien we niet zelf de leidsels van een naar tijdrekening redelijke procesgang in handen houden, neemt de rechter ze over. En ook zorgt het tempo van onze tijd er wel voor dat geen zaak in het vergeetboek raakt. Voor de advocaat met praktijk is het vak niet meer gezapig met incidentele perioden van drift, maar staat de

[p. 39]

barometer op krachtige wind; de labberkoeltjes zijn een spaarzame verademing.

Ge moet heus, Confrère, van zo'n windstilte eens gebruik maken en Ernest Staas lezen. Ge zult de waarheid beseffen van het gezegde: plus ça change, plus c'est la même chose. Maar ik haast me er bij te voegen om de lezer in noodstaat van juridieke steun niet af te schrikken: er is veel bij het oude gebleven, doch niet meer dan voor zover de mens bij zijn oude zelf gebleven is; de tijdsduur werd als gezegd aanmerkelijk ingekort en om te beginnen zitten de cliënten minder lang in de wachtkamers - al ligt dit ook grotendeels aan het toegenomen telefoongebruik.

Uit een bloemlezing van letterkundig proza herinner ik me een fragment van een roman van Herman Robbers onder de titel: Hoe Huibs roman ontstond. Dat wil zeggen, dacht ik misschien wat venijnig, hoe Hermans roman ontstond. Ik had een blik in Hermans metode, in zijn keuken als romancier. Dat zondigt tegen de goede smaak, daarin zit iets onkies’. Men schrijft ook geen verhaal over ‘hoe mijn kind ontstond.’ Nu mag een advocaat die ook de letterkunde beoefent wel over zijn vak schrijven (het gebeurt en hij kan het eigenlijk niet laten), maar nooit over zichzelf in een werk van zuiver letterkundige pretentie, ook niet verdekt - alleen over confrères, en dan liefst over hen die enkel aan zijn verbeelding ontsproten. Het publiek proeft het anders onmiddellijk als aangebrand.

Naar onze begrippen zondigt Ernest Staas daartegen wel

[p. 40]

een beetje, want hoeveel verdichtsel dit werk ook bevat, het is stellig voor een belangrijk deel autentiek. Maar we mogen niet vergeten dat het geschreven werd in een tijd van minder scherpe en minder bewuste zelfbeschouwing dan thans. We moeten geen zuurpruimen worden. Het boek is veel te beminnelijk, en het kan bogen op een slot van allerfijnste smaak. Ernest Staas wil niet etaleren. Hoofdpersoon, blijft hij veelszins passief - advocaat, is hij behept met een schroom waaruit, zou men willen zeggen, voor het tegenwoordige nimmer een nuttig pleitbezorger groeien kan.

Hoogachtend,

Uw dw. cfr.