Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen

Geduyrende de regeringe vande Hertoginne van Parma, de Hertoge van Alba ende eensdeels vanden groot Commandeur

[p. 74]

IIII. Liedt.

Op't sevende Boeck: op de voys vanden XXXVI. Psalm: Des boosdoenders wille seer quaedt.

⁺ DEs groot Commandeurs wille quaet,

Ende der Spaengaerts grooten haet,

Die is claerlijck gebleecken,

Op allen plaetsen en termijn,
In dese Nederlanden fijn,
Daer sy conden inbreecken:
Haer voornemen en was noyt goet;
Maer om t'storten 'tonnosel bloet,
VVas alle haer voorstellen,
Te Sutpheen hadmen't wel gespoort,
Van Naerden heeftmen't oock gehoort,
VVacht u van dees gesellen.

Sy waren van Leyden geruymt,

⁺ Het was onachtsaemlijck versuymt,
De Stadt te victaelieren;
En van alles te voorsien wel,
Om mogen blijven wt gequel,
Of sy mochten weer keren:
Maer dat hadden sy niet gedaen,
'Twelck den Spaengaert haest heeft verstaen,
⁺ Dus comt hy sterck aentrecken;
⁺ En legert hem vast voor de Stadt,
Te Leyder-dorp schanst hy sich radt,
Ende op ander plecken.

+ De quade wille vanden groot Commandeur ende van de Spaengaerden tegen den Nederlanders heeftmen over al gesien ende gespoort.

+ Als de Spaengaerden Leyden na de eerste belegering hadden verlaten, is't versuymt de Stadt van coorn en nootdruft te voorsien.

+ Mey, 1574.

+ Twede belegeringe.

[p. 75]

 

Sy quamen mede inden Haech,⁺

 

Om te plond'ren waren sy graech,

 

Maer die zijn't meest ontloopen;

 

VVant Claes Ruychaver Capiteyn,⁺

 

Schermutste met hen met sijn treyn,

 

Hielt die passagy oopen:

 

So datse meest haer schat en goet,

 

Berchden en kregen in behoet,

 

Binnen Delf, daer sy vluchten;

 

Over Vtrecht quam een hoop groot,⁺

 

Die kregen eenich wederstoot,

 

Aen 's Goutse sluys gehuchten.

 

 

 

Doch sy bestormden die schants fel,⁺

 

Al costen't seer veele haer vel,

 

Sy hebben s' ingekregen;

 

Niet tegenstaende men seer stout,

 

Haer tegenstant heel onverflout,

 

En eerst heeft afgeslegen:

 

Daer quam noch eenen and'ren hoop,

 

Naer Valckenburch, maer opter loop,

 

Stelden hen die daer lagen,

 

Sonder te doen veel tegenweers,⁺

 

Schermutseerden een wijl van veers,

 

Gaen over somen sagen.

 

 

 

Hier mee was Leyden vast beleyt,⁺

 

Te houden waeren sy bereyt,

 

So sy wel lieten blijcken;

 

Al hadden sy geen knechten in,

 

Sy hielden haer daerom niet min,

 

Vroom, cloeck, sonder beswijcken:

+ Sy nemen den Haech inne.

+ Hopman Niclaes Ruychaver schermuteert teghen de Vianden ende houtse op, tot dat de Inwoonders van den Haege haer meeste goet binnen Delf salveren.

+ Een hoop Spaengaerts comen by de Goutse sluyse.

+ De schantse aen de Goutse sluys byden Spaengaerden ingenomen.

+ Vijf vaendel Engelsche Soldaten van Valckenburch gaen over aen de Spaensche zijde.

+ Leyden vast belegert.

[p. 76]

 

⁺ Dat Godt haer sou helpen wt noot,

 

Dit was haer vast betrouwen bloot,

 

Sy wilden getrou blijven,

 

Haer Bontgenoten al te saem,

 

Beschermen haer naem, eer en faem,

 

Haer selfs kind'ren en wijven.

