Kritisch proza

[p. 238]

Mannenboek van Hugo Claus

Hugo Claus, Natuurgetrouw

Het valt al niet meer op dat er in Vlaanderen Nederlands wordt geschreven. Wij zullen het stellig eenmaal beleven dat de Vlamingen Algemeen Beschaafd Nederlands ook gaan spreken, en mogen hopen dat de Nederlanders dan volgen (al houd ik een zwak voor plat-Haags, voor Jordaans, en voor Zuid-Limburgs, van welk laatste ik deze zomer in Valkenburg het verrukkelijkste staaltje tussen twee kinderen opving dat zich denken laat).

Hugo Claus, jong in levens-, zowel als schrijversjaren, heeft zich aanstonds op het punt van stijl en taal (een enkel woord daargelaten) geconformeerd aan het Noorden, maar na een ernstig en origineel debuut thans bovendien, in de bundel Natuurgetrouw, aan de humor van het Noorden, zoals deze wordt beoefend door hen die tot de jongeren mogen worden gerekend. In de humor dezer jongeren valt intussen ook iets van Amerika aan te wijzen, dat na 1945 zulk een grote invloed op onze letteren heeft gekregen. Het [is] de zowel cynisch-droge als dolle humor die men vindt in weekbladen gelijk de Saturday Evening Post, het zijn korte, onweerstaanbaar komische donderslagen van zinnen, waaraan voor een mens met gevoel voor humor sommige donderslagen in de natuur sprekend herinneren, en het zou mij niet verwonderen als deze humoristen bij de natuur in de leer waren gegaan.

Het is echter bovendien duidelijk dat Claus nog iets meer geven wil dan amusement, althans af en toe, en op die ogenblikken blijkt hij te zeer gepreoccupeerd door een bepaald doel en schiet hij het voorbij. Dan herinnert hij aan onze experimentelen wanneer zij slecht gedisponeerd zijn. Overal waar hij in dit boekje tot de werkelijke kunst tracht door te dringen voelt de lezer dat hij zich geweld aandoet, overal waar hij zich bepaalt tot een terloopse aanraking, slaagt hij uitmuntend. In zijn mislukkingen openbaart zich die drogreden, door het publiek en meer nog door de kritiek voor een wet van Meden en Perzen gehouden, dat de kunstenaar bij heel zijn publieke optreden duidelijk van zijn kwaliteit moet blijk geven, dat hij naar zijn stand gekleed moet zijn en niet zomaar ‘en pantoufles’ verschijnen mag, - terwijl het juist een verfrissend bewijs van durf is om, als de laarzen hem kwellen, eens zijn sloffen aan te schieten (en daarmee uit zijn slof). Dan lijkt hij te zeggen: ‘zo kan ik nu ook zijn; dat hadden jullie zeker niet gedacht’.

Claus verdeelt op de titel zijn stukjes in een aantal rubrieken. Onder

[p. 239]

deze noemt hij er één gregueria's. Ik heb niet voldoende woordenboeken bij de hand om na te gaan wat dat wil zeggen. Misschien hangt het samen met het Franse grègues, een soort pofbroekje voor mannen, dat in de loop der tijden wel tot de Marker broek schijnt geëvolueerd. De inhoud van het geheel - een paar versjes daargelaten - is het beste getekend met het begrip schetsen, langer en korter. De kortere zijn gewoonlijk de beste. Na een bepaald valse start met ‘Achttien jaar Egypte’, stijgt hij al gauw, reeds in het vierde stukje ‘Een Oostends verhaal’ (waarin hij Slauerhoff doet optreden), tot een hoogte die hij verderop nog herhaaldelijk zal bereiken. Heerlijk zijn ook ‘Olga en ik’, ‘Een overtreding’, ‘Oefening zonder komma's’, ‘Het oneerbiedige meisje’, ‘Een gezonde gangster’, ‘Het geloof en de liefde’. ‘Het verjaardagscadeau’ vormt de kroon.

Ik zal met beweren dat dit boek er een is voor mannen. Echter is het er toch een voor hen in de eerste plaats. In onze tijd overheerst nu eenmaal het verstand het gevoel, en zegeviert de encyclopedie, - dat typisch mannelijk handboek. Wij leven in de eeuw van de man, van de Clausen, van hen die althans hebben gehoord van de ziekte van Parkinson, en van de auteur André de Nerciat. Claus weet daarvan mee te praten, en van nog veel meer.

Maar ook in zijn humor is Claus typisch mannelijk, door de bizarrerieën, de ongerijmdheden, de enorme sprongen, de ongehoorde ontknopingen. De uitersten van de rede en de uitersten van het absurde zijn het terrein van de man: dat van de vrouw ligt daartussen. Daarom zal Claus ook vooral door mannen op zijn werkelijke waarde worden geschat.

En dan vallen hem nog zo fantastische gegevens in, b.v. in ‘Olga en ik’, in ‘Bloemen’, in ‘De liefde tot de evennaaste’, in ‘Het verjaarscadeau’, als alleen maar een mannelijk brein kunnen bevruchten, - men zou wensen méér (Nederlandse) mannelijke breinen.

4 december 1954