 

 

 

Die Prince die was seer beducht,

 

Voor die van Leyden, want 'tgerucht,

 

Ging dats' onversien waren;

 

Van coorn ende eetbare spijs,

 

Daerom hy voorsichtich en wijs,

 

⁺ Schreef datse souden sparen:

 

En 'tgeen sy hadden souden sy

 

VVtdeelen wel sonder party,

 

Dat het sou mogen strecken,

 

Ten minsten wel drie maenden lang,

 

De wijl sy zijn belegert strang,

 

Cond' so haest niet optrecken.

 

 

 

Sy souden doch eendrachtich zijn,

 

En trecken t'samen eene lijn,

 

Hy soutse niet verlaten;

 

Sy streden voor haer salicheyt,

 

Voor d'eere van Goods majesteyt,

 

Tegen dees onverlaten:

 

Die niet en sochten dan tot schant,

 

Te brengen haer, en t'gantsche landt,

 

Euwich in slavernijen;

 

⁺ Hy hoopte haer deur Godes macht,

 

Genadige hulpe en cracht,

 

Daer van wel te bevrijen.

+ Resolutie van die van Leyden omde Stadt te bewaren ende houden.

+ De Prince schrijft aen de belegerde Magistraten tot Leyden.

+ Hy belooftse met Goods hulpe te bevrijen.

[p. 77]

 

Die Vijant die socht oock met list,⁺

 

Deur sijn schrijven te saeijen twist,

 

En veel schoons te beloven;

 

Als dat niet helpt, so dreycht hy,

 

Dat hyse sal brengen in ly:

 

Van goet en bloet beroven;

 

Maer het schoon fluyten en holp niet,

 

En noch veel min zijn dreygen siet,

 

VVant sy van self wel wisten,

 

Dat'thaer niet beter sou vergaen,

 

Als't die van Naerden had gedaen,

 

Die betoonden haer listen.

 

 

 

Terwijl de Spaengaert Leyden quelt,

 

Seynt die Commandeur sijn gewelt,

 

Om Gorcum te benouwen,

 

Maer dat was doe seer wel beset,

 

Met volck, spijs, mager ende vet,

 

Dies sy niet en verflouwen:

 

Daerom hy sich voor Worcum keert,⁺

 

Het welck hy haest'lijck verheert,

 

Naer dat het was beschooten;

 

VVant den Prince had haer belast,

 

Te vertrecken, eer sy verrast

 

VVerden, of bloet vergooten.

 

 

 

Die Marquijs Schipio Vitel,⁺

 

Die comt voor Leerdam haestich snel,

 

Met twaelef groote stucken;

 

Beschiet de Stede en Casteel,

 

Dat daer seer weynich bleef geheel,

 

Hy konse licht verdrucken:

+ Die Vijanden schrijven veel brieven in Leyden, inhoudendende schoone beloften ende oock dreygementen.

+ VVercken vande Sparngaerden inne genomen.

+ Leerdam beschooten synde ingenomen by Schipio Vitel,

[p. 78]

 

Sy geven haer op met accoort,

 

Daer werden gehangen vermoort,

 

⁺ Twee goede Predicanten,

 

En oock den Schoolmeester Rogier,

 

VVant die en hadden geen quartier,

 

Voor des duyvels trauwanten.

 

 

 

⁺ De groot Commandeur generael,

 

Wilde het Neerlandt maecken kael,

 

Doch hy doet eerst seer prachtich

 

Vercondigen een nieu pardoen,

 

Vergiffenis sonder rantsoen,

 

Te verkrijgen warachtich:

 

Maer het quam haest int openbaer,

 

Van die vloot die voor handen waer,

 

Om alles wt te roijen;

 

Sy was in Spaengien toegemaeckt,

 

⁺ Sy is geheel te niet geraeckt,

 

Godt heeftse doen verstroijen.

 

 

 

Aenhoort hier al Goods wonder werck,

 

Hoe God alleen deur sijn arm sterck,

 

Ons heeft willen bewaren;

 

⁺ In Spaengien werden toegerust,

 

Veel oorloch schepen die met lust,

 

In Neerlandt souden varen:

 

Sy waren hondert int getal,

 

En noch sestich so gingt geschal,

 

Met vijftien duysent mannen;

 

Van geschut was daer overvloet,

 

Daer sy met meenden onverhoet,

 

Met d'ander aen te spannen.

+ Twee Predicanten en den Schoolmeester gehangen.

+ In Junij 1574.
De groot Commandeur onder dexel van een generael pardoen soeckt hy de Hollanders en Zeelanders in slaep te wiegen, ende met een geweldich vloot die wt Spaengien verwacht wert te overvallen.

+ De vloot gaet te niet.

+ In Spaengien was een geweldige vloot toegerust van 160. schepen daer op waren geordoneert te gaen 15000. mannen die souden aenspannen met des Commandeurs vloote.

[p. 79]

 

De Commandeur had oock bereyt,⁺

 

Een vloote so al is geseyt,

 

Die voor Antwerpen lagen;

 

Die Zeuwen haddense besocht,

 

Ende eensdeels tot schandt gebrocht,

 

VVant Godt die wouse plagen:

 

Pedro Melend' was Admirael,⁺

 

In Spaengien gereet altemael,

 

Ging t'scheep sonder beletten,

 

Maer in min dan acht dagen tijt,

 

Storf hy en seven duys't subijt,

 

Dus mostmen't wel opsetten.

 

 

 

Men hadde oock gearresteert,⁺

 

En daer mede de vloot vermeert,

 

VVel dertich Coopmans schepen,

 

Wt Hollandt ende daer omtrent,

 

Die coopmanschap waren gewent

 

Te doen, die sy daer grepen:

 

'Tvoornemen vanden Commandeur,

 

Dat ging, Godt danck, die tijt te leur,

 

Emden macht oock gedencken;⁺

 

VVant men was daer op oock gestoort,

 

Om datmer preeckte Godes Woort,

 

Daerom wildemen't krencken.

 

 

 

Louijs eyscht twee milioen 's jaers,⁺

 

En singt als Duc d'Alb', 'toude vaers,

 

Van des Conincx genaden;

 

Den hondersten penninck met een,

 

Maer die Staten die seggen neen,

 

Zijn daer met seer beladen:

+ Dan de Zeuwen hadden daer schade onder gedaen.

+ Don Pedro de Melendis was Admirael generael, hy quam den achtsten September 1574. inde vloot, maer storf van de pest met wel 7000. menschen in acht dagen tijt.

+ Daer waren wel 30. Nederlantsche schepen gearresteert die't noch ontseylden.

+ [...], [...].

+ De groot Commandeur eyscht accute schattinge.

[p. 80]

 

Sy clagen men maecktet te grof,

 

Maer hy wil weten nergens of,

 

⁺ Soldaten moeten leven;

 

Hy cond'se onder disciplijn

 

Niet houden, sonder betaelt zijn,

 

Den Coninck wil niet geven.

 

 

 

⁺ VVilt ghy bevrijt zijn van plondery,

 

So helpt u selven nu by ty,

 

Ick can u niet beschermen,

 

Sprack hy, dit was al den troost,

 

Merckt eens hoe schoon dat hy dat glooft,

 

Om verdrucken den ermen:

 

Hy wil hebben sy sullen gelt

 

Geven, en blijven noch gequelt,

 

Zijn dat niet schoone saecken?

 

'Tis helpt u self, so helpt u Godt,

 

Geeft gelts genoech, dit was het slodt,

 

Ick sal't naer mijn sin maecken.

⁺ DE Heer Champagny Perenot,

Die seynt een brief aen Caerl Boysot,

Die sijn broeder ging leesen;

Hy handelde van peys en vree,
Aenbiet sijn hulpe daer toe ree,
Hy wil 's Lants sieckt geneesen:
⁺ Boysot die antwoort met consent,
Dat der Nederlanders elent,
So niet en was te helpen;
So lang de Vreemdelingen heet,

+ Sonder d'eygen Ondersaten te beschermen voor de moetwil der Soldaten.

+ Hyseyt dat hyse niet en can bevrijden sonder gelt te geven, ende dat sy hen self moeten helpen,

+ De Heer van Champagny schrijft aen Boysot, ende biet hem hulpe aen, om die van Hollandt aen vrede te helpen.

+ Boysot antwoort daer op met consent van den Prince.

[p. 81]

 

De Neerlanders tracteerden wreet,

 

Cond'men den druck niet stelpen.

 

 

 

Die vreemde die mosten 'tLandt uyt,⁺

 

Soudemen eenich vast besluyt,

 

Tot vrede connen vinnen;

 

Want die wisten wtvluchten veel,

 

Om niet te houden eenich deel,

 

Altijt wel te versinnen:

 

VVant het Concily van Constans,

 

Haddense inden mont al thans,

 

Men sal geen Ketters achten;

 

Ofmense belooft dit of dat,

 

Ongehouden te volgen plat,

 

Al doen sy daer af clachten.

 

 

 

Champagny die handelt noch voort,⁺

 

Om te beneerstigen accoort,

 

Datter twee zijn gesonden;⁺

 

Als eerst de Heer van Matenes,

 

En Ian van Treslong, die yet wes,

 

Daer van souden vermonden:

 

Daer na so quam oock Aldegont,⁺.

 

Die gevangen lach te dier stont,

 

Om daer van oock te spreecken;

 

Hy wert so lang gelaten vry,

 

Maer 'twas niet dan vijsvasery,⁺

 

En van 's Hoofs loose treecken.

 

 

 

Nu willen wy van Leyden weer⁺

 

Verhalen, dat benaut was seer,

 

Sy hadden wtgestanden;

 

Haer gesette drie maenden lang,

+ Datter geen hoope en is tot accoordt, soo langhe de Vreemdelingen hier het regiment hebben, die altijts wtvluchten sullen vinden om het accoort te breecken.

+ Champagny handelt noch voort.

+ Hy seyndt de Heer van Matenes ende M^r. Ian van Treslong, die beyde t'Vtrecht gevlucht waren, in Hollandt.

+ Daer na oock de Heer van Aldegondt, die t' Vtrecht noch gevangen lach.

+ Dan daer viel niet met allen af.

+ Die van Leyden drie maenden belegen gheweest zijnde, zijn in groote noot.

[p. 82]

 

Met seer groote benautheyt bang,

 

Tegen haere vijanden:

 

Het waer dan nu wel haest eens tijt,

 

Datse mochten werden verblijt,

 

En verlost van verseeren;

 

⁺ Den honger diemer leet was groot,

 

Want daer storffer seer veel die doot,

 

Die niet hadden te teeren.

 

 

 

⁺ Sywerden boven dien besocht,

 

Deur pest, dier veel om 'tleven brocht,

 

⁺ Oock eenige wanhoopen;

 

⁺ Nochtans die vrome Magistraet,

 

Haere Borgers wel vooren gaet,

 

Hebbens' 'thert ingesproocken:

 

Ghy vrome Borgers hebt gedult,

 

Den tijt en is noch niet vervult,

 

Dat den Prins van Oraengien,

 

En die Staten van Hollandt wijs,

 

V sullen verlossen met prijs,

 

Van dees tyrans wt Spaengien.

 

 

 

⁺ Als sy waren in desen noot,

 

De Prince sijn hulpe aenboot,

 

⁺ En deed' eenen brief schrijven;

 

Dat hy en die Staten van 't Landt,

 

Haer soude doen hulp en bystandt,

 

Vermaents' om standtvast blijven:

 

⁺ Sy zijn vast'lijck geresolveert,

 

Haer te ontsetten naer begeert,

 

Dijcken, dammen deursteecken,

 

Eer 't Landt laeten verlooren gaen;

+ Groten hongernoot, daer sterffer veel van honger.

+ Oock veele vande pest.

+ Eenige wanhoopen van ontset te werden.

+ De Magistraten verstercken der swacke Borgeren gemoet, met goede woorden ende goeden Voorgang.

+ Des Princen schrijven aen die van Leyden.

+ Vertroost de Borgeren met hoope.

+ Resolutie der Heeren Staten van Hollandt.

[p. 83]

 

Danse haer niet souden bystaen,

 

Of blijven in gebreecken.

 

 

 

Dit heeft de moet veele verheucht,⁺

 

De Borgers waren seer vervreucht,

 

VVtgenomen die quade;

 

Die seyden 'twas onmogelick,

 

Om hen als op een ogenblick,

 

T'verlossen 'twas te spade:

 

Dan 'tschijnt dat sy Goods stercke handt

 

VVantrouwen: O cleyn van verstandt!

 

VVie can Goods macht beletten?

 

Die vijanden spraecken oock stout,⁺

 

Op eene sotte hoop ghy bout,

 

Men can u niet ontsetten.

 

 

 

Condt ghy grijpen die sterren hooch,⁺

 

Met u handen die ick beooch,

 

Of dat ghy die condt raecken;

 

So sult ghy ontset werden noch,

 

Betrout het niet, want 'tis bedroch,

 

VVat laet ghy u wysmaecken?

 

Dus vermeeten spraeckens' vast,

 

Alse haest werden aengetast,

 

Deur Goods hant sterck en crachtich;⁺

 

VVant alser geen hoop meer en scheen,

 

So heeft Godt, die het lof alleen

 

Toecomt, haer ontset machtich.

 

 

 

De Staten hadden wel de wil,⁺

 

Staecken deur dijcken, dammen stil,

 

En hadden oock ontbooden,

 

VVt Zeelandt d'Admirael Boysot,

+ De quaetwillige segghen 'tis onmogelick de Stadt te ontsetten, mistrouwen Godt.

+ De Vijanden stout spreecken.

+ Opgheblasentheydt der Vijanden.

+ Godt comt de eere alleen van het ontset van Leyden.

+ Dijcken ende dammen werden deurgesteecken.

[p. 84]

 

⁺ Ende Adriaen Willemszoon trot,

 

Met wel acht hondert hooden,

 

Zeusche bootsgesellen ick meyn,

 

Die de Spaengaerts haten vileyn,

 

Met veel metalen stucken;

 

Die waren al willich met haest,

 

Den vijant te maecken verbaest,

 

Maer 'twou so haest niet lucken.

 

 

 

⁺ VVant Godt die comt alleen die eer,

 

De vijant deed' nau tegenweer,

 

Is meest met schant gaen wijcken;

 

Godt sant eenen noortwesten wint,

 

Die vijant deur hoochmoet verblint,

 

Liep kleynmoedich wech strijcken:

 

⁺ Het water wies met een springvloet,

 

So dat de Zeuwen met voorspoet,

 

⁺ En de Hollanders quamen

 

In Leyden die benaude Stadt,

 

Deur Godes toebereyde padt,

 

Lof zy euwich sijn name.

 

 

 

⁺ De blyschap en vreuchde was groot,

 

VVant sy kregen nu weder broot,

 

Die 't niet hadden gegeeten,

 

In meer dan seven weecken tijt,

 

⁺ Sy loofde Godt gebenedijt,

 

Tot spijt van Spaens vermeeten:

 

⁺ Daer naer so liep de wint suyt-oost,

 

So dattet water weder loost,

 

VVant'thadt gedaen Goods wercken;

 

⁺ De Prins te Leyden comt eenpaer,

+ D'Admiralen van Zeelant comen met 800. bootsgesellen ende veel gheschuts om Leyden te helpen ontsetten.

+ De Hoochmoedigen vyant wijckt met schanden.

+ Het water wast metten sprinckvloet.

+ Sy comen in Leyden.

+ Groote blyschap van die van Leyden die wederom spijs ende broot krijgen.

+ Sy loven ende dancken Godt.

+ 'Twater loopt weder wt het Landt.

+ De Prince comt binnen Leyden.

[p. 85]

 

Bedanckt de Borgers allegaer,

 

Om haer gemoet te stercken.

 

 

 

Als Godt nu Leyden had verlost,⁺

 

En dat sy weder hadden cost,

 

Namen Spaengaerts gevangen,

 

Francisco Baldeus haer Veltheer,⁺

 

Raesden en mutineerden seer,

 

Hy soude haer gelt langen:

 

Sy gaven hem tien daech respijt,

 

Te doen sijn neersticheyt en vlijt,

 

Betaling te verstrecken,⁺

 

Of anders wildens' openbaer,

 

Die gaen soecken hier of daer,

 

In Steden ofte vlecken.

 

 

 

Doe die tijt overstreecken was,⁺

 

Doe namen sy terstont haer pas,

 

Door Dorpen na de Steeden;

 

Den Huysman deden sy gewelt,

 

Het was over al, Boer schaf gelt,

 

Of wy breecken u leeden:

 

Sy quamen haest voor Amsterdam,⁺

 

Men sloot de poort, sy werden gram,

 

Dies sy naer Vtrecht keerden;⁺

 

Sy wilden haer betaling al

 

Daer hebben, maeckten groot geschal,

 

VVat anders men haer leerden.

 

 

 

VVant sy werden verclaert rebel,⁺

 

Dies raesden sy als duyvels fel,

 

VVilden de Waert bestormen;

 

Dat is een Voorstede bemuyrt,

+ Mutinatie der Spaengaerden naer 'tontset van Leyden.

+ Sy nemen haer Veltheer Baldeus gevangen.

+ VVilden betaelt zijn of selfs haer betaling soecken.

+ Doen de Huysluyden overal groot gewelt.

+ Comen voor Amsterdam daermense buyten sluyt.

+ Scheyden wt Hollant comen int Sticht van Vtrecht.

+ Bestormen de VVaert een bemuyrde Voor-stadt van Vtrecht, daerse buyten werden ghehouden met verlies van ontrent veertich man ende eenige gequetste.

[p. 86]

 

Maer sy hebben't daer wel besuyrt,

 

Men ginse daer vervormen:

 

Sy hebbens' daer so fijn gegroet,

 

Datse daer storten 't Spaensche bloet,

 

Omtrent veertich versloegen;

 

Oock werden eenige gequetst,

 

Dies haeren dorst werde gelest,

 

D'ander sy van daer joegen.

 

 

 

⁺ Capiteyn Bianc haer Elect,

 

Die was tot gramschap heel verweckt,

 

Hy sweert dat hy't wil wreecken;

 

Klimt over de Catrijnen poort,

 

Daer hy som'ge Borgers vermoort,

 

Dan hy wert oock doorsteecken;

 

Met die hem waren gevolcht ras,

 

Die bleven daer doot op dat pas,

 

Deur die Borgers verbolgen;

 

Die schooten onder Spaengaerts wreet,

 

Die daer stonden alle gereet,

 

Haer ter doot te vervolgen.

 

 

 

⁺ De Borgers die waren bevreest,

 

Sorgende dat dit swaer tempeest,

 

Niet wel afloopen soude;

 

Als die Spaengaerden van 't Casteel,

 

Met d'andere vielen geheel,

 

Daer sy seere voor grouden:

 

Maer dien hoop was verclaert rebel,

 

Dies sy haer niet en dorsten wel,

 

⁺ Met die rebbellen mengen;

 

Sy stonden ende sagen 't aen,

+ Capiteyn Bianco haer Elect klimt t'Vtrecht over de Catrijnen poort vermoort eenige Borgers blijft daer doot met veel Spaengaerden.

+ Groote vreese van de Borgeren van Vtrecht voor de Spaengaerts leggende opt Casteel van Vredenburch.

+ Doch die sagen't aen.

[p. 87]

 

Dat de Borgers Spaengaerts verslaen,

 

Ende veele ombrengen.

 

 

 

Als sy so haer betaling siet,

 

Niet en kregen, naer haer bediet,

 

So zijn sy afgetogen;

 

Latende haere dooden daer,

 

Meer dan hondert somen voorwaer,⁺

 

Vertelde ongelogen:

 

Behalven die gequetst, gewont,

 

Meed' mosten opte selve stont,

 

Sy conden daer niet blijven;

 

Vande Borgeren bleven doot,⁺

 

Sestien of achtien op die stoot,

 

Bedroeft waren die wijven.

+ Daer blijven over de hondert Spaengaerden.

+ Van de Borgeren ontrent, sestien of achtien